Жак Шырак

Жак Шырак
22-і прэзыдэнт Францускай рэспублікі
17 траўня 1995 — 16 траўня 2007
Папярэднік:	Франсуа Мітэран
Наступнік:	Нікаля Сарказі
6-ы прэм’ер-міністар Францыі (Пятая рэспубліка)
27 траўня 1974 — 26 жніўня 1976
Прэзыдэнт:	Валяры Жыскар д’Эстэн
Папярэднік:	П’ер Мэсмэр
Наступнік:	Раймон Бар
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	29 лістапада 1932 Парыж, V акруга
Памёр:	26 верасьня 2019(2019-09-26)[…] (86 гадоў) VI акруга Парыжа[d], Парыж
Партыя:	Аб’яднаньне ў падтрымку рэспублікі, Зьвяз за народны рух
Сужэнец:	Бэрнадэт Шадрон дэ Курсэль
Дзеці:	Клёд Шырак[d] і Ляранс Шырак[d]
Бацька:	François Chirac[d]
Маці:	Marie-Louise Valette[d]
Адукацыя:	Парыскі інстытут палітычных дасьледаваньняў[d] (1953) Атэмэр[d] Ліцэй Людовіка Вялікага[d] (1950) Нацыянальная школа адміністрацыі[d] (1959) Ліцэй Карно[d] Harvard Summer School[d]
Узнагароды:	Кавалер Вялікага Крыжа ордэна Ганаровага легіёну Кавалер ордэна «За заслугі» Вялікі крыж ордэна Вітаўта Вялікага Кавалер ордэна Мастацтваў і літаратуры (Францыя) Вялікі крыж, дэкараваны вялікай стужкай Ордэна За заслугі перад Італьянскай Рэспублікай Ордэн «За заслугі перад Айчынай» I ступені Кавалер ордэна сьвятога Олафа Ордэн Гейдара Аліева Мэдаль «У памяць 300-годзьдзя Санкт-Пецярбургу» Ляўрэат Дзяржаўнай прэміі Расеі
Жак Шырак у Вікісховішчы

Жак Рэнэ́ Шыра́к (па-француску: Jacques René Chirac; 29 лістапада 1932 году, Парыж, V акруга — 26 верасьня 2019 году, Парыж) — францускі палітык, 22-і прэзыдэнт Францыі (з 1995 па 16 траўня 2007 году).

Адукацыя і пачатак кар’еры

Бацькі Шырака, Абэль Франсуа Шырак (1893—1968) і Мары-Люіза Валет (1902—1973), родам з дэпартамэнту Карэз на поўдні Францыі, абодва яго дзеда былі настаўнікамі, наступныя продкі — правансальскія сяляне. Прозьвішча адбываецца з аксытанскай мовы. Адзінае дзіця ў сям’і (сястра памерла ў маленстве).

Вучыўся ў ліцэі Карно і Людовіка Вялікага, тры месяца прапрацаваў на транспартным судне, вышэйшую адукацую атрымаў у найпрэстыжных вучэбных установах Францыі — Інстытуце палітычных дасьледаваньняў і Нацыянальнай школе кіраваньня (1957). Пасьля канчатка вучобы пачаткаў кар’еру дзяржаўнага службоўца (аўдытар Зьлічальнай палаты, 1959) і неўзабаве заняўся палітычнай дзейнасьцю. У 1962 абраны муніцыпальным дараднікам у Сэнт-Фэрэёль, адкуль родам яго сям’я.

Лідэр правых, прэм’ер і мэр

Шырак стаў актывістам, а затым адным зь лідэраў правых галісцкіх партыяў. Згуляў вялікую ролю ў выбарчых кампаніях Шарля дэ Голя у 1965 і Жоржа Пампіду. Ад апошняга атрымаў за агрэсіўнасьць і эфэктыўнасьць мянушка «Бульдозер».

