Слубіцы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Слубіцы (неадназначнасьць).
Слубіцы
польск. Słubice
Герб Слубіцаў


Краіна: Польшча
Ваяводзтва: Любускае
Павет: Слубіцкі
Плошча:
  • 19,2 км²
Насельніцтва:
Часавы пас: UTC+1
летні час: UTC+2
Паштовы індэкс: 69-100
Нумарны знак: FSL
Геаграфічныя каардынаты: 52°21′0″ пн. ш. 14°34′0″ у. д. / 52.35° пн. ш. 14.56667° у. д. / 52.35; 14.56667Каардынаты: 52°21′0″ пн. ш. 14°34′0″ у. д. / 52.35° пн. ш. 14.56667° у. д. / 52.35; 14.56667
Слубіцы на мапе Польшчы
Слубіцы
Слубіцы
Слубіцы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.slubice.pl/

Слубі́цы (па-польску: Słubice), да 1945 Франкфурт-Дамфарштат (па-нямецку: Frankfurt (Oder)-Dammvorstadt) — места ў Слубіцкім павеце Любускага ваяводзтва Польшчы, сядзіба меска-вясковай гміны Слубіцы, на рацэ Одры. Насельніцтва — 16 644 чалавекі (2019), плошча — 19,2 км².

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Места разьмешчанае на мяжы зь Нямеччынай, на рацэ Одры, за 70 км ад Бэрліну, 80 км ад Горава Велікапольскага, 490 км ад Варшавы.

Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паходжаньне назвы Слубіцы выклікае мноства спрэчак. Некаторыя выводзяць назву ад племені слупянаў, якія насялялі абшар між Шпрэе і Одрай. Паводле іншых гістарычных крыніцаў, на правым беразе Одры ў Сярэднявеччы ляжала паселішча Зьбівіц, Зьбірвіц або Зьлівіц. Таксама можна вывесьці назву Слубіцы ад слова слуп.

Да 1945 року места ўваходзіла ў склад Франкфурту і мела назву Дамфарштат. Цяперашнюю назву атрымала ў 1946 року пасьля аддачы тэрыторыі ў склад Польшчы.

Мінуўшчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сьвяткаваньне на пагранічным мосьце пасьля далучэньня Польшчы да Шэнгенскага пагадненьня (21 сьнежня 2007)

Першыя згадкі пра паселішча на гэтым месцы адносяцца да XIII стагодзьдзя: у 1225 року Генрык I Барадаты меў надаць яму гандлёвы прывілей і права складу(d). У 1253 паселішча атрымала мескія правы, а ў дакумэнце названае Vrankenvorde (Франкенфордэ)[2]. Ад таго часу да 1945 року правабярэжная частка Франкфурту-на-Одры называлася Dammvorstadt (літаральна «Прадмесьце на вале»). З пачаткам вайны за валоданьне рэгіёнам, у 1319, гэты край заняў памяранскі герцаг(d) Варціслаў IV[3], а ў 1324 яны канчаткова перайшлі да Вітэльсбахаў, стаўшыся часткай Брандэнбурскай маркі. У 1326 року да ваколіцаў места дайшоў літоўска-польскі наезд[4].

Пасьля Вітэльсбахаў, у 1373 року маркграфства Брандэнбург дзякуючы намаганьнямі рымскага імпэратара і чэскага караля Карла IV стаў часткаю Чэскай Кароны. Чэскае панаваньне трывала 42 гады, да 1415 року, калі кароль рымскі і вугорскі, намесьнік Чэскага каралеўства Жыгімонт Люксэмбурскі падараваў Брандэнбургію дынастыі Гогенцолернаў, якія валадарылі тут ажно да сканчэньня I сусьветнай вайны[5]. Пад 1399 рокам у пісьмовых крыніцах упершыню згаданыя мясцовыя жыдоўскія могілкі, што робіць іх найстарэйшымі існымі дагэтуль жыдоўскімі могілкамі Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы.

У 1749 року ў Дамфарштаце паўстала найстарэйшае прымысловае прадпрыемства Франкфурту: фабрыка тавараў з пчалінага воску. У 1769 пачала працу фабрыка ядвабу.

У 1785 року празь вялікую веснавую паводку большасьць Дамфарштату была затопленая. У памяць пра загінулага пры гэтым камэнданта франкфурцкага гарнізону Леапольда Браўншвайг-Вольфэнбютэльскага(d), сястрынца караля Фрыдрыха Вялікага, у 1787 адкрыты першы помнік у гісторыі Франкфурту-на-Одры[6].

