Багародзіца (гімн)

Гімны Беларусі
Багародзіца (XIV—XVIII стагодзьдзі)
Гімн БНР (1919)
Гімн БССР (1955—1991)
Гімн Беларусі (1991—2002)
Мы, беларусы (з 2002 году)
Іншыя гімны:
Магутны Божа (духоўны гімн, 1943)
Беларуская Марсэльеза (рэвалюцыйная песьня, 1906)

«Багародзіца», рукапіс з 1407 г.

«Багаро́дзіца» — гімн Вялікага Княства Літоўскага ў XIV—XVIII стагодзьдзях і найстарэйшы беларускі рэлігійны гімн. З XV ст. зваўся таксама «Песьняй Айчыны» і лічыўся ўжо старадаўнім. Сьпяваўся пры каранацыях, прыдворных цырымоніях і іншых урачыстасьцях, войскам перад бітвамі, пры асьвячэньні мошчаў сьвятых, на пахаваньнях дзяржаўных асобаў.

Гісторыя

«Багародзіца» ў Першым Статуце ВКЛ, 1529 г.

«Багародзіцу» адносяць да гімнаў, а не да малітваў, на падставе наяўнасьці вершаванага тэксту. Найстарэйшы запіс тэксту з мэлёдыяй зроблены ў 1407 годзе. У Вялікім Княстве Літоўскім тэксты «Багародзіцы» зьмяшчаліся ў многіх пашыраных рукапісах і друкаваных выданьнях, ад так званага «Статуту Яна Ласкага» (1506) да «Volumina legum» (1732). У XVI ст. зьявіўся пераклад на лацінскую мову. Існуе шаснаццаць нотных запісаў «Багародзіцы», зробленых у XV—XVIII стагодзьдзях.

На вялікай дзяржаўнай харугве Вялікага Княства Літоўскага з аднаго боку была выява Пагоні, а з другога — выява Багародзіцы. Улічваючы, што з другой паловы XIII ст. выява Багародзіцы была гербам Полацкага княства, можна меркаваць запазычаньне Вялікім Княствам Літоўскім гэтага герба, а магчыма, і гімна «Багародзіца», ад Полацку.

На падставе моўных дасьледаваньняў прыкладна вызначаюць тэрмін узьнікненьня гімну — сярэдзіна XIV ст., аднак ужытыя ў тэксьце архаізмы кажуць пра значна ранейшае датаваньне гэтага твору (нават да XIII ст.). «Багародзіца» лічыцца арыгінальным творам, дасьледнікі не адшукалі адпаведнікаў у грэцкай, лацінскай, чэскай і нямецкай літаратуры.

Упершыню ў крыніцах «Багародзіца» ўпамінаецца Янам Длугашам, у сваёй «Хроніцы» ён распавядае, што ў пачатку бітвы пад Грунвальдам літоўска-польскае войска засьпявала «Багародзіцу» і зь дзідамі рушыла на ворага.

У канцы XIV ст. «Багародзіца» разам зь Ягайлам і яго атачэньнем трапіла ў Каралеўства Польскае. У XV ст. гімн ўжо атрымаў шырокую вядомасьць ў Польшчы, пазьней стаў вайсковым і рэлігійным гімнам Рэчы Паспалітай. Некаторыя дасьледнікі лічаць, што «Багародзіца» была ўласным каранацыйным гімнам Ягелонаў. Пазьней тэкст «Багародзіцы» дапоўнілі дадатковымі радкамі.

Мэлёдыя Багародзіцы набліжаецца да мэлёдый грыгарыянскага харалу; запісаны нотамі-нэўмамі на пяцілініі, у ключы ФА, у малай актаве, такім чынам, прызначаецца да выкананьня мужчынскім хорам ва ўнісон або голасам. Танальна мэлёдыя належыць да 1. грыгарыянскага тону. Тэкст з манускрыпту з 1407 году ёсьць першым (найранейшым) вядомым сёньня вершаваным запісам польскай мовы. У 1529 годзе тэкст «Багародзіцы» на беларускай мове зьмясьцілі ў першай рэдакцыі Статуту Вялікага Княства Літоўскага.

Арыгінальны тэкст (1407)

Bogurodzica, dziewica

Bogiem sławiena Maryja

Twego syna, Gospodzina,

Matko zwolena Maryja

Zyszczy nam Spuści nam. Kyrieleison.

Twego dzela krzciciela, Bożycze

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy

A dać raczy, jegoż prosimy,

A na świecie zbożny pobyt

Po żywocie rajski przebyt.

Kyrieleison.

Літаратура

• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
• Несцерава Г. Ці спявалі мы Багародзіцу? // Лідскі Летапісец. № 3—4 (27—28), 2004.
• Славянамоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стст. / НАН Беларусі, Інстытут мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы; уклад., прадм. і камент. А. Бразгунова. — Менск: Беларуская навука, 2011. — (Помнікі даўняга пісьменства Беларусі)

Вонкавыя спасылкі

• Выкананьне арыгінальнага гімну, YouTube.