Беларусы ў Нямеччыне

Беларуская дыяспара ў Нямеччыне складаецца з ураджэнцаў Беларусі, грамадзянаў Беларусі і этнічных беларусаў. Паводле перапісу 2020 года, у Нямеччыне жылі 24.250 грамадзянаў Беларусі^[1].

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сяреднявечча і Новы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У розныя часы мелі месца шлюбы паміж манархамі нямецкіх дзяржаваў і дачкамі вялікіх князёў літоўскіх. Ядзьвіга Ягелонка (1457—1502), унучка Ягайлы і Соф’і Гальшанскай, была жонкай баварскага герцага Юрыя (Георга) Багатага. Марыя Ганна Саксонская (1728—1797), дачка перадапошняга вялікага князя літоўскага Аўгуста Саса, была жонкаю курфюрста баварскага Максыміліяна III.

Памяці пра сьвяткаваньне шлюбу Ядзьвігі Ягелонкі і Юрыя Багатага прысьвечаны буйны фэстываль сярэднявечнай культуры «Ляндсгуцкае вясельле», які адбываецца кожныя чатыры гады ў мястэчку Ляндсгут, Баварыя.

ХХ стагодзьдзе[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

З 1919 па 1925 гг. у Бэрліне дзейнічала дыпляматычная місія Беларускай Народнай Рэспублікі, пры якой існавала беларускае прэс-бюро і місія па справах ваеннапалонных. У нямецкіх лягерах для ваеннапалонных на канец Першай Сусьветнай вайны знаходзілася каля 60.000 беларусаў з шэрагаў былой расейскай арміі^[2].

Са сьнежня 1939 года ў Бэрліне выдавалася газэта «Раніца». 19 чэрвеня 1941 года ў Бэрліне быў утвораны Беларускі нацыянальны цэнтр на нарадзе прадстаўнікоў Беларускага камітэта самапомачы і Беларускага прадстаўніцтва.

Пасьля Другой сусьветнай вайны ў Нямеччыне апынулася да 100 тысячаў уцекачоў і перамешчаных асобаў зь Беларусі, большасьць зь якіх у дакумэнтах пазначалі сябе палякамі, каб пазьбегнуць прымусовага вяртаньня ў сталінскі СССР^[3].

Жыхары Заходняй Беларусі, якія мелі польскае грамадзянства, складалі 70—75% беларускіх уцекачоў у Заходняй Эўропе пасьля Другой Сусьветнай вайны^[4].

На тэрыторыі Нямеччыны і Аўстрыі існаваў шэраг лягераў для перамешчаных асобаў пад апекай адміністрацыі ААН па дапамозе і рэгабілітацыі (UNRRA), у якіх заўважную колькасьць насельнікаў складалі беларусы. Сярод лягераў з заўважнай колькасьцю беларусаў былі:

Ватэнштэт (брытанская акупацыйная зона)
Варбэрг (брытанская акупацыйная зона)
Госьляр (брытанская акупацыйная зона)
Рэгенсбург (амэрыканская акупацыйная зона)
Міхельсдорф (амэрыканская акупацыйная зона)
Мітэнвальд
Бокгорст
Браўншвайг
Гамэльн
Гановэр
Зээдорф
Любэк
Плінкэ
Райнэ
Рынгельгайм
Фішбэк
Эккендордэ.

Лягер з найбольшым беларускім насельніцтвам знаходзіўся ў Ватэнштэце, Ніжняя Саксонія. За чатыры гады пасьля вайны празь яго прайшло 1420 беларусаў.

У лягерах для перамешчаных асобаў існавалі беларускія школы (у тым ліку Беларуская гімназія імя Янкі Купалы), скаўцкія арганізацыі, дзейнічалі аматарскія сьпеўныя, танцавальныя, тэатральныя калектывы, выдаваліся кнігі i пэрыёдыкі^[3].

У пасьляваеннай Нямеччыне аформіліся асноўныя беларускія палітычныя плыні, якія існавалі ў эміграцыі. 29 сьнежня 1947 г. у Остэргофэне на сходзе, прысьвечаным 30-й гадавіне І Усебеларускага кангрэсу, было афіцыйна абвешчана пра аднаўленьне дзейнасьці Рады БНР на чале з прэзыдэнтам Міколам Абрамчыкам. 9 траўня 1948 г. у Эльвангене быў скліканы ХІІ Пленум БЦР, на якім Беларуская Цэнтральная Рада была абвешчана «выканаўчым і прадстаўнічым на эміграцыі органам незалежнай Беларускай Народнай Рэспублікі»^[4].

5 чэрвеня 1948 г., у дзень сьв. Эўфрасіньні Полацкай, у горадзе Канстанц прайшоў саборык БАПЦ, на якім было абвешчана пра аднаўленьне БАПЦ і яе часовае падпарадкаваньне япіскапу Сяргею (Ахатэнку) з УАПЦ^[4].

Пераважная большасьць беларусаў зь лягераў для перамешчаных асобаў зь цягам часу пераехалі ў Вялікую Брытанію, Канаду, ЗША і іншыя краіны, утварыўшы там беларускія асяродкі.

Ад 1954 г. да 1995 г. у Мюнхене працавала беларуская служба радыё «Вызваленьне» (потым «Свабода» ці «Свабодная Эўропа»). Таксама ў Мюнхене да 1966 г. выдавалася газэта «Бацькаўшчына». У 1950 г. там жа сама быў створаны Інстытут вывучэньня СССР, дзе пасьля рэарганізацыі ў 1954 г. сталі працаваць некалькі беларускіх навукоўцаў. Яны выдавалі «Беларускі зборнік», цягам 1955—1960 г. выйшла 12 нумароў^[5]. Непрацяглы час пасьля вайны ў Нямеччыне дзейнічалі літаратурныя аб’яднаньні Шыпшына і Баявая Ўскалось.

Сучаснасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пасьля аднаўленьня незалежнасьці Беларусі ў Нямеччыне зьявіліся новыя арганізацыі беларускай дыяспары, у тым ліку Згуртаваньне беларусаў у Нямеччыне (старшыня — Язэп Паўловіч, Зіген) і Зьвяз беларусаў Нямеччыны (старшыня — Яўген Мурашка, Ляндсгут). У жніўні 2020 году была створаная арганізацыя беларускай дыяспары Беларуская суполка RAZAM.

У Нямеччыне доўгі час пражывалі ў эміграцыі Васіль Быкаў, Сьвятлана Алексіевіч і іншыя беларускія культурніцкія і грамадзкія дзеячы, перасьледваныя рэжымам Аляксандра Лукашэнкі. Апошнія гады жыцьця правёў і быў пахаваны ў Нямеччыне выбітны беларускі навуковец і грамадзкі дзеяч Барыс Кіт.

У 2020 і 2021 гг. у розных гарадах Нямеччыны адбываліся акцыі салідарнасьці з Пратэстамі ў Беларусі пасьля фальсыфікаваных прэзыдэнцкіх выбараў.