Пры Пампіду ва ўрадзе П’ера Мэсмэра заняў пост міністра сельскай гаспадаркі (1972). Пасьля скону Пампіду ў 1974 годзе стаў лідэрам (генэральным сакратаром) галісцкага Зьвяза дэмакратаў у абарону рэспублікі. Падтрымаў на выбарах прэзыдэнта Жыскар д'Эстэна і ў абмен на падтрымку прызначаны прэм’ер-міністрам Францыі (1974—1976). Затым зрушаны Жыскарам і заменены на Раймона Бара, пасьля чаго сышоў у апазыцыю і ўзначаліў партыю «Аб'яднаньне ў падтрымку рэспублікі» (1976). З 1977 аж да абраньні прэзыдэнтам у 1995 — мэр Парыжу (першы мэр гораду больш за за векавы пэрыяд; пасада адноўленая пасьля вылучэньня францускай сталіцы ў асобны дэпартамэнт, увесь гэты час меліся пасады мэраў толькі ў акругах).

Мэрыя Парыжу

Перамога галістаў на парлямэнцкіх выбарах 1986 году прывяла да таго, што Шырак ізноў узначаліў урад у рамках «суіснаваньні» (cohabitation) зь левым прэзыдэнтам Франсуа Мітэранам. Шырак — адзіны палітык у гісторыі Пятой рэспублікі, які двойчы станавіўся прэм’ер-міністрам. Падчас другога прэм’ерства Шырака (які па сумяшчальніцтве заставаўся мэрам Парыжу) яго стаўленьня зь Мітэранам заставаліся вельмі напружанымі. На прэзыдэнцкіх выбарах 1988 году дзейсны прэм’ер Шырак выставіў сваю кандыдатуру супраць Мітэрана (які падчас тэледэбат дэманстратыўна яго называў «спадар прэм’ер-міністар») і прайграў, пасьля чаго быў змушаны сысьці ў адстаўку з прэм’ерскага паста і ізноў стаў лідэрам апазыцыі.

Прэзыдэнцтва

Першы тэрмін (1995—2002)

У 1995 годзе мэр Парыжу ізноў выставіў кандыдатуру на прэзыдэнцкіх выбарах. На гэты раз яму процістаяў сацыяліст Ліянэль Жаспэн, якога Шырак, ненашмат саступіўшы яму ў першым туры, абыйшоў у другім. Пры Шыраку тэрмін прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў у Францыі быў скарочаны з 7 да 5 гадоў. Усяго Шырак правёў у Элісэйскім палацы 12 гадоў, тым самым яго прэзыдэнцтва стала другім па працягласьці ў францускай гісторыі пасьля 14-гадовага кіраваньня Мітэрана.

Біл Клінтан і Жак Шырак

Пры Шыраку Францыя вярнулася да палітыкі галізма, відавочна дыстанцавалася ад ЗША і правяла дэманстратыўныя ядзерныя выпрабаваньні ў Ціхім акіяне на атоле Муруроа. Ва ўнутранай палітыцы традыцыйны правы лібэралізм (нізкая падатковая стаўка, адсутнасьць кантролю коштаў) спалучаўся пры ім з вызначаным улікам досьведу дырыжызма (дзяржаўнага ўмяшаньня) і сацыяльнай палітыкі; ён неаднаразова крытыкаваў «англасаксонскі ультралібэралізм». Крытыкі вінавацілі Шырака ў непасьлядоўнасьці эканамічнай палітыкі і невыкананьні перадвыбарных абяцаньняў. Пяцігодзьдзе 1997—2002 гг. адзначана новым палітычным «суіснаваньнем» Шырака, ужо як прэзыдэнта, з Жаспэнам, які ўзначаліў урад.

