Палацава-паркавы комплекс Горватаў (Нароўля)

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Палацава-паркавы комплекс Горватаў
Альтанка-маяк
Краіна	Беларусь
Места	Нароўля
Каардынаты	51°48′22″ пн. ш. 29°30′04″ у. д. / 51.80611° пн. ш. 29.50111° у. д. / 51.80611; 29.50111Каардынаты: 51°48′22″ пн. ш. 29°30′04″ у. д. / 51.80611° пн. ш. 29.50111° у. д. / 51.80611; 29.50111
Архітэктурны стыль	клясыцызм
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Палацава-паркавы комплекс Горватаў на мапе Беларусі Палацава-паркавы комплекс Горватаў
Палацава-паркавы комплекс Горватаў на Вікісховішчы

Палацава-паркавы комплекс Горватаў — помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва XIX ст. у Нароўлі. Знаходзіцца ў паўночна-ўсходняй частцы места, на беразе ракі Прыпяці. Твор архітэктуры клясыцызму і рамантызму. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Комплекс складаецца з палаца, капліцы-пахавальні (зьнішчаная савецкімі ўладамі), парку з малымі архітэктурнымі формамі, гаспадарчых і вытворчых пабудоваў.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фармаваньне сядзібы пачалося ў 2-й палове XVIII ст.

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Будаваньне мураванага палаца скончылася ў 1850 годзе. Парк канчаткова сфармаваўся да 1870 году.

У 1913 годзе на тэрыторыі сядзібы Горваты збудавалі кандытарскую фабрыку.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

За савецкім часам у палацы разьмясьцілася школа. У 1930-я гады савецкія ўлады ўзарвалі капліцу-пахавальню^[1].

У 2020 годзе пачалося аднаўленьне сядзібы.

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Палац — помнік архітэктуры клясыцызму. Гэта 2-павярховы прастакутны ў пляне будынак з высокім цокалем. У цэнтры галоўнага і бакавых фасадаў вылучаюцца роўныя рызаліты з уваходнымі парталамі і тэрасамі. Абапал дваровага фасаду месьцяцца 3-гранныя эркеры. Разьвітыя ўсходы падводзілі да ўваходаў з чатырох бакоў будынка. Роўніца сьценаў другога паверху на ўсім пэрымэтры падзяляецца пілястрамі. Галоўны фасад завяршаецца прастакутным атыкам, на якім раней быў надпіс: «DІH 1850» (пазначаў дату пабудовы і імёны ўладальнікаў Даніэля (D) і Іфігеніі (І) Горватаў (H)). На цокалях паўднёвага фасаду ляжалі бронзавыя львы, зьніклыя за часамі Другой сусьветнай вайны ў 1941 годзе. На цокалях паўночнага фасаду ляжалі сьфінксы.

Плян калідорны з вэстыбюлем і квадратнай заляй у цэнтры. У афармленьні інтэр’еру выкарыстоўваюцца аркавыя нішы^[2].

На паўночным усходзе ад сядзібы разьмяшчаўся ружоўнік, на захадзе — лядоўня і аранжарэя. У паўночная частцы парку — капліца-пахавальня. Захавалася каменнае надмагільле аднаго з роду Горватаў.

Захаваліся вытворчыя будынкі кандытарскай фабрыкі з чырвонай цэглы ў эклектычным стылі, у якім спалучаюцца рэтраспэктыўныя формы раманскага (аркатура, байніцы) і гатычнага стыляў (стральчатыя аркі і праёмы)^[3].

Парк[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Парк пэйзажнага тыпу з роўным рэльефам плошчай 8,2 га. У парку растуць пераважна мясцовыя пароды дрэваў: дуб, ясень, ліпа, елка, хвоя. Пераважаюць маладыя пасадкі. Кампазыцыйна падзяляецца на дзьве часткі насаджэньнямі граба. У паўднёвай частцы знаходзіцца палац зь вялікім круглым газонам. Восьсю палаца разьмяшчаюцца выязная брама, збудаваная з цэглы паводле праекту Тадэвуша Раствароўскага. Ад яе на працягу 1,5 км у паўднёвым кірунку пралягае часткова ацалелая алея італьянскіх таполяў. Не захавалася каштанавая алея, якая вяла да сядзібы і арыентавалася на поўнач з выгінам на ўсход. Прыкладна ў сярэдзіне яе была стайня, дзе трымалі коней да выездаў. Раней на месцы, дзе цяпер разьмяшчаецца стадыён, быў стаў.

Парк багата аздабляўся малымі архітэктурнымі формамі. У яго паўночнай частцы, уздоўж ракі Нараўлянкі вядзе дарожка да паркавай альтанкі. Альтанка — помнік архітэктуры ампіру. Гэта 3-ярусная квадратная ў пляне мураваная пабудова ў выглядзе маяка. Ніжні ярус умацоўваецца кутнімі контрфорсамі і завяршаецца дарычным фрызам. Другі ярус скразны, зь вялікімі паўцыркульнымі аркавымі праёмамі з чатырох бакоў. Вуглы аздабляюцца 3/4 калёнамі з своеасаблівымі капітэлямі. Верхні ярус-ратонда з шасьцю калёнамі карынтскага ордэра завяршаецца паўсфэрычным купалам з вазай. У дэкоры — маскароны, разэткі, гірлянды, акантаваны арнамэнт, валюты, іёнікі ды іншае. З альтанкі адкрываўся від на месца ўтоку Нараўлянкі ў Прыпяць. Шырокія сходы з боку фасаду палаца, арыентаванага на раку Прыпяць, вядуць да тэрасы, на якой разьмяшчаўся фантан, збудаваны ў стылі ампір. Гэта быў басэйн з скругленымі кутамі, з двух бакоў аточаны паўкруглымі лаўкамі з усталяванымі адзін супраць аднаго манумэнтальнымі стальцамі на ляпных ільвіных лапах. У цэнтры басэйна на нізкім цыліндрычным цокалі была ваза, якую трымалі сірэны.

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычныя здымкі
Палац, 1914 г.
Брама, 1914 г.
Брама, 1914 г.
Альтанка, 1914 г.

Капліца, 1914 г.
Капліца, 1914 г.
Студня, 1914 г.
Стайня, 1914 г.

Фантан, 1914 г.
Гардэроб, 1914 г.
Кабінэт, 1914 г.
Бальная заля, 1914 г.

Бальная заля, 1914 г.
Бальная заля, 1914 г.
Малая заля, 1914 г.
Вялікая заля, 1914 г.

Спальня, 1914 г.
Чырвоны салён, 1914 г.
Чырвоны салён, 1914 г.
Гасьціны пакой, 1914 г.

Чытальня, 1914 г.
Леў, 1914 г.
1914 г.
1914 г.

1914 г.
1914 г.
1914 г.
1915—1917 гг.

1915—1917 гг.
26 сакавіка 1918 г.
26 сакавіка 1918 г.
1925 г.

Вялікая заля, 17 красавіка 1932 г.
Вялікая заля, 1930-я гг.
20 красавіка 1939 г.
25 сакавіка 1946 г.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 442.
^ Кулагін А., Анціпаў В. Нараўлянскі сядзібна-паркавы ансамбль // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 363.
^ Кулагін А., Анціпаў В. Нараўлянскі сядзібна-паркавы ансамбль // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 364.