Грудзёндз
Грудзёндз (па-польску: Grudziądz) — места ў Польшчы ў нізавінах Віслы, уваходзіць у Куяўска-Паморскае ваяводзтва. Займае плошчу 58,70 км². Насельніцтва 99578 чалавек (на 2006 год).
Грудзёндз | |||
польск. Grudziądz, бел. Грудзёндз | |||
| |||
Дата заснаваньня: | 1065 | ||
Былая назва: | Граўдэнц | ||
Краіна: | Польшча | ||
Ваяводзтва: | Куяўска-Паморскае ваяводзтва | ||
Павет: | Грудзёндзкі павет | ||
Гміна: | Гміна Грудзёндз | ||
Прэзыдэнт места: | Мацей Гламаўскі | ||
Плошча: | 58,70 км² | ||
Вышыня: | 50 м н. у. м. | ||
Насельніцтва | |||
колькасьць: | 99 578 чал. | ||
шчыльнасьць: | |||
Часавы пас: | UTC+1 | ||
летні час: | UTC+2 | ||
Тэлефонны код: | (+48) 056 | ||
Паштовы індэкс: | 86-300 | ||
Нумарны знак: | CG | ||
![]() | |||
http://www.grudziadz.pl/ |
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Самыя старажытныя сьляды прысутнасьці чалавека ў гэтай мясцовасьці адносяцца да пэрыяду позьняга палеаліту, каля 8000 г. да н. э.
- 1064 г. – верагодна, першы ўспамін пра Грудзёндз.
- 11 красавіка 1065 года - гэтая дата прынята ў якасьці пасьведчаньня аб нараджэньні горада.
- 1207 г. - захоп Канрадам Мазавецкім Хэлмінскай зямлі з Грудзёндзам.
- 1218 г. - перадача горада біскупу Крысьціяну.
- 1231 г. – захоп Грудзёндза Тэўтонскім ордэнам.
- каля 1235 г. - пачалося будаўніцтва Тэўтонскага замка. Праца над ім была завершана каля 1299 года. Разбураны ў 1945 годзе.
- 18 чэрвеня 1291 г. - выдадзены акт аб разьмяшчэньні горада, які юрыдычна ўрэгуляваў яго межы і надаў яму Хэлмінскае права.
- 1410 г., мяжа ліпеня і жніўня - малачасны захоп горада і замка войскам караля Ягайлы.
- 8 лютага 1454 г. - узяцьце горада войскамі Прускай канфэдэрацыі - канец улады Тэўтонскага ордэна.
- 1455 - Тэўтонскія войскі з Квідзына і Ласіна напалі на Грудзёндз і спалілі яго прадмесьці.
- 19 кастрычніка 1466 г. - Другі Торуньскі мір - Грудзёндз і ўся Каралеўская Прусія перададзены Польшчы.
- 21 сакавіка 1522 г. - Мікалай Капэрнік на Генэральнай асамблеі Каралеўскай Прусіі, якая адбылася ў Грудзёндзу, выступіў з трактатам аб манэце De aestimatione monetae.
- 1622 г. - прыход езуітаў і адкрыцьцё імі калегіюма.
- 2 сакавіка 1624 г. - прыезд бенэдыктынак.
- 1655-1659 - швэдзкая акупацыя.
- 1703 г. - чарговая швэдзкая акупацыя.
- 1707 — 1718 — расейская акупацыя.
- 21 верасня 1772 г. - Першы падзел Рэчы Паспалітае, Грудзёндз у прускім падзеле.
- 6 чэрвеня 1776 г. - пачатак будаўніцтва цытадэлі.
- Канец XVIII стагодзьдзя – прускі кароль з дваром на кароткі час пераязджае ў Грудзёндз.
- 1801 г. - пачатак разбурэньня Тэўтонскага замка.
- 1806/1807 г. – спробы арміі Напаліёна захапіць Грудзёндз, сарваныя Курб'ерам.