Другі тэрмін (2002—2007)

У 2002 годзе Шырак быў пераабраны на другі прэзыдэнцкі тэрмін. Гэта адбылося дзякуючы нечаканаму вынахаду ў другі тур лідэра Нацыянальнага фронту Жан-Мары Лё Пэна, у выніку чаго Шырак, які меў даволі нізкі рэйтынг і набраў у першым туры толькі 20%, атрымаў 82% галасоў у другім. Перад другім турам усе левыя партыі (акрамя Працоўнага дужаньня Арлет Лагіе) заклікалі сваіх прыхільнікаў прагаласаваць за Шырака пад лёзунгамі: «за злодзея, але не за фашыста» і «галасуй з прашчэпкай на носу». У наступным рэйтынг Шырака заставаўся нізкім і не перавышаў 35% падтрымкі.

Праз два месяца пасьля выбараў, падчас параду на Элісэйских палях 14 ліпеня 2002 году, адбыўся замах на Шырака. Той хто квапіўся быў раззброены мінакамі, падвергнуты псыхіятрычнаму лячэньню, а ўльтраправая групоўка, да якой ён прыналежыў, забароненая.

Сытуацыя зь Лё Пэнам мела і то важнае наступства, што прэм’ер Жаспэн, які не выйшаў у другі тур, падаў у адстаўку, сацыялісты апынуліся ў стане крызісу, і сфармавалася шырокая правая кааліцыя — Зьвяз за прэзыдэнцкую большасьць, прадстаўнікі якога Жан П'ер Рафарэн і Дамінік дэ Вільпэн узначальвалі ўрад на працягу другога тэрміна Шырака. Шэраг правых і цэнтрыстаў, аднак, не ўвайшлі ў кіравальную большасьць і ўтварылі розныя партыі эўраскептыкаў. У 2003 годзе Францыя не падтрымала ваенную апэрацыю НАТА ў Іраку. У 2005 годзе канстытуцыя Эўразьвяза, за якую актыўна агітаваў Шырак, была адхіленая на рэфэрэндуме, пасьля чаго Рафарэн падаў у адстаўку. У эўрапейскім маштабе вынік францускага рэфэрэндуму прывёў да адмовы ад дадзенага праекту.

Сацыяльная стабільнасьць у грамадзтве сярэдзіны 2000-х гг. пакідала жадаць лепшага: 2005 год быў адзначаны беспарадкамі ў прыгарадах Парыжу, 2006 год — выступамі моладзі супраць закона аб кантракце першага найманьня. Ізноў набралі сілу сацыялісты на чале з Франсуа Аландам і Сэгален Руаяль, якая была высунутая ў прэзыдэнты. 74-летні Шырак, па некаторых дадзеных, адзін час разглядаў магчымасьць балатавацца ў 2007 годзе яшчэ на адзін пяцігадовы тэрмін, але пасьля адмовіўся ад гэтай ідэі. Уласным фаварытам прэзыдэнта быў яго апошні прэм’ер дыплямат Дамінік дэ Вільпэн, аднак рэальная кан’юнктура сярод францускіх правых прывяла да таго, што 11 сакавіка 2007 году Шырак публічна падтрымаў кандыдатуру Нікаля Сарказі, харызматычнага міністра ўнутраных справаў і дзяржаўнага міністра ў кабінэце Вільпэна.

Пасьля прэзыдэнцтва

Пасьля абраньня Сарказі прэзыдэнтам Шырак 16 траўня 2007 году пакінуў Элісэйскі палац, склаўшы паўнамоцтвы прэзыдэнта. З гэтага моманту Шырак стаў па праве і пажыцьцёва чальцом Канстытуцыйнай рады Францыі, а з 15 лістапада ўдзельнічае ў яе паседжаньнях.

Гуманітарная дзейнасьць

Ініцыятар стварэньня Парыскага музэю прымітыўнага мастацтва. У 2008 годзе стаў ляўрэатам Дзяржаўнай прэміі Расеі ў вобласьці гуманітарнай дзейнасьці.

Прыватнае жыцьцё

Жанаты з Бэрнадэт Шадрон дэ Курсэль, дзьве дачкі — Ляранс (1958) і Клёд (1962). Пара Шырак валодае замкам Біці ў дэпартамэнце Карэз і парыскай кватэрай плошчай 114 м².

Вонкавыя спасылкі

Жак Шырак — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў