Адамашненьне

Адамашненьне ці дамэстыкацыя (па-лацінску: domesticus) — працэс, пры якім папуляцыі жывёлаў альбо расьлінаў, праз працэс адбору, прывыкае да чалавечага забесьпячэньня й кантролю. Вызначальнай характарыстыкай адамашненьня зьяўляецца штучны адбор чалавекам. Людзі ўзялі групы жывёлаў і расьлнаў пад свой кантроль і клопат дзеля самых разнастайных мэт: дзеля вытворчасьці прадуктаў харчаваньня альбо каштоўных тавараў, як то напрыклад, воўны, бавоўны альбо шоўку, дзеля дапамогі ў розных відах працаў, як то транспарт, ахова й вайна, а таксама дзеля навуковых дасьледаваньняў, альбо проста каб атрымліваць асалоду ад сумеснага жыцьця.

Расьліны, якія былі адамашнены ў першую чаргу дзеля эстэтычнай асалоды, як правіла, называюцца хатнімі расьлінамі ці дэкаратыўнымі расьлінамі, у той час як адамашненыя дзеля буйнамаштабнай вытворчасьці прадуктаў харчаваньня, як правіла, называюць культурамі. Можна правесьці адрозьненьне паміж тымі адамашненымі расьлінамі, якія былі наўмысна зьменены альбо выбраны дзеля спэцыяльных пажаданых характарыстык, і тых, якія па сутнасьці не адрозьніваюцца ад сваіх дзікіх субратаў, мяркуючы, што адамашненьне не абавязкова маецца на ўвазе як фізычная мадыфікацыя.

Сабака быў першым адамашненым хрыбетным^[1]^[2]. Ён быў адамашнены ў Эўразіі да канца эпохі позьняга плейстацэну, задоўга да вырошчваньня й да прыручэньня іншых жывёлаў^[2]. Археалягічныя й генэтычныя зьвесткі сьведчаць аб тым, што на працягу доўгага часу быў распаўсюджаны двунакіраваны абмен генаў паміж дзікімі й свойскімі жывёламі, як то аслоў, коней, вярблюдавых, коз, авечак і сьвіней^[3]. Улічваючы значэньне й каштоўнасьць у рамках эвалюцыі чалавека й ягоных дэмаграфічных зьмяненьняў, адамашненьне прыцягвае навукоўцаў з розных галін навукі, як то археалёгіі, палеанталёгіі, антрапалёгіі, батанікі, заалёгіі, генэтыкі й экалягічных навук. Сярод птушак, на сёньня асноўным адамашненым відам зьяўляецца курыца, бо яна зьяўляецца крыніцай атрыманьня мяса й яек, хоць эканамічна больш каштоўнымі птушкамі зьяўляецца індык, цацарка ды іншыя віды. Найстарэйшымі бесхрыбетнымі адамашненымі чалавекам зьяўляюцца пчолы й ядвабнік.

Адамашненьне расьлін пачалося па меншай меры 12 тысяч гадоў таму. Першымі зь іх зьяўляюцца збожжавыя культуры, якія пачалі культывавацца на Блізкім Усходзе.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ «Domestication». Encyclopædia Britannica.
^ ^а ^б Larson G (2012). «Rethinking dog domestication by integrating genetics, archeology, and biogeography». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 109 (23): 8878–83. doi:10.1073/pnas.1203005109. PMC 3384140. PMID 22615366.
^ Marshall, F. (2013). «Evaluating the roles of directed breeding and gene flow in animal domestication». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (17): 6153–8. doi:10.1073/pnas.1312984110. PMC 4035985. PMID 24753599.

Вонкавыя срасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Схема адамашненьня буйной рагатай жывёлы.

Гэта — накід артыкула па біялёгіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.

[1] «Domestication». Encyclopædia Britannica.

[Larson-2] а ^б Larson G (2012). «Rethinking dog domestication by integrating genetics, archeology, and biogeography». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 109 (23): 8878–83. doi:10.1073/pnas.1203005109. PMC 3384140. PMID 22615366.

[3] Marshall, F. (2013). «Evaluating the roles of directed breeding and gene flow in animal domestication». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (17): 6153–8. doi:10.1073/pnas.1312984110. PMC 4035985. PMID 24753599.

[1]

[2]

[3]