Понтыюс Пілят

	Понтыюс Пілят
	па-лацінску: Pontius Pilatus
	; Пілят і Хрыстос
Прэфэкт Юдэі
	26 — 36
Папярэднік:	Валеры Град
Наступнік:	Марцэл (прэфэкт Юдэі)
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	невядома; Абруцца, Рымская імпэрыя;
Памёр:	36; Рым
Сужэнец:	Клаўдзія Прокула[d]
	Понтыюс Пілят у Вікісховішчы

Понтыюс Пілят (па-лацінску: Pontius Pilatus) — рымскі прэфэкт Юдэі ад 26 да 36 году, рымскі вершнік (эквіт). Ёсіф Флавій і Тацыт завуць яго пракуратарам, аднак знойдзеная ў 1961 годзе ў Кесарыі надпіс, датаваны пэрыядам кіраваньня Пілята, паказвае, што ён, як і іншыя рымскія кіраўнікі Юдэі з 6 па 41 гады, быў, па ўсёй бачнасьці, у пасадзе прэфэкту.

Понтыюс Пілят пабудаваў вадаправод у Ерусаліме^[1]. Аднак у цэлым ягонае кіраваньне адзначылася масавым гвалтам і пакараньнямі сьмерцю.^[2] Падатковы ды палітычны прыгнёт, правакацыйныя дзеяньні Понтыюса Пілята, якія абражалі рэлігійныя вераваньні ды звычаі юдэяў, выклікалі масавыя народныя выступы, якія рымляны бязьлітасна падаўлялі. Па словах філёзафа Філона Александрыскага, які жыў у I стагодзьдзі, Пілят нясе адказнасьць за незьлічоныя жорсткасьці й пакараньні сьмерцю без суда.

Понтыюс Пілят у хрысьціянскай традыцыі

Паводле Новага Запавету, Понтыюс Пілят падчас суду тройчы адмаўляўся пакараць сьмерцю Езуса Хрыстуса, у якое быў зацікаўлены сінэдрыён на чале зь першасьвятаром Каяфай.

… Але яны крычалі: Раскрыжуй яго! Раскрыжуй! Ён у трэці раз сказаў ім: Якое ж зло зрабіў Ён? Я нічога годнага сьмерці не знайшоў у Ім; такім чынам, пакараўшы Яго, адпушчу. Але яны працягвалі зь вялікім крыкам патрабаваць каб ён быў раскрыжаваны; і перасіліў крык іх і першасьвятароў.
І Пілят вырашыў быць па прашэньні іх і адпусьціў ім пасаджанага за абурэньні й забойствы ў вязьніцу, якога яны прасілі, а Езуса здрадзіў у іх волю..

Па эвангельскім аповядзе, Пілят пры гэтым «узяў ваду й памыў рукі перад народам», выкарыстоўваўшы, такім чынам, старадаўні юдэйскі звычай, які сымбалізуе невінаватасьць у праліцьці крыві (адгэтуль выраз «умыць рукі»). Пасьля скаргі самарыцянаў на крывавую расправу, учыненую Понтыюсам Пілятам, у 36 годзе рымскі легат у Сырыі Вітэлі (бацька будучага імпэратара Вітэлія) адхіліў яго ад пасады й адправіў у Рым. Далейшы лёс Пілята невядомы.

Адносна жыцьця Пілята й ягонага самагубства існуе мноства легендаў, гістарычная пэўнасьць якіх сумніўная. Паводле Яўсевія Кэсарыскага (IV стагодзьдзе), ён быў сасланы ва В’ён у Галіі, дзе розныя няшчасьці ўрэшце вымусілі яго да самагубства. Па іншай апакрыфічнай легендзе, яго цела пасьля самагубства было кінута ў Тыбр, але гэта выклікала такое абурэньне вады, што цела было вынята, адвезена ва В’ён ды патоплена ў Роне, дзе назіраліся тыя ж самыя зьявы й урэшце рэшт яго прыйшлося ўтапіць у бяздонным возеры ў Альпах. Па іншых паведамленьнях, ён быў пакараны Нэронам. У Вьеньне знаходзіцца пірамідальная калёна цырку (іпадрома), якую доўгі час выдавалі за «магільню Пілята».