- другая палова ХІХ ст.– развіцьцё горада, пашырэньне межаў Грудзёндза, стварэньне новых жылых кварталаў (асабліва з мэтай анямечваньня горада, бо гэта павінна было спрыяць прыходу немцаў), будаўніцтва рачнога порта і атрыманьня чыгуначных зносінаў з Торунем (каля мяжы з расейскім падзелам, якая праходзіла ў 10 км на ўсход ад Торуня, гэтая лінія злучалася з чыгункай, якая ішла на Варшаву і далей на ўсход), Яблонава-Паморскім, Быдгашчам, Тчэвам, Ласковіцы або Хэлмжа і іншыя гарады нямецкага падзелу, а таксама іншыя нямецкія гарады, напр. Кёнігсбэрг.
- 1876-1878 - будаўніцтва маста празь Віслу.
- 1894 г. - пачатак выданьня на польскай мове газэты «Gazeta Grudziądzka» для палякаў, якія жылі ў Грудзёндзу і ва ўсіх буйнейшых мястэчках прускага (нямецкага) падзелу.
- 1900 — горад становіцца гарадзкой акругай (Stadtkreis) у Квідзынскім павеце правінцыі Заходняя Прусія.
- 1918 г. – палякі складаюць 18% насельніцтва горада.
- 23 студзеня 1920 г. - уключэньне Грудзёндза ў склад Польшчы.
- 15 жніўня 1920 г. - стварэнне ў Грудзёндзу Цэнтральнай школы верхавой язды, якая дала пачатак Цэнтру падрыхтоўкі кавалерыі.
- 26 чэрвеня - 12 ліпеня 1925 г. - Першая Паморская сельскагаспадарча-прамысловая выстава.
- 1 студзеня 1930 г. - стварэньне Цэнтра падрыхтоўкі жандармерыі.
- 2 верасня 1939 г. - баі 16-й пяхотнай дывізыі за горад.
- 4 верасня 1939 г. – у горад уваходзяць нямецкія войскі, улады якіх у ратушы перадаюць ключы акупантам. У кастрычніку і лістападзе адбыліся шматлікія арышты і расстрэлы прадстаўнікоў польскай інтэлігенцыі і жыдоў.
- 1939-1945 – нямецкі нацыянальны сьпіс падпісалі 87% насельніцтва.
- 6 сакавіка 1945 г. - узяцьце Чырвонай Арміяй Грудзёндза, забудова горада разбурана больш чым на 60%.
- 1946 — горад узнагароджаны ордэнам Грунвальдзкага крыжа III ступені.
- 27 мая 1990 г. - першыя пасьляваенныя дэмакратычныя выбары ў гарсавет.
- 30 кастрычніка 2006 г. - візіт Прэзыдэнта Рэспублікі Польшча Леха Качыньскага ў Грудзёндз, першы візіт кіраўніка дзяржавы з 1936 года.
- 2010 г. – візіт Маршалка Сэйма, выконваючага абавязкі Прэзыдэнта Рэспублікі Польшча Браніслава Камароўскага.
- 2013 г. – 2-і візіт прэзыдэнта Браніслава Камароўскага (падпісаў дакумэнт аб унясеньні ў парлямэнт праекта зьмяненьняў у пастановы, якія спрыяюць будаўніцтву пешаходных і веласыпэдычных дарожак на супрацьпаводкавых набярэжных).
Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Галоўная славутасьць Грудзёндза - гэта комплекс старадаўніх збожжасховішчаў (сьвіранаў) на беразе Віслы. Цагляныя будынкі збожжасховішчаў будаваліся ў XVII—XVIII стагодзьдзях ушчыльную адзін да другога, так каб утварыць абарончы мур з боку ракі. Дзякуючы гэтай сьцяне горад атрымаў вялікі і пазнавальны выгляд.
- Батанічны сад (Грудзёндз)
- Рынкавы пляц (Грудзёндз)
- Сярэднявечная гарадзкое плянаваньне Старога горада.
- Гарадзкія муры 14-га/15-га стагодзьдзя (уключаючы Вадзяныя вароты)