У 1811 адкрытыя мескія могілкі (цяпер камунальныя могілкі Слубіцаў). У II палове XIX стагодзьдзя расквітала прамысловасьць, у гэты пэрыяд пачалі дзейнасьць збройная фабрыка і мэталаліцейны завод.

23 студзеня 1898 року рушыла франкфурцкая трамвайная сетка, якая праз мост на Одры даходзіла і ў правабярэжную частку[7]. У 1914—1927 роках расейскія вайсковапалонныя збудавалі Ўсходнема́рскі стадыён[8].

З надыходам савецкіх войскаў у лютым 1945 року з Франкфурту-на-Одры эвакуяванае цывільнае насельніцтва. У бітвах за места палеглі больш за 100 жаўнераў гвардзейскага танкавага корпусу 1-га Беларускага фронту і 7-га Войска Польскага. У іхні гонар у 1949 року адкрыты манумэнт Перамогі і Братэрства зброі на пляцы Герояў[9].

З 1945 року места перайшло ў склад Польшчы. У 1950 Слубіцы сталі цэнтрам Жэпінскага павету, пераўтворанага ў 1959 у Слубіцкі.

У 1972 адкрыты памежны пераход між Слубіцамі ды Франкфуртам на Одры.

У 1998 року завершанае будаўніцтва Калегіюм Палёніюм — аддзяленьня познаньскага ўнівэрсытэту імя Адама Міцкевіча.

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Калегіюм Палёніюм
  • Жыдоўскія могілкі на вуліцы Транспартовай (1399[10][11]);
  • Касьцёл Дзевы Марыі Каралевы Польшчы (збудаваны ў 1775 як стралецкі дом);

Празь места праходзіць польскі кавалак дарогі сьвятога Якуба.

У 2014 року на Франкфурцкім пляцы Слубіцаў адкрыты першы ў сьвеце помнік Вікіпэдыі.

Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Яшчэ ў канцы 90-х рокаў XX стагодзьдзя ў Слубіцах дзейнічалі мэблевая фабрыка, а таксама адна з найбольшых у Польшчы фабрыка па вырабе джынсаў. Цяпер у Слубіцах пераважна разьвіваецца гандаль і паслугі. Найбольшае паводле колькасьці працаўнікоў прадпрыемства — мескі рынак на рагу вуліцаў Купецкай і Спартовай.

Транспарт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзякуючы разьмяшчэньню на мяжы зь Нямеччынай Слубіцы выконваюць функцыю транспартнага вузла, празь які праходзяць аўтастрада А2, дарогі дзяржаўнага значэньня 29 ды 31.

Чыгуначны прыпынак на лініі Слубіцы — Познань — Варшава

Трамвай у Франкфурце дзейнічаў з 1898 року і йшоў таксама на правы бераг (цяперашнія Слубіцы). Пасьля 1945 року правабярэжная частка Франкфурту адышла да Польшчы, і трамвайнае злучэньне спынілася, а шляхі былі разабраныя.

З 1929 року ў правабярэжнай частцы Франкфурту хадзіў маршрутны аўтобус, таксама ліквідаваны пасьля далучэньня да Польшчы. З 2012 року курсуюць аўтобусы між Слубіцамі ды Франкфуртам-на-Одры. А з 2013 запушчаныя мескія аўтобусныя маршруты, дзейнічаюць 7 лініяў.

Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Слубіцах дзейнічаюць 6 пачатковых школаў, 3 старэйшыя школы, 2 ліцэі, музычная школа.

У 1992 ў супрацоўніцтве познаньскага ўнівэрсытэту імя Адама Міцкевіча і франкфурцкага унівэрсытэту Віядрына адкрыты Калегіюм Палёніюм.

Рэлігія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

2 каталіцкія касьцёлы, храм аўтакефальнай праваслаўнай царквы, зборы пяцідзясятнікаў і Сьведак Еговы.

Спорт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Слубіцкі палац спорту і адпачынку мае стадыён, 4 трэнавальныя пляцоўкі, гімнастычную залю, комплекс адкрытых басэйнаў, тэнісныя корты, гольфавае поле[12].

Футбольны клюб «Палёнія» гуляе ў IV Любускім дывізіёне[13].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/020811305054-0935736?var-id=1639616&format=jsonapi
  2. ^ Märkische Oderzeitung/Frankfurter Stadtbote, 7. Juli 2006, S. 15.
  3. ^ Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 481.
  4. ^ Ibid., s. 494.
  5. ^ Jan P. Kučera; Jiří Kaše; Pavel Bělina: České země v evropských dějinách — 3. 1. vyd. Praha: Paseka, 2006.
  6. ^ Roland Semik: Pomnik księcia Leopolda Brunszwickiego w Słubicach.
  7. ^ Roland Semik: Komunikacja miejska w Słubicach wczoraj i dziś
  8. ^ slubice24.pl — Stadion w Słubicach. Historia uwieczniona na starych fotografiach.
  9. ^ «Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939—1945» Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 236.
  10. ^ Cmentarz żydowski w Słubicach w rejestrze zabytków. Gazeta Lubuska (2014-02-05).
  11. ^ Cmentarz żydowski w Słubicach wpisany do rejestru zabytków Słubice24.pl
  12. ^ Informacje o obiektach i zapleczu sportowym. Ośrodek Sportu i Rekreacji w Słubicach.
  13. ^ Polonia Słubice – oficjalna strona (пол.)

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Frankfurt (Oder) und Słubice — Topographischer Stadtplan, 2007, ISBN 978-3-7490-4170-1.
  • Marian Eckert / Tadeusz Umiński: Ziemia słubicko-rzepińska, Lubuskie Towarzystwo Kultury, Zielona Góra 1965.
  • Walter Hausdorf/ Siegrid Noack: Słubice — Ulice, drogi i place a ich rozwój historyczny we: Frankfurter Jahrbuch 2005, S. 95-191, ISBN 3-933416-61-2.
  • Thomas Jäger: Die Seidenfabrik in der Frankfurter Dammvorstadt, Frankfurt (Oder) 2001.
  • Andrzej Jermaczek (red.): Wstępna inwentaryzacja przyrodnicza gminy Słubice (mscr.). Projekt WWF «Zielona wstęga Odra — Nysa». Lubuski Klub Przyrodników. Świebodzin 1993.
  • Andrzej Jermaczek/ Paweł Pawlaczyk: Koncepcja ochrony przyrody obszaru objętego projektem WWF «Zielona wstęga Odra — Nysa» — synteza (mscr.). Lubuski Klub Przyrodników, Świebodzin 1996.
  • Monika Kilian/ Ulrich Knefelkamp (red.): Frankfurt Oder Slubice. Sieben Spaziergänge durch die Stadtgeschichte, Berlin 2003, ISBN 3-931278-06-9.
  • Ulrich Knefelkamp / Siegfried Griesa (red.): Frankfurt an der Oder 1253—2003, Verlag für Wissenschaft und Forschung, Berlin 2003.
  • Jörg Kotterba/ Frank Mangelsdorf (wyd.): Einst und jetzt. Frankfurt (Oder) / Slubice, Culturcon Medien, 2010.
  • Jan Krajniak: Pojezierze Lubuskie. Międzyrzecz — Świebodzin — Sulęcin — Słubice, Wyd. Poznańskie, Poznań 1982.
  • Sebastian Preiss/ Uta Hengelhaupt / Sylwia Groblica/ Almut Wille/ Dominik Oramus: Słubice. Historia — topografia — rozwój, Słubice 2003.
  • Eckard Reiß / Magdalena Abraham-Diefenbach (red.): Makom tow — dobre miejsce. O cmentarzu żydowskim w Słubicach i Frankfurcie nad Odrą, Vergangenheits Verlag, Berlin 2012.
  • Maria Rutowska (red.): Słubice 1945—1995, Słubice 1996.
  • Robert Stańko/ Andrzej Jermaczek: Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza oraz projekt ochrony przyrody obszarów zalewowych doliny Odry w rejonie Słubic (mscr.) Projekt WWF «Zielona wstęga Odra — Nysa». Lubuski Klub Przyrodników. Świebodzin 1998.
  • Michał Szczaniecki/ Stanisława Zajchowska (red.): Ziemia Lubuska, Instytut Zachodni, Poznań 1950.
  • Ralf-Rüdiger Targiel, Frankfurt (Oder), so wie es war. Fotografierte Zeitgeschichte, Drooste 1994.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Шаблён:Гміна Слубіцы (Любускае ваяводзтва) Шаблён:Слубіцкі павет

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Слубіцы&oldid=2401545»