Бярдзянск

	Бярдзянск; лац. Biardziansk
	укр. Бердянськ
Герб Бярдзянску	Сьцяг Бярдзянску
Дата заснаваньня:	1827
Горад з:	1835
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Запароская
Раён:	Бярдзянскі
Тэрытарыяльная грамада:	Бярдзянская
Мэр:	Валерый Баранаў[d]
Плошча:	24,99 км²
Вышыня:	10 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	▼ 109 187 чал. (2020)
шчыльнасьць:	4369,23 чал./км² (2020)
нацыянальны склад:	украінцы — 56,4%; расейцы — 37,38%; баўгары — 3,39%; беларусы — 0,82%; (2001)
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380-6153
Паштовыя індэксы:	71100—71127
КОАТУУ:	2310400000
Нумарны знак:	AP, КР / 08
Геаграфічныя каардынаты:	46°45′20″ пн. ш. 36°47′20″ у. д. / 46.75556° пн. ш. 36.78889° у. д.Каардынаты: 46°45′20″ пн. ш. 36°47′20″ у. д. / 46.75556° пн. ш. 36.78889° у. д.
	Бярдзянск на мапе Ўкраіны Бярдзянск
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	https://bmr.gov.ua/

Бярдзя́нск (па-ўкраінску: Бердянськ) — места ў Запароскай вобласьці Ўкраіны на беразе Азоўскага мора. Цэнтар аднайменных грамады і раёну. Знаходзіцца за 200 км ад абласнога цэнтру. Плошча — 24,99 км², насельніцтва 109 187 чал. (1 студзеня 2020).

Заснаванае ў 1827 року на месцы казацкіх і рыбацкіх паселішчаў, у 1835 року атрымала статус места. Першыя пасяленцы — запароскія казакі.

Вакольныя ліманы месьцяць унікальныя гаючыя гразі. Марскі, кліматычны і гразевы курорт.

Назва

Пасьля заснаваньня ў XVI стагодзьдзі паселішча мела назву Нованагайск (ад нагайцаў, што жылі тут на той час). Сучасную назву Бярдзянск атрымаў ад ракі Бэрды (ад нагайскага бэрды — «дадзены богам», «багаты»). З 17 ліпеня 1939 да 26 чэрвеня 1958 року места мела назву Асіпенка ў гонар савецкай лётчыцы Паліны Асіпенкі.

Гісторыя

У сярэдзіне XVI стагодзьдзя тут зьявіліся казачыя і рыбацкія паселішчы. У 1673 року запароскія ды азоўскія казакі заснавалі фарпост і паселішча Запароскай Сечы; займаліся земляробствам, рыбалоўляй, жывёлагадоўляй, пчалярствам.

У 1835 Бярдзянск атрымаў статус места.

Быў павятовым цэнтрам Таўрыйскай акругі Украінскай дзяржавы (1918), Бярдзянскага павету Таўрыйскай губэрні (да 1920-х), акружным цэнтрам УССР (1921—1922), адгэтуль — раённы цэнтар.

Падчас Галадамору 1932—1933 рокаў памерла ня менш як 1770 жыхароў места.

7 кастрычніка 1941 року Бярдзянск акупаваны войскамі нацысцкай Нямеччыны, стаў адміністрацыйным цэнтрам Бярдзянскай акругі. 17 верасьня 1943 року адваяваны Чырвонай арміяй.

27 лютага 2022 року акупаваны расейцамі падчас нападу на Ўкраіну^[1].

Геаграфія

Месца разьмешчанае на схіле Ўкраінскага крышталічнага шчыту. Характэрны раўнінны ляндшафт, прадстаўлены Прыазоўскай раўнінай, а таксама сучаснай тэрасай Азоўскага мора і Бярдзянскай пярэспай.

На тэрыторыі Бярдзянску знаходзяцца аб’екты прыродна-запаведнага фонду: дзяржаўны ляндшафтны заказьнік «Абалона ракі Бэрда» плошчаю 564 га і ляндшафтны заказьнік мясцовага значэньня «Агаловак Бярдзянскай пярэспы» плошчай 215 га.

Клімат блізкі да ўмеранага, з трывалым сухім, сьпякотным, зь вялікай колькасьцю сонечных дзён летам, і кароткай, маласьнежнай, мяккай, з частымі адлігамі зімой. Сярэднегадавая тэмпэратура паветра зьмяняецца ад 8,0°С да 11,7°С, у сярэднім за шматгадовы пэрыяд яна складае 9,8°С. Ліпень — найцяплейшы месяц з тэмпэратурай ≈23,1 °C, студзень — найхаладнейшы з тэмпэратураю ≈ −2,9 °C.

