Хабнае

	Хабнае; лац. Chabnaje
Першыя згадкі:	каля 1415 году
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Кіеўская
Раён:	Палескі
Насельніцтва:	10 чал. (2007);
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Геаграфічныя каардынаты:	51°14′27.265″ пн. ш. 29°23′13.110″ у. д. / 51.24090694° пн. ш. 29.386975° у. д.Каардынаты: 51°14′27.265″ пн. ш. 29°23′13.110″ у. д. / 51.24090694° пн. ш. 29.386975° у. д.
	Хабнае на мапе Ўкраіны Хабнае
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ха́бнае (па-ўкраінску: Хабне, у 1934—1957 гг. — Кагановічы Першыя (Кагановичі Перші), пасьля — Палескае (Поліське) — былое мястэчка ў Палескім раёне Кіеўскай вобласьці Ўкраіны. Месьцілася на правым беразе ракі Ушы^[a] альбо (як яе пазьней пераназвалі) Вуж, доплыву Прыпяці.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Найраней сяло Хабнае згаданае ў 1415 годзе «(або трохи пізніше) за записом про грошові та медові данини Київської митрополичої вотчини. За ним, боярські люди у Хобной давали по півтора відра меду (Савост’ян з Пашковського острова та Іванові діти з Дроздовського острова)»^[1].

Наступная зьвестка пра Хабнае пазначана дакладна 26-м кастрычніка 1493 году у правілеі вялікага князя літоўскага Аляксандра пану Сямёну Палазовічу^[2]:

Самъ Александръ Божю милостю великии княз литовскии_…Билъ нам чоломъ ключникъ киевскии Сенько Полозович и просил у нас именя в Киевъскомъ повете въ Завъшкои волости на имя Хабное и людеи 10 потугов… А дали есмо тое имене вечно ему и его жоне, и их детемъ, и его ближнимъ, и потом будучымъ, и щадкомъ их…

Пазьней сяло Ухобнае згаданае ў лісьце караля Жыгімонта Старога князю Зьмітру Раманавічу Відыніцкаму (Любецкаму), датаваным 3-м сакавіка 1532 году^[3]:

Жикгимонт Божю милостю корол
Воеводе киевъскому, державцы свислоцкому пану Андрею Якубовичу Немировича. Жаловалъ нам дворянинъ нашъ княз Дмитреи Романовичъ Виденецкии о томъ, што жъ которые именя мелъ державца речицкии тесть его, небожчикъ панъ Семенъ Полозовичъ наимя Ухобное, Углядковичи, Белыи Берегъ, Виточов, Мартиновичи, Хвоиники, Остроглядовичи, Новоселки а двор с пустовщинами у замку Киеве и на месте, и во Вручомъ. И тые деи онъ вси именя свои держалъ за даниною и листы отца нашого Казимера, короля, и брата нашого Александра, королеи ихъ милости и нашими…
П(и)сан y Кракове под лет(а) Бож(е)(г)(о) нарож(е)(н)(я) 1000 пят|сот 32 м(е)с(я)ца марта 3 ден, инъдикт 5 Михаило писаръ

16 лютага 1541 году кароль Жыгімонт выдаў прывілей князю Зьмітру Відыніцкаму з жонкай на збудаваньне замку і заснаваньне места з торгам, карчмамі і зборамі зь іх у маёнтку Хабным на рацэ Ушы^[4].

У люстрацыі Оўруцкага замку 1552 году^[b] засьведчана, што ў сяле Хабнае пры аднайменным замку князя Зьмітра Сенскага^[c] лічылася 14 патугаў, 25 дымоў, зь якіх выбіралася «подачки» 9 коп і 20 грошаў (= 560 гр.), 19 кадзей і 1 вядро мёду. А «волныхъ людей, которые седятъ около того замку двадцать человика»^[5].

У ходзе адміністрацыйнай рэформы 1565—1566 гадоў Хабнае было аднесена да Кіеўскага павету пры разьмежаваньні яго з паветам Мазырскім: «… а оттоль на замочокъ Хабное, до реки Уши, оттоль на село Мухоедовичи, а отъ Мухоедовичъ до Словешни, а Словешнею доловъ ажъ до Припети, по правои стороне поветъ Киевскии, а по левои Мозырскии…»^[6].

