Вустрыцы
| Вустрыцы | |
 Вустрыца | |
| Клясыфікацыя | |
|---|---|
| Надцарства | Эўкарыёты |
| Царства | Жывёлы |
| Тып | Малюскі |
| Кляса | Двухстворкавыя |
| Падкляса | Pteriomorphia |
| Атрад | Ostreoida |
| Сямейства | Ostreidae |
| Бінамінальная намэнклятура | |
| Ostreoida Fërussac | |
Ву́стрыцы (па-лацінску: Ostreidae) — сямейства двухстворкавых малюскаў. Каля 50 відаў.
Найбольш вядомая — вустрыца ядомая (Ostrea edulis). Даўжыня 9—42 см, маса да 50 г. Створкі ракавін, што ахопліваюць цела вустрыцы, несымэтрычныя: ніжняя — глыбокая, падобная на сподак, у ёй ляжыць цела, прырастаючы да сьценак, верхняя — меншая, пляскатая, служыць нібыта вечкам. Унутры створкі злучаны мускулам-замыкальнікам. Жывуць пераважна ў цёплых і ўмераных морах, трымаюцца вялікімі скопішчамі, нерухомыя, прырастаюць да марскога дна. Хутка размнажаюцца.
Мяса мае своеасаблівы хімічны склад, які тлумачыць іх далікатны смак і танізуючае ўзьдзеяньне на нэрвовую сыстэму. Мяса ўтрымлівае каля 7—14% бялку, 0,3—2,2% тлушчу, 6% вугляводу глікагену. 6 вустрыц агульнай вагай каля 100 г задавальняюць штодзённую патрэбу чалавека ў жалезе і медзі, каля паловы сутачнай нормы ёду, кальцыю, фосфару і 0,1 сутачнай нормы жывёльнага бялку, а таксама вітамінаў B1, B2 і PP.
Спажываюць, як правіла, жывымі — падаюць зь лімонам у ракавінах на колатым лёдзе як закуску да шампанскага, каньякоў, сухіх і паўсухіх він; ракавіны спачатку прамываюць халоднай вадой і адкрываюць, выдаляюць верхнюю створку. Мяса на ніжняй створцы прамываюць кіпячонай вадой, падразаюць адмысловым нажом, аддзяляючы ад ракавіны, але пакідаючы на ёй. Выціскаюць на мяса лімонны сок (на 10 вустрыц — 1 лімон) і глытаюць цалкам, не разжоўваючы. Для гарачых страваў вустрыцы пасьля мыйкі і выдаленьня створак адварваюць са спэцыямі, цыбуляй і іншымі, або запякаюць у духавой шафе. Вустрыцы таксама смажаць, прыпускаюць, вараць супы і г. д. Прадаюць жывых, у выглядзе марожанага мяса, і ў кансэрвах (часам вэнджаных). Пры тэмпэратуры каля 0 °C вустрыцы могуць заставацца жывымі 10—15 дзён; пры тэмпэратуры ніжэй за −3 °C яны гінуць. У мёртвых вустрыц створкі адчыняюцца, есьці іх нельга.
У кулінарыі вустрыцы вядомыя з антычнасьці, у Рэчы Паспалітай з XVII стагодзьдзя, асабліва шырока распаўсюдзіліся ў магнацкім асяродзьдзі ў другой палове XVIII стагодзьдзя пад уплывам францускай моды, але ў кансэрватыўнай («сармацкай») часткі грамадзтва сустрэлі надзвычай нэгатыўны прыём, як і смаўжы, жабіны лапкі і іншыя. Аднак ня ўсе кансэрватары грэбавалі вустрыцамі, асабліва вызначаўся прыхільнасьцю да іх Караль Станіслаў Радзівіл Пане Каханку, які часам зьвяртаўся па мэдычную дапамогу пасьля празьмернага спажываньня вустрыц. На славутым абедзе 1789 году ў гадавіну каранацыі Станіслава Аўгуста Панятоўскага і Крэўскай уніі 1385 году паміж ВКЛ і Польшчай Радзівіл пачаставаў караля і гасьцей некалькімі сотнямі паўміскаў вустрыц, хутка зьедзеных зьдзіўленай шляхтай, большасьць якой датуль ня мела магчымасьці пакаштаваць дарагі імпартны прадукт. У XIX стагодзьдзі вустрыцы, якіх масава вылоўлівалі па абодвух берагах Атлянтыкі, паступова зрабіліся адносна больш даступнымі для вышэйшых і сярэдніх класаў, у савецкія часы выйшлі з ужытку як атрыбут «эксплуататарскага» ладу жыцьця і ў сувязі з рэзкім зьмяншэньнем колькасьці праз экстэнсіўную лоўлю. У наш час вустрыц усё больш разводзяць штучна (Японія, Францыя і іншыя краіны).
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Гэты артыкул створаны з дапамогай матэрыялаў з: Алесь Белы, праект «Наша ежа».