Паводле колькасьці атмасфэрных ападкаў Бярдзянск уваходзіць да зоны зь недастатнім увільгатненьнем. Сярэднегадавая сума ападкаў у рэгіёне складае 467 мм. Пераважна вятры ўсходніх і паўднёва-ўсходніх румбаў, паўторвальнасьць якіх складае 40—50 %.

Замярзаньне вады адбываецца пазьней, ніж на іншых узьбярэжжах Азоўскага мора і прыпадае на пачатак студзеня. Лядовае покрыва трымаецца да сярэдзіны сакавіка. Колькасьць сонечных дзён на год складае ў сярэднім 179 дзён.

Насельніцтва

Колькасьць

Насельніцтва
1838	1873	1897	1913	1920	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2015	2020
3200	20 800	26 500	35 000	37 000	51 700	65 249	100 133	122 109	132 644	121 692	115 000	109 187

Этнічны склад
Народ	1897^[a]		1979 (%)^[2]	1989 (%)^[2]	2001
Народ	(асобаў)^[3]	(%)	1979 (%)^[2]	1989 (%)^[2]	(асобаў)^[4]	(%)
украінцы	4 115	15,53	46,5	48,4	65 612	56,4
расейцы	17 502	66,06	46,5	45	43 480	37,38
жыды	2 771	10,46	0,5	0,3
баўгары	130	0,5	4,2	3,9	3 942	3,39
палякі	105	0,4
немцы	733	2,77
крымскія татары	290	1,1			192	0,17
грэкі	418	1,58			309	0,27
беларусы	18	0,07	0,9	0,1	956	0,82
армяне	74	0,3
Агулам	26 496		117 тыс.	136,2 тыс.	121 692

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)
украінская мова	расейская	баўгарская	беларуская
23.96%	75.27%	0.34%	0.10%

Эканоміка

Бярдзянск — важны прамысловы цэнтар Прыазоўя. У месьце разьмешчаныя калі 20 прадпрыемстваў розных галінаў: мэталаапрацоўкі, харчовай ды нафтахімічнай прамысловасьці, машынабудаўніцтва. Найбольшыя зь іх:

ПАТ «АЗМОЛ»
ПрАТ «Азоўкабэль»
ТАА «Азоўгідрамаш»
«Бярдзянскі завод сельгастэхнікі»
ПАТ «Бярдзянскія жняяркі»
ПАТ «Бярдзянскі хлебакамбінат»
Бярдзянскі мясакамбінат
Украінскі навукова-досьледны інстытут кабэльнай прамысловасьці

Істотнае значэньне ў жыцьці места і ўсяго рэгіёну мае марскі порт, празь які ў тым ліку зьдзяйсьняюцца вялікія перавозкі сельскагаспадарчай і мэталюргічнай прадукцыі.

Вялікую ролю ў эканоміцы места адыгрывае курортная галіна: тут уздоўж узубярэжжа разьмешчаныя дзясяткі санаторыяў, баз адпачынку, сотні міні-гатэляў і кватэраў, якія ўлетку здаюцца адпачывальнікам; у турыстычнай сфэры задзейнічаныя таксама шматлікія гандлёвыя пункты і забаўляльныя ўстановы.

Транспарт

Дзейнічае 19 маршрутаў грамадзкага транспарту і дзесяць службаў легкавога таксі. Добра разьвітая сетка міжгародніх і міжабласных аўтобусных маршрутаў.

Празь месца праходзяць аўтадарогі Н30 Васільеўка — Такмак — Бярдзянск і М14E58.

У месьце разьмешчаная чыгуначная станцыя Прыдняпроўскай чыгункі. Пад час курортнага сэзону прызначаюцца дадатковыя цягнікі.

Бярдзянскі порт на Азоўскім моры — важны марскі порт Паўночнага Прыазоўя.

Адукацыя

Вышэйшыя навучальныя ўстановы — Бярдзянскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт, Бярдзянскі інстытут дзяржаўнага і муніцыпальнага кіраваньня Клясычнага прыватнага ўнівэрсытэту, Бярдзянскі ўнівэрсытэт мэнэджмэнту і бізнэсу.