Дачка князя Зьмітра Любецкага і Фенны Палазоўны, сястра нябожчыка князя Богуша, таксама Фенна, пасьля сьмерці мужа Мельхіёра Насілоўскага ўзяла шлюб з панам Шчасным Харлінскім гербу Боньча ды ў сьнежні 1568 году запісала на яго «именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие», у тым ліку^[7]:

замок и место Хабную, зо въсими селы ку оному замку прислухаючими, што матка моя отцу моему за третюю част всее отчизны своее на вечностъ записала, со всемъ як ся в собе мает, а бояры, з людми отчизными, прихожими, данными, и куничъными, и с тяглыми, з данью медовою и грошовою, з боры, лесы, сеножатми, ставы, з мълыны, и зъ их вымелъками, з реками, и з речками, з бобровыми гоны, з ловы звериными, з пташъими, и зъ гнезды соколими и со всимъ, як ся тые именя сами в собе мают и якъ их небожчица матка моя небожчику отцу моему записала, малжонку своему пану Щасному Харлинскому даю, дарую на вечност записую, отдаляючи от всехъ близких кровных и повиноватыхъ моихъ; мает и волен будет его милость пан Щасныи Харлинскии малжонок мои тые именя у верху мененые, у моцы и владности своеи маючи, со всими пожитками на собе вечне держати и их уживати и там ку пожитку своему росширити, прибавити и кому хотячи продати, даровати, заменити, на вечност записати и так якося его милости налепе видати… а я сама, так теж близкии, кровныи и повиноватыи мои того его милости боронити и ничим уступовати не маем вечными часы…

Напярэдадні падпісаньня акту Люблінскай уніі ўказам караля Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва (і Хабнае з прылегласьцямі) было далучана да Кароны Польскай^[8].

Карона Каралеўства Польскага

Згодна з падатковым рэестрам Кіеўскай зямлі (ваяводзтва) на 1581 год, пабор з Хабнага пана Шчаснага Харлінскага, падкаморага кіеўскага, складаў: з 11 дымоў асадных ссялянаў па 15 грошаў, з 1 агародніка 6 грошаў, з 11 убогіх халуп па 6 грошаў, з 2 каморнікаў па 2 грошы, з каваля і шаўца па 15 грошаў, з папа 2 фларыны, з рудні 2 фларыны, з 2 вугальшчыкаў па 12 грошаў^[9].

Прысутнае мястэчка Хабнае ў тарыфах падымнага падатку Оўруцкага і Жытомірскага паветаў Кіеўскага ваяводзтва 1707, 1711, 1714, 1715, 1724, 1731, 1734, 1748 гадоў. Належала кіеўскаму кашталяну (з 1722 г.) пану Казімеру Станіславу Стэцкаму^[10]. На 1748 год і надалей Хабенскі касьцёл аб’ядноўваў рыма-каталіцкую парафію ў Оўруцкім дэканаце Кіеўскай дыяцэзіі, да якой належалі жыхары (у асноўным шляхта) мястэчка Хабнае, сёлаў Рудня Грэзла, Мартынавічы, Стэчанка, Варовічы, Паўловічы, Рудня Максімаўская, Тарасы, Сьвяроцкае, Воўчкаў, Яблонка, Красятычы, Ляўкоў, Рудня Ляўкоўская, Абуховічы, мястэчка Іванкаў з прылегласьцямі, сёлаў Залешаны, Сыдаровічы, Разважоўка, Унін, Ханёў, Галубіёвічы, Мінкі Новыя, Мінкі Старыя, Базар з Рудняй, Нядашкі, Калінаўка, мястэчка Ксавераў, сёлаў Вялікадуброва, Баранаўка, Пярозкі, Малін, Пенязовічы^[11].

Паводле тарыфу 1754 году, з 70 двароў^[d] (×6 — каля 420 жыхароў) мястэчка Хабнага пані Стэцкай, кашталянавай кіеўскай, «do grodu» (Оўруцкага замку) выбіралася 10 злотых і 28 з паловай грошаў, «do skarbu» — 43 злотых, 24 грошы^[12].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Пасьля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Хабнае апынулася ў Расейскай імпэрыі. З 1797 году сяло — у межах Радамышльскага павету Кіеўскай губэрні.

Найноўшы час

Пасьля аварыі на ЧАЭС жыхары, хоць і не адразу, былі выселеныя з прычыны моцнага забруджваньня тэрыторыі радыёнуклідамі. 19 жніўня 1999 году мястэчка афіцыйна зьнята з уліку.

Тэрыторыя паселішча згарэла падчас лясных пажараў у Чарнобыльскай зоне ў красавіку 2020 году^[13] Станам на 2020 год у Палескім жылі 2 чалавекі.

Заўвагі

^ Менавіта так гучала назва ракі ў найбольш раньніх дакумэнтах.
^ У. Б. Антановіч, укладальнік гэтага тому дакумэнтаў, датаваў яе 1545 годам. Але апісаньні іншых «украинных замков» — Мазырскага, Чарнобыльскага, Асьцёрскага, Віньніцкага, Чаркаскага — пазначаныя 1552 г. І для Оўруцкага гэты год цалкам прыймальны, бо Іосіф Халецкі тады заставаўся дзяржаўцам, а люстрацыя праведзена пры ім.
^ Пасынак князя Зьмітра Відыніцкага
^ Усяго налічвалася «puł ćwerci dyma, szesnastka i puł szesnastki», а 1 дым у той час — 320 двароў.

