Басконія
| Басконія | ||||
| бас. Euskal Herria | ||||
| ||||
 Разьмяшчэньне Басконіі | ||||
| Афіцыйная мова: | ||||
| Плошча: | 20 947 км² | |||
| Насельніцтва: | 3155597 | |||
| Валюта: | эўра (€) | |||
| Дамэн верхняга ўзроўню: | .eus | |||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| ||||
Краі́на Ба́скаў (па-басконску: Euskal Herria, па-гішпанску: País Vasco, па-француску: Pays basque) — назва айчыны баскаў[1]. Разьмешчаная на захадзе Пірэнэяў, на мяжы між Францыяй і Гішпаніяй, на беразе Біскайскай затокі. Займае тэрыторыі цяперашніх аўтаномных супольнасьцяў Краіна Баскаў і Навара ў Гