Гімназія імя Тамаша Зана (Маладэчна)

	Дзяржаўная вышэйшая гімназія імя Тамаша Зана
	Wyższe Gimnazjum Państwowe im. T. Zana
	; Будынак гімназіі, фота пачатку XX ст.
Заснаваная	5 ліпеня 1922
Зачыненая	1939
Дырэктар	Тадэвуш Яцунскі
Тып	гімназія
Адрас	Польшча, Маладэчна, вул. Замкавая, 19
Геаграфічныя каардынаты	54°19′24.72″ пн. ш. 26°52′42.39″ у. д. / 54.3235333° пн. ш. 26.8784417° у. д.Каардынаты: 54°19′24.72″ пн. ш. 26°52′42.39″ у. д. / 54.3235333° пн. ш. 26.8784417° у. д.
Патрон	Тамаш Зан
	Дзяржаўная вышэйшая гімназія імя Тамаша Зана на мапе Польшчы (1918—1939) Дзяржаўная вышэйшая гімназія імя Тамаша Зана

Дзяржа́ўная вышэ́йшая гімна́зія імя́ Та́маша За́на (па-польску: Wyższe Gimnazjum Państwowe im. T. Zana) — 8-клясная адукацыйная ўстанова Маладэчна ў міжваеннай Польшчы. Дзейнічала ў 1922—1939 роках, выкладаньне вялося па-польску.

Гісторыя

Пасьля сканчэньня Першай сусьветнай вайны і заняцьця Заходняе Беларусі Польшчай паўстала пытаньне аб узнаўленьні ўстановаў адукацыі. Да Першай сусьветнай вайны ў Маладэчне знаходзілася настаўніцкая сэмінарыя, якая адрозьнівалася адным з найлепшых узроўняў адукацыі на тэрыторыі ня толькі Беларусі, але і на ўсім абшары Расейскай імпэрыі. У 1915 годзе, з набліжэньнем немцаў да Маладэчна, сэмінарыя была эвакуяваная. Наступныя войны перашкаджалі адрадзіць асьветнае і культурнае жыцьцё ў Маладэчне. Толькі 12 кастрычніка 1920 году польскія войскі канчаткова замацаваліся ў горадзе, пасьля чаго пачалося адраджэньне культурнага жыцьця ў мястэчку, былі створаны ці адроджаны: грамадзкія ўстановы, футбольны клюб, касьцёл. Пачалася падрыхтоўка да адкрыцьця новай адукацыйнай установы.

5 ліпеня 1922 году пастановаю Міністэрства веравызнаньняў і публічнай асьветы (польск. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) адбылося ўрачыстае адкрыцьцё гімназіі. 15 сакавіка 1923 году гімназія атрымала імя выбітнага дзеяча беларускага і польскага вызваленчага руху, навукоўцы Тамаша Зана, які нарадзіўся недалёка ад Маладэчна, у вёсцы Мясата. Гімназія стваралася ў большасьці на базе таго, што засталося ад былой настаўніцкай сэмінарыі. Знаходзілася гімназія па вуліцы Замкавай, што ў Старым Месцы, у будынку былой настаўніцкай сэмінарыі (былы будынак кляштару трынітарыяў)^[a]. Гімназія была гуманітарнага напрамку. Дзеці выхоўваліся ў польскім патрыятычным духу ў лепшых шляхецкіх традыцыях^[b], але немалы ўплыў на дзяцей аказваў і беларускі рух, які прадстаўляў тут Міхась Станкевіч^[1].

Вучэбны працэс

Заняткі ў гімназіі пачыналіся 1 верасьня, заканчваліся напрыканцы чэрвеня. Паводле праграмы выкладаліся:

польская і замежныя (француская, лацінская) мовы;
гісторыя;
матэматыка;
Каталіцкая, праваслаўная і юдэйская рэлігіі — для адпаведных катэгорыяў вернікаў;
геаграфія;
фізыка;
гімнастыка;
сьпевы;
маляваньне;
плястыка.

Пасьведчаньне вучаніцы гімназіі імя Тамаша Зана

Усе гімназісты абавязаныя былі насіць школьную форму ўсталяванага ўзору: хлопцы — мундзірыкі блакітнага колеру з акантоўкай, дзяўчаты — спаднічкі ў складачку і блузкі з доўгімі рукавамі. На левым рукаве была нашыўка з эмблемай «926», на сьпінжаках — пазнакі клясы. На галовах хлапцы насілі капелюшы са значкамі ў выглядзе раскрытай кнігі^[2]; дзяўчаты — такія самыя берэты.

На заднім двары гімназіі месьцілася спартовая пляцоўка, дзе ладзіліся гімнастычныя заняткі, гульні ў валейбол, рэгбі, баскетбол, футбол, трэніроўкі ў кіданьні кап’я, ядра.

Недалёка ад гімназіі была беларуская кнігарня, якая месьцілася^[c] амаль насупраць Сьвята-Пакроўскай царквы^[1]. Да 1939 году гэтая кнігарня ў Маладэчне заставалася адным зь нямногіх апірышчаў нацыянальнай культуры, дзе легальна можна было набыць беларускія кнігі, газэты, часопісы, падручнікі, пакарыстацца фондам вялікай і багатай беларускай бібліятэкі, якая спрэс складалася з выданьняў былой Заходняй Беларусі^[1]. Гаспадаром маладэчанскай кнігарні быў Міхась Станкевіч — беларускі асьветнік, кнігар, настаўнік, патрыёт^[1]. Вучні гімназіі актыўна карысталіся беларускай бібліятэкай і крамай, дзякуючы чаму, нягледзячы на польскую адукацыю, расьлі ў беларускім нацыяналістычным духу^[1].

Выкладчыцкі склад і прадметы выкладаньня у гімназіі ім. Т. Зана у міжваенны пэрыяд
Прадмет	Выкладчык
Фізыка	Вацлаў Віткевіч
Гісторыя	Антоні Анцэвіч
Геаграфія	Зоф’я Зыкоўская
Гімнастыка	Ян Калішэк
Француская мова	Тэафілія Рымша-Баразьдзічава
Польская мова	Юльян Швэд
Лацінская мова	Зоф’я Зыкоўская
Матэматыка	Вацлаў Віткевіч
Плястыка	Яўгенія Аляксандровіч
Сьпевы	Тамаш Радзішэўскі
Асновы каталіцтва
Асновы праваслаўя

Выхаваўчая праца ладзілася праз гурткі і клюбы: ладзіліся публічныя канцэрты, літаратурныя вечарыны, гістарычныя, літаратурныя, навуковыя і краязнаўчыя клюбы гурткі. Таксама дзеці мелі магчымасьць дадаткова вывучаць замежную мову. Ладзіліся этнаграфічныя экспэдыцыі.

Вучні гімназіі

У першым навучальным годзе 1922—1923 у гімназіі займаліся 116 вучняў, сярод якіх 61 хлопчык і 55 дзяўчынак^[2].

Нягледзячы на тое, што роднай для абсалютнай большасьці вучняў была беларуская мова, у школе яны размаўлялі па-польску. Практычна ўсе вучні гімназіі паходзілі ці з Маладэчна, ці з ваколіцаў: Лебедзева, Беніцы і г. д. Большасьць зь іх была беларусамі па паходжаньні і ахвотна цікавілася беларускай культурай, якая прысутнічала ў Маладэчне^[1].

Навучаньне

У сакавіку 1926 году гімназію наведаў акруговы інспэктар, які застаўся вельмі задаволены ўзроўнем адукацыі^[2]. У гэтым жа годзе быў арганізаваны літаратурна-навуковы гурток, а крыху пазьней гістарычны і краязнаўчы^[2].

Навучальны 1928—1929 год быў па-свойму знамянальным: адкрылася 8-я кляса, і гімназія атрымала правы навучальнай установы поўнага гуманітарнага тыпу^[2]. З гэтага часу ніводны вучань не вызваляўся ад аплаты^[2]. У тым жа годзе гімназію скончылі 152 вучні, зь іх 91 хлопчык і 61 дзяўчынка^[2]. Для годнага вонкавага выгляду гімназіі было выдадзена 10000 злотых^[d]^[2].

За вучобу ў гімназіі ў 1930-я гады трэба было плаціць 200 злотых штогод^[e]^[2].

Пасьля захопу Маладэчна савецкімі войскамі ў 1939 годзе, амаль усе дзеячы адукацыі Маладэчна, у тым ліку шматлікія выкладчыкі і навучэнцы гімназіі, былі арыштаваныя. Ужо ў кастрычніку таго ж году гімназія была закрытая, а на яе базе была адкрытая пэдагагічная вучэльня імя Янкі Купалы, якое праіснавала да чэрвеня 1941 году^[2].

Заўвагі

^ Будынак гімназіі існуе і дагэтуль, цяпер гэта Маладэчанскі станказавод.
^ Гімназія павінная была быць спадчыньніцай Маладэчанскай дваранскай вучэльні, якая існавала тут да паўстаньня 1831 году і адрозьнівалася вялізным патрыятызмам. Таксама ў гэтай вучэльні навучаўся Тамаш Зан.
^ Будынак кнігарні не захаваўся, цяпер на тым месцы стаіць будынак былой крамы «Садавіна й гародніна».
^ Па тых часах вялікая сума.
^ Для параўнаньня, у той час на гэтыя грошы можна было купіць 100 пудоў іржы.

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Куфэрак Віленшчыны. Міхась Казлоўскі. Беларускі кнігар
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Учительская семинария(недаступная спасылка)

Вонкавыя спасылкі

Гімназія імя Тамаша Зана (Маладэчна) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Будынак гімназіі існуе і дагэтуль, цяпер гэта Маладэчанскі станказавод.

[2] Гімназія павінная была быць спадчыньніцай Маладэчанскай дваранскай вучэльні, якая існавала тут да паўстаньня 1831 году і адрозьнівалася вялізным патрыятызмам. Таксама ў гэтай вучэльні навучаўся Тамаш Зан.

[5] Будынак кнігарні не захаваўся, цяпер на тым месцы стаіць будынак былой крамы «Садавіна й гародніна».

[6] Па тых часах вялікая сума.

[7] Для параўнаньня, у той час на гэтыя грошы можна было купіць 100 пудоў іржы.

[knihar-3] а ^б ^в ^г ^д ^е Куфэрак Віленшчыны. Міхась Казлоўскі. Беларускі кнігар

[achive-4] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Учительская семинария(недаступная спасылка)

[a]

[b]

[1]

[2]

[c]

[d]

[e]