Крыніцы

^ Вирський Д. С. ПОЛІСЬКЕ [Електронний ресурс]
^ Lietuvos Metrika. Kniga Nr. 3 (1440—1498) — Vilnius, 1998. № 27
^ Андрій Блануца. Земельні надання Сигізмунда І Старого на Українські землі Великого Князівства Литовського // Україна в Центрально-Східній Европі. 2008. № 8. Дадатак. С. 69 — 70 (арыгінал: Російський державний архів давніх актів. Ф. 389 (Литовська метрика). Оп. 1. Од. зб. 17. Арк. 251 зв. — 252)
^ Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVІ—XVII вв. — Киев, 1907. № XIV
^ Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. 1. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 45
^ РИБ. Т. XXX. Литовская метрика. Отд. 1-2. Ч. 3. Т. 1. — Юрьев, 1914. Стб. 892—893
^ Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 6. Акты о землевладении в Юго-Западной России XV—XVIII вв. — Киев, 1911. № LXXVI
^ Volumina Legum (надалей: VL). Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)
^ Źródła dziejowe (далей ŹD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. IX: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział I-szy. Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 36, 37
^ Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 54, 63, 73, 87, 163, 187, 265, 325
^ Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 147
^ Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 149; гл. таксама: С. 13—15, 20—22
^ Пожежа у Чорнобилі: що знищив вогонь, рівень радіації і які загрози для людей на 17 квітня. TCH.ua (17 квітня 2020). Архіўная копія ад 21 квітня 2020 г.

Літаратура

Похилевич Л. И. Сказания о населённых местностях Киевской губернии или Статистические, исторические и церковные заметки о всех деревнях, местечках и городах, в пределах губернии находящихся / Собрал Л. Похилевич. — Киев, 1864 (перавыданьне: Біла Церква: Видавець О. В. Пшонківський, 2005. — XXII+642 с, 8 іл.)
Edward Rulikowski. Chabne. // Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. — Warszawa, 1880. T. I. S. 537—538

[1] Менавіта так гучала назва ракі ў найбольш раньніх дакумэнтах.

[6] У. Б. Антановіч, укладальнік гэтага тому дакумэнтаў, датаваў яе 1545 годам. Але апісаньні іншых «украинных замков» — Мазырскага, Чарнобыльскага, Асьцёрскага, Віньніцкага, Чаркаскага — пазначаныя 1552 г. І для Оўруцкага гэты год цалкам прыймальны, бо Іосіф Халецкі тады заставаўся дзяржаўцам, а люстрацыя праведзена пры ім.

[7] Пасынак князя Зьмітра Відыніцкага

[15] Усяго налічвалася «puł ćwerci dyma, szesnastka i puł szesnastki», а 1 дым у той час — 320 двароў.

[2] Вирський Д. С. ПОЛІСЬКЕ [Електронний ресурс]

[3] Lietuvos Metrika. Kniga Nr. 3 (1440—1498) — Vilnius, 1998. № 27

[4] Андрій Блануца. Земельні надання Сигізмунда І Старого на Українські землі Великого Князівства Литовського // Україна в Центрально-Східній Европі. 2008. № 8. Дадатак. С. 69 — 70 (арыгінал: Російський державний архів давніх актів. Ф. 389 (Литовська метрика). Оп. 1. Од. зб. 17. Арк. 251 зв. — 252)

[5] Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 8. Т. 5. Акты об украинской администрации XVІ—XVII вв. — Киев, 1907. № XIV

[8] Архив ЮЗР. Ч. 4. Т. 1. Акты о происхождении шляхетских родов в Юго-Западной России. — Киев, 1867. С. 35, 45

[9] РИБ. Т. XXX. Литовская метрика. Отд. 1-2. Ч. 3. Т. 1. — Юрьев, 1914. Стб. 892—893

[10] Архив ЮЗР. Ч. 8. Т. 6. Акты о землевладении в Юго-Западной России XV—XVIII вв. — Киев, 1911. № LXXVI

[11] Volumina Legum (надалей: VL). Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)

[12] Źródła dziejowe (далей ŹD). T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. IX: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław). Dział I-szy. Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 36, 37

[13] Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 54, 63, 73, 87, 163, 187, 265, 325

[14] Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 147

[16] Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 149; гл. таксама: С. 13—15, 20—22

[n1-17] Пожежа у Чорнобилі: що знищив вогонь, рівень радіації і які загрози для людей на 17 квітня. TCH.ua (17 квітня 2020). Архіўная копія ад 21 квітня 2020 г.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[b]

[c]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[d]

[12]

[13]