Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар францішканаў (Гальшаны)

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар францішканаў
Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар францішканаў
Краіна	Беларусь
Вёска	Гальшаны
Каардынаты	54°15′24″ пн. ш. 26°00′36″ у. д.
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Гарадзенская дыяцэзія
Архітэктурны стыль	барока
Заснавальнік	Павал Стэфан Сапега
Статус	Ахоўная зона
Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар францішканаў на мапе Беларусі Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар францішканаў
Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар францішканаў на Вікісховішчы

Касьцёл Сьвято́га Я́на Хрысьці́целя і кля́штар францішка́наў — помнік архітэктуры XVI—XVIII стагодзьдзяў у Гальшанах. Знаходзіцца на гістарычным Рынку, пад адрасам вуліца Кляштарная, 1. Дзее. Твор архітэктуры барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі

Комплекс складаецца з касьцёла і кляштарнага корпуса, аточаных мурам з уязной брамай-званіцай.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы мураваны касьцёл у Гальшанах збудавалі ў пачатку XVI ст., пазьней яго на пэўны час перарабілі пад кальвінскі збор. Да 1596 году Павал Стэфан Сапега запрасіў у мястэчка манахаў-францішканаў. У 1618 годзе скончылася будаваньне мураванага кляштарнага корпуса і перабудова касьцёла.

У пачатку 1770-х гадоў касьцёл часткова разабралі і з выкарыстаньнем падмуркаў і муроў збудавалі новую сьвятыню. У 1790-я гады алтарную сьцяну аздобілі размалёўкай.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Павал Стэфан Сапега

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Гальшаны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. У 1810 годзе перад касьцёлам збудавалі мураваную званіцу.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) 19 ліпеня 1932 году расейкія ўлады гвалтоўна ліквідавалі кляштар. Касьцёл працягваў дзеяць як парафіяльны, кляштарныя карпусы гвалтоўна адабралі ў Сьвятога Пасаду і перадалі расейскім вайскоўцам.

Найноўшы час

У 1956 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл, у якім разьмясьцілі склад. У кляштарных карпусах знаходзіўся дом дзіця, школа-інтэрнат, музэй. У 1990-я гады будынкі вярнулі каталікам з ініцыятывы Казімера Маліноўскага зь вёскі Родзевічаў. Ён ўзгадвае:

У 1990 годзе ў суседнія Жупраны прыяжджаў Тадэвуш Кандрусевіч: тады яшчэ біскуп жыў у Горадні. Я пайшоў да яго прасіць, каб нам далі сьвятара і каб парафія зноў стала дзейнай. Але біскуп сказаў проста: няма касьцельнага камітэта — няма і размовы, не дазволяць. Я надумаў паспытаць шчасьця ў Маскве. Паехаў да старшыні Савета па справах рэлігіяў СССР Уладзімера Кураедава. Да самога старшыні я тады не трапіў, але пагутарыў зь яго намесьнікам. Той параіў, што і як зрабіць. «Вы не сюды прыехалі, — кажа. — Прыехалі добра, але пачынаць трэба зь мясцовых уладаў — сельсавета, раёна і вобласьці. Ужо потым усе дакумэнты дасылаюць да нас». Калі вярнуўся дадому, пачаў шукаць людзей, каб заснаваць касьцельны камітэт

Архітэктура

Касьцёл

Касьцёл — 3-нэфавая бязьвежавая базыліка з паўкруглай апсыдай і бакавымі капліцамі. Структура будынка вылучаецца вязкамі пілястраў на франтальным 3-часткавым фасадзе, падзеленым разьвітымі і складанапрафіляванымі антаблемэнтамі на 3 ярусы і завершаным фігурным франтонам. Плыўныя і мяккія пераходы ярусаў у пірамідальную кампазыцыю зьліваюцца выгінамі валютаў і ўвагнутымі бакавымі адхіламі. Бакавыя фасады апрацоўваюцца парнымі пілястрамі і падзяляюцца аркавымі аконнымі праёмамі ў роўных ліштвах.

Надмагільле Сапегаў

Цэнтральны нэф перакрываецца цыліндрычным скляпеньнем з распалубкамі і папружнымі аркамі, бакавыя нэфы маюць крыжовыя скляпеньні. Эмацыянальны акцэнт інтэр’еру — размалёўка сьцяны 3-яруснага галоўнага алтара. У першым ярусе паміж архітэктурнымі кулісамі месьціцца 2-фігурная кампазыцыя «Хрост». Другі ярус мае выгляд надкартушнай прасторы з выявамі анёлаў. У атыку адлюстроўваецца фігура пішучага Яна Эвангеліста з арлом. У трэцім ярусе — падкупальная прастора, запоўненая сьвятлом блакітнага неба, у якім два анёлы нясуць у руках герб. Апроч галоўнага, касьцёл упрыгожвалі сем бакавых алтароў.

У адной з бакавых капліцаў знаходзілася надмагільле Паўла Сапегі і яго трох жонак — 3-ярусная кампазыцыя ў стылі рэнэсансу, якая цяпер захоўваецца ў Музэі старажытнабеларускай культуры Інстытуту мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру НАН Беларусі.

Кляштар

Кляштарны корпус — 2-павярховы прастакутны ў пляне будынак, які далучаецца да касьцёла з паўночнага захаду. Ад пачатку пэрымэтрам ўнутранага дворыку ішла мураваная галерэя, частка якой (разбураная ў 1832 годзе) злучала касьцёл з жылым корпусам. Да паўночнага кута жылога корпуса далучаецца 6-гранная вежа. Плян галерэйны з аднабаковым разьмяшчэньнем памяшканьняў, захаваўся часткова. Калідор перакрываецца цыліндрычным скляпеньнем з распалубкамі, памяшканьні — цыліндрычнымі скляпеньнямі з распалубкамі і крыжовымі. На першым паверсе будынку разьмяшчаліся кухня, каморы, васкоўня, трапезная, на другім — кельлі і бібліятэка.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Б. Тамашэвіч, 1896 г.
• 
  Б. Тамашэвіч, 1897 г.
• 
  Б. Тамашэвіч, 1897 г.
• 
  Э. Ёнас, 1916 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  У. Загорскі, 1900 г.
• 
  каля 1900 г.
• 
  1910 г.
• 
  1915 г.

• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.

• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.

• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.

• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1917 г.
• 
  1930 г.

• 
  1930 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Агульны выгляд
• 
  Бакавы фасад касьцёла
• 
  Інтэр’ер

• 
  Галоўны алтар
• 
  Хоры
• 
  Брама-званіца
• 
  Кляштар

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  412Г000063

• Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар францішканаў у Гальшанах, Radzima.org