Дзейнічае 21 установа сярэдняй адукацыі.

Культура

Дзейнічаюць Бярдзянскі краязнаўчы музэй і 3 філіі, Бярдзянскі мастацкі музэй імя Бродзкага. Ладзіцца Ўсеўкраінскі фэстываль дзіцячай творчасьці «Топ-Топ», мескія і рэгіянальныя творчыя фэстывалі.

Вядомыя ўраджэнцы

Міхаіл Васьленскі — расейскі гісторык і сацыёляг;
Вольга Курыленка — акторка, фотамадэль;
Барыс Левітан — савецкі матэматык;
Уладзімер Хаўкін — мікрабіёляг, стваральнік першай у сьвеце вакцыны супраць чумы і халеры.

Заўвагі

^ Перапіс праводзіўся па роднай мове

Крыніцы

^ Бердянськ в окупації: поліцію розпустили, стоять блокпости, громадський транспорт не працює (укр.) Новини Приазов’я. Радіо Свобода (28 лютага 2022). Праверана 25 сакавіка 2022 г. Архіўная копія ад 21 сакавіка 2022 г.
^ ^а ^б К. М. Рошко // ФОРМУВАННЯ СУЧАСНОГО СКЛАДУ НАСЕЛЕННЯ МІСТ ЗАПОРІЗЬКОЇ ОБЛАСТІ (1959—2001 рр.) Праверана 11 грудня 2021 г. Архіўная копія ад 4 березня 2016 г.
^ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России (рас.) Демоскоп Weekly Праверана 25 сакавіка 2022 г.
^ СОЦІАЛЬНО‐ЕКОНОМІЧНИЙ ПАСПОРТ м. БЕРДЯНСЬК Праверана 6 листопада 2014 г. Архіўная копія ад 6 листопада 2014 г.

Вонкавыя спасылкі

Запароская вобласьць у складзе УССР (укр.)
Інфармацыйны партал «Бярдзянск24» (рас.)
Фотапаляваньне. Бярдзянск (рас.)
Агляд курорту Бярдзянску (рас.)

[2] Перапіс праводзіўся па роднай мове

[1] Бердянськ в окупації: поліцію розпустили, стоять блокпости, громадський транспорт не працює (укр.) Новини Приазов’я. Радіо Свобода (28 лютага 2022). Праверана 25 сакавіка 2022 г. Архіўная копія ад 21 сакавіка 2022 г.

[рошко-3] а ^б К. М. Рошко // ФОРМУВАННЯ СУЧАСНОГО СКЛАДУ НАСЕЛЕННЯ МІСТ ЗАПОРІЗЬКОЇ ОБЛАСТІ (1959—2001 рр.) Праверана 11 грудня 2021 г. Архіўная копія ад 4 березня 2016 г.

[4] Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России (рас.) Демоскоп Weekly Праверана 25 сакавіка 2022 г.

[5] СОЦІАЛЬНО‐ЕКОНОМІЧНИЙ ПАСПОРТ м. БЕРДЯНСЬК Праверана 6 листопада 2014 г. Архіўная копія ад 6 листопада 2014 г.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

п а р Запароская вобласьць
Раёны	Арэхаўскі Бярдзянскі Вальнянскі Васільеўскі Вялікабелазёрскі Вясёлаўскі Гуляйпольскі Запароскі Каменска-Дняпроўскі Мелітопальскі Міхайлаўскі Новамікалаеўскі Палогаўскі Прыазоўскі Прыморскі Розаўскі Такмацкі Чарнігаўскі Якімаўскі
Гарады абласнога значэньня	Бярдзянск Запарожжа Мелітопаль Такмак Энэргадар
Гарады раённага значэньня	Арэхаў Вальнянск Васільеўка Гуляйполе Днепраруднае Каменка-Дняпроўская Палогі Прыморск
Цэнтры раёнаў	Вялікая Белазёрка¹ Міхайлаўка Новамікалаеўка Прыазоўскае Розаўка Чарнігаўка Якімаўка
¹ — адзіная вёска, адміністрацыйны цэнтар раёну Ўкраіны

Нарматыўны кантроль
Міжнародныя	FAST VIAF
Нацыянальныя	Нямеччына Ізраіль ЗША Чэхія
Іншыя	Энцыкляпэдыя сучаснай Украіны Інтэрнэт-энцыкляпэдыя Ўкраіны IdRef