Магілёўскі Спаскі манастыр

Помнік сакральнай архітэктуры
Магілёўскі Спаскі манастыр
Спаскі манастыр, аўтэнтычны выгляд
Краіна	Беларусь
Месцазнаходжаньне	Магілёў
Каардынаты	53°53′43″ пн. ш. 30°20′01″ у. д.
Аўтар праекту	Ян Глаўбіц
Заснавальнік	Георгі (Каніскі)
Дата заснаваньня	1756
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Магілёўскі Спаскі манастыр на мапе Беларусі Магілёўскі Спаскі манастыр
Магілёўскі Спаскі манастыр на Вікісховішчы

Магілёўскі Спаскі манастыр — помнік архітэктуры XVIII ст. у Магілёве. Знаходзіўся ў Старым Месьце, на высокім беразе Дняпра пры Спаскім завулку. Твор архітэктуры барока. Аб'ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Комплекс складаўся з Спаскай царквы, манастырскага корпусу і мура з брамай і званіцай. Разам з архірэйскім палацам і духоўнай сэмінарыяй ствараў адзіны буйны архітэктуры ансамбль, які займаў увесь квартал на гістарычнай Ветранай вуліцы.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Спаская царква ў Магілёве ўпершыню ўпамінаецца ў 1447 годзе. З канца XV ст. пры царкве існавалі драўляныя манастырскія будынкі. У 1588 годзе пры манастыры зьявілася праваслаўнае брацтва, а ў 1600 годзе адкрылася школа. Брацтва праіснавала да 1618 году, калі царкву перадалі Сьвятому Пасаду, які валодаў ёй да сярэдзіны XVII ст. У гэты пэрыяд брацтва, школа і друкарня дзейнічалі пры царкве Ўваходу Гасподняга ў Ерусалім. У брацкай друкарні выйшлі з друку: «Служэбнік» (1616 і 1617 гады), «Эвангельле вучыцельнае» (1619 год). У брацкай школе вывучалі мовы і багаслоўе.

Паводле ўмоваў Збораўскай дамовы 1649 году, манастыр ізноў перайшоў да Канстантынопальскага патрыярхату. Пры ім знаходзілася япіскапская катэдра і дом, дзе жылі архірэі. У 1659 годзе збудавалі новую царкву, таксама драўляную, якая згарэла ў 1708 годзе.

У 1740—1742 гадох япіскап Ёсіф Ваўчанскі пачаў будаваць новую мураваную царкву, скончаную за япіскапам Еранімам Ваўчанскім. Аднак у 1748 годзе царква згарэла. З 1756 году будаваньнем царквы кіраваў архіяпіскап Георгі (Каніскі), які запрасіў зь Вільні вядомага архітэктара Яна Гляўбіц. Побач з царквой у 1762—1785 гадох збудавалі мураваны архірэйскі палац. Новая царква была катэдральным саборам Магілёва да 1802 году.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Магілёў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, комплекс канчаткова перайшоў у валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1824 годзе ў манастыры дзейнічалі цэрквы: Сьвятога Спаса, у імя 40 Сэбастыйскіх мучанікаў і Ўшэсьця Гасподняга. У галоўнай царкве, у правай прыбудоўцы, знаходзіўся цудоўны абраз Божай Маці ў пазалочанай рызе. Паводле паданьня, цудоўны вобраз калісьці зьявіўся на сьцяне Магілёўскага замку. У Спаскім саборы спачыў Георгі Каніскі.

Пры манастыры існавала багатая бібліятэка. Тут напісалі «Хроніку Спаскага манастыра» (1755 год), надрукаваную ў 1871 годзе пад назвай «Розныя запіскі, якія тычацца Беларускай эпархіі і тутэйшай набожнасьці» (знаходзіцца ў бібліятэцы АН Летувы, у Вільні).

Найноўшы час

Манастырскія карпусы

У 1918 годзе савецкія ўлады зачынілі манастыр. У Другую сусьветную вайну комплекс атрымаў пашкоджаньні, пазьней савецкія ўлады зьнішчылі рэшткі царквы, ад манастыра захаваліся два будынкі.

Архітэктура

Спаская царква

Асноўны артыкул: Царква Сьвятога Спаса (Магілёў)

Помнік архітэктуры віленскага барока. Разьмяшчалася ў глыбіні квартала. Гэта была 2-вежавая крыжова-купальная базыліка. Абапал галоўнага фасада ўзвышаліся 2-ярусныя вежы, паміж якімі разьмяшчаўся высокі прыступкавы франтон. Сьцены фасадаў завяршыліся шырокім тонкапрафіляваным карнізам. У інтэр’еры чатыры цэнтрычныя слупы падтрымлівалі купал на ветразях. Інтэр’ер меў багатую аздобу, выкананую магілёўскімі майстрамі Міронам Пігарэвічам і чаканьнікам Пятром Сьліжыкам.

Манастыр

Манастырскі корпус — Г-падобны ў пляне будынак, які разам з агароджай атачаў усю тэрыторыю манастыра, утвараючы трапэцападобны ўнутраны дворык. Да манастырскага корпусу далучаліся гандлёвыя рады з аркавымі ўваходамі. Складаўся з 2-павярховай часткі, дзе разьмяшчалася кансысторыя, і 1-павярховага крыла, дзе разьмяшчаліся кельлі і гаспадарчыя памяшканьні. Захаваўся корпус, які тарцовым фасадам выходзіў на Ветраную вуліцу, і адна частка 1-павярховага крыла. Галоўны фасад 2-павярховага корпуса аздабляецца іянічнымі пілястрамі на ўсю вышыню. Аконныя праёмы дэкаруюцца ліштвамі з замковым каменьнем і падаконнымі прастакутнымі нішамі. 1-павярховае крыло аздабляецца аконнымі праёмамі з простымі ліштвамі і міжаконнымі лапаткамі.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 

  1765—1767 гг.

• 

  Ю. Пешка, каля 1800 г.

• 

  М. Львоў, каля 1800 г.

• 

  М. Львоў, каля 1800 г.

• 

  А. Бусырскі, 1830-я гг.

• 

  XIX ст.

• 

  1868 г.

• 

  1871 г.

• 

  1879 г.

• 
• 

  1882 г.

• 

  1901 г.

• 

  І. Грабоўскі, 1916 г.

• 

  Г. Лукомскі, 1916 г.

• 

  К. Франц, 1918 г.

• 

  К. Франц, 1918 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 

  С. Аляксандраў, 1870-я гг.

• 

  М. Астанковіч, 1890-я гг.

• 

  1900 г.

• 

  1900 г.

• 

  1901—1910 гг.

• 

  В. Кастко, 1903 г.

• 

  1909 г.

• 

  1910 г.

• 

  1913 г.

• 

  1914 г.

• 

  1915—1916 гг.

• 

  1915—1916 гг.

• 

  6 студзеня 1916 г.

• 

  1916 г.

• 

  1916 г.

• 

  1916 г.

• 

  1916 г.

• 

  да 1918 г.

• 

  да 1918 г.

• 

  да 1918 г.

• 

  1918 г.

• 

  1918 г.

• 

  1918 г.

• 

  1918 г.

• 

  1918 г.

• 

  1918 г.

• 

  1918 г.

• 

  1926 г.

• 

  1930-я гг.

• 

  ліпень 1941 г.

• 

  1941 г.

• 

  1941—1942 гг.

• 

  1941—1944 гг.

• 

  1942 г.

• 

  1942 г.

• 

  1942—1944 гг.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 1999. — 560 с.: іл. ISBN 985-11-0155-9
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
• Страчаная спадчына / Т. Габрусь, А. Кулагін, Ю. Чантурыя, М. Ткачоў: Уклад. Т. Габрусь. — Менск: Беларусь, 2003. — 351 с.: іл. ISBN 985-01-0415-5.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  513Е000001

• Магілёўскі Спаскі манастыр , Radzima.org