Гісторыя Смалявічаў

Смалявічы — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны.

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Смалявічы («Смальнявічы») як уладаньне крэўскага намесьніка Алехны Даргіевіча датуецца 1448 годам^[1]. Існуюць зьвесткі, што ў 1508 годзе вялікі князь падараваў паселішча гетману Канстантыну Астроскаму^[1]. Аднак гісторык В. Насевіч прыйшоў да высновы, што пэргамін з дадзенай згадкай трэба вызнаць фальшыўкай, зробленай недзе ў XVII або нават XVIII стст.^[2]

У 2-й палове XVI ст. Смалявічы перайшлі ў валоданьне роду Радзівілаў, у чыіх руках заставаліся потым на працягу амаль трох стагодзьдзяў. У 1586 годзе староста барысаўскі і гетман вялікі Крыштап Радзівіл заснаваў тут мястэчка. Паводле інвэнтару на 1588 год мястэчка Смалявічы зьяўлялася цэнтрам маёнтку, у склад якога ўваходзіла сяло Смалявічы.

У пачатку XVII ст., як сьведчаць інвэнтары, у мястэчку Смалявічы было 4 вуліцы — Менская, Барысаўская, Царкоўная і Дворная; колькасьць двароў дасягнула 138. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) Смалявічы трапілі пад маскоўскую акупацыю, у выніку якой у тут засталося толькі 77 двароў (1669)^[2]. Паводле інвэнтару, на 1781 год у мястэчку было 5 вуліцаў — да чатырох ранейшых далучылася вуліца Прудовая; двароў налічвалася 74.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Смалявічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе з 1795 году сталі цэнтрам воласьці Барысаўскага павету. Сьпярша мясьціна знаходзілася ў валоданьні Вітгенштэйнаў, потым Гагенлёэ. У пачатку ХІХ ст. тут існаваў палац, які згарэў у 1819 годзе. У 1871 годзе каля Смалявічаў збудавалі чыгуначную станцыю Вітгенштэйнаўская. На 1863 год у мястэчку існавалі земская народная вучэльня, паштова-тэлеграфнае аддзяленьне, бровар, рамесныя майстэрні вытворчасьці вопраткі і абутку, кузьні.

Згодна з вынікамі перапісу (1897) у Смалявічах было 299 двароў, дзейнічалі 2 царквы, капліца, працавалі валасная ўправа, земская народная вучэльня, паштова-тэлеграфная кантора, бровар, рамесныя майстэрні вырабу абутку і адзеньня, 8 кузьняў. У пачатку XX ст. працавалі наступныя прамысловыя прадпрыемствы: фабрыкі лесапільная і дрэваапрацоўчая (з 1894 году), лесапільная і мукамольная (з 1890 году), лесапільная мануфактура (з 1895 году), гута «Вікторыя» (з 1909 году). У 1918 годзе мястэчка займалі нямецкія, у 1919—1920 гадах — польскія войскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Смалявічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну^[3]. У 1924 годзе Смалявічы сталі цэнтрам раёну. У 1938 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 2 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

7 сакавіка 1968 году Смалявічы атрымалі статус места. 5 верасьня 2000 году адбылося афіцыйнае зацьвярджэньне мескага гербу^[4]. 13 верасьня 2008 году ў парку каля каталіцкай капліцы адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка сьвятому Валянтыну^[5].

Галерэя

Мястэчка на старых здымках
Бакавы фасад Мікольскай царквы, да 1914 году
Інтэр'ер Мікольскай царквы, да 1914 году
Рынак, да 1914 году
Рынак, да 1914 году

Рака Пліса, да 1914 году
Царква-мураўёўка, да 1914 году
Царква-мураўёўка, 1918 год
Царква-мураўёўка, 1918 год

Станцыя Вітгенштэйнаўская, да 1918 году
Дом культуры, 1932 год
Станцыя Смалявічы, 1935 год
Вуліца Царкоўная. Прафэсійная тэхнічная вучэльня

Крыніцы

^ ^а ^б ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 601
^ ^а ^б Насевіч В. Смалявіччына ў перыяд феадалізму // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Смалявіцкага р-на і г. Жодзіна. — Мн.: БЕЛТА, 2000.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Энцыклапедычныя звесткі горада Смалявічы(недаступная спасылка) на smaliavichy.by
^ Помнік святому Валянціну ў Смалявічах на Catholic.by

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15: Следавікі — Трыо. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Смалявіцкага р-на і г. Жодзіна. — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 766 с. ISBN 985-6302-26-9.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889.

[evkl-1] а ^б ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 601

[vn-2] а ^б Насевіч В. Смалявіччына ў перыяд феадалізму // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Смалявіцкага р-на і г. Жодзіна. — Мн.: БЕЛТА, 2000.

[at-3] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[4] Энцыклапедычныя звесткі горада Смалявічы(недаступная спасылка) на smaliavichy.by

[5] Помнік святому Валянціну ў Смалявічах на Catholic.by

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]