Імя Понтыюса Пілята — адно з трох (акрамя імёнаў Езуса й Марыі), згаданых ў хрысьціянскім Знаку веры: «І ў адзінага Бога Езуса Хрыста, …раскрыжаванага за нас пры Понтыюсе Піляце, які пакутаваў і пахаванага». Па распаўсюджаным багаслоўскім тлумачэньні, словы «пры Понтыюсе Піляце» — указаньне на пэўную дату, на тое, што зямное жыцьцё Хрыста стала фактам чалавечае гісторыі.

Апокрыфы пра Понтыюса Пілята

Першапачатковая варожасьць хрысьціянства да Понтыюса Пілята паступова зьнікае, Пілят, «які раскаяўся» і «што зьвярнуўся да хрысьціянства», становіцца героем шэрагу новазапаветных апокрыфаў, а Этыёпская праваслаўная царква нават кананізавала жонку Пілята Прокулу (імя вядома з шэрагу сьпісаў Эвангельлі ад Нікадзіма), якую сталі атаясамляць з хрысьціянкаю-рымлянкаю Клаўдзіяю, якая згадваецца ў апостала Паўла — у выніку паўстала падвойнае імя — Клаўдзія Пракула^[3]. Этыёпская царква шануе Пілята ў абліччы сьвятых і зьдзяйсьняе яго памяць разам зь ягонай жонкаю 25 чэрвеня^[4].

Суд Пілята

Суд Пілята — апісаны ў Эвангельлях суд над Езусам Хрыстом, якому Пілят, вынікаючы патрабаваньням натоўпу, вынес сьмяротны прысуд. Падчас суду, паводле Эвангельляў, Езуса падверглі катаваньням (хвастаньню, ускладаньню цярновага вянка) — таму суд Пілята ўваходзіць у лік Запалу Хрыстовых.

Гістарычныя сьведчаньні

Апроч Новага Запавету, Понтыюс Пілят згадваецца ў сачыненьнях Ёсіфа Флавія, Філона Александрыйскага й Тацыта. У 1961 годзе ў міжземнаморскім порце Кэсарыі, які быў калісьці рэзыдэнцыяй рымскага намесьніка ў Юдэі, два італьянскія археолягі выявілі вапняковую пліту памерам 82 х 100 х 20 см з надпісам, расшыфраваным археолягам Антоніё Фрова як:

…]S TIBERIEUM …PON]TIUS PILATUS ..PRAEF]ECTUS IUDA[EA]E ..?.

што, магчыма, зьяўляецца фрагмэнтам надпісу: «Понтыюс Пілят, прэфэкт Юдэі, уяўляў Тыбэрыюса кэсарыйцам». Гэта пліта стала першай археалягічнай знаходкаю, якая пацьвердзіла існаваньне Пілята.

Ёсіф Флавій таксама згадвае імя Пілята ў так званым Testimonium Flavianum.

У цэлым, лік гістарычных сьведчаньняў пра Понтыюса Пілята істотна саступае ліку апакрыфічных тэкстаў, злучаных зь ягоным імем — пачынальна з «Данясеньняў Пілята Тыбэрыю», згадваньні пра якія сустракаюцца ўжо ў аўтараў II—III стагодзьдзяў, і сканчаючы падробкамі XX стагодзьдзя — такімі, напрыклад, як «Сьведчаньне грэка Гермідыя» (нібы які служыў афіцыйным біёграфам кіраўніка Юдэі й што запісаў падрабязнасьці суда над Езусам).

Пілят у мастацтве й культуры

Вобраз Пілята знайшоў адлюстраваньне ў культуры новага часу: у мастацкай літаратуры (напрыклад, «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава, «Пракуратар Юдэі» Анатоля Франса, «Эвангельле ад Пілята» Эрык-Эманюэля Шміта, «Крэда Пілята» Карэла Чапэка, «Уціхамірвальная кашуля» Джэка Лёндана, «Плаха» Чынгіза Айтматава), музыцы (напрыклад, рок-опэра «Езус Хрыстос — супэрзорка» Эндру Лойда Ўэбэра, песьня групы «Арыя» «Кроў за кроў») і ў выяўленчым мастацтве (напрыклад, «Хрыстос перад Пілятам» (1634) Рэмбранта, «Што ёсьць праўда?» (1890) Мікалая Ге, а таксама цэлы шэраг палотнаў, прысьвечаных сюжэту Ecce Homo («сёе, чалавек»), у тым ліку працы пэндзля Геранімуса Босха, Караваджа, Карэджа, Тынтарэта, Міхая Мункачы й шматлікіх іншых.

У кінэматографе вобраз Понтыюса Пілята быў прадстаўлены ў дзясятках фільмаў наступнымі акторамі:

Зыгмунд Любін («Гульня запалу» «Passion Play» (Фінляндыя, 1898)
Сэмюэл Морган («From the Manger to the Cross» (ЗША, 1912)
Амлета Навэлі («Хрыстос», «Christus» (Італія, 1916)
Вэрнэр Краўс («Езус Нэзарыцянін, Цар Юдэйскі» (I.N.R.I.), Нямеччына, 1923)
Віктар Варконі («Цар цароў», «The King of Kings» (Аўстрыя, 1927)
Жан Габэн («Галгофа», Францыя, 1935)
Бэзыл Рэтбаўн («Апошнія дні Пампей», ЗША, 1935)
Жазэ Бавьера («Езус з Назарэта» «Jesus of Nazareth» (1942); «Марыя Магдаліна» «Maria Magdalena, pecadora de Magdala» (1946); «Панна Марыя» «Reina de reinas: La Virgen Maria» (1948); «El martir del Calvario» (1952) Мэксыка.
Лёўэл Гільмар (Жыцьцё Хрыста «The Living Christ Series» (ЗША, 1951)
Бэзыл Сыднэй («Саламэя» «Salome» (ЗША, 1953)
Жэрар Цішы («Пацалунак Юды», па-гішпанску: El beso de Judas, Гішпанія, 1954)
Хурт Хэтфілд (Цар цароў, 1961)
Жан Марэ («Понтыюс Пілят», Італія — Францыя, 1961)
Алесандра Клярычы («Эвангельле паводле Мацьвея», 1964)
Ян Крэчмар («Пілят і іншыя», ФРГ, 1972)
Бары Дэнэн («Езус Хрыстос — супэрзорка», 1973)
Род Стайгер («Езус з Назарэта», 1977)
Харві Кейтэль («Справа Назаратаніна», 1986)
Дэйвід Боўі («Апошняя спакуса Хрыста», 1988)
Зьбігнеў Запасевіч («Майстар і Маргарыта», Польшча, 1989)
Міхаіл Ульянаў («Майстар і Маргарыта», Расея, 1994)
Гэры Олдмэн («Езус», 1999).
Фрэд Ёхансан («Езус Хрыстос — супэрзорка», 2000)
Хрысто Шопаў («Запал Хрыстовы», 2004, «Расьсьледаваньне», 2006)
Кірыла Лаўраў («Майстар і Маргарыта», Расея, 2005)
Скот Сьміт («Пілят», 2008)
Х’ю Бонэвіль («Бэн-Гур», 2010)

Крыніцы

Вонкавыя спасылкі

Понтыюс Пілят — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Юдэйскія старажытнасьці кн.18, гл3:3

[2] Ельніцкі Л. А. Понтыюс Пілят у гісторыі й у хрысьціянскай легендзе

[3] Барыс Вясковы. Езус Хрыстос у дакумэнтах гісторыі (Езус у новазапаветных апокрыфах II—V стст.)

[4] Pontius Pilate // Catholic Encyclopedia (анг.)

[1]

[2]

[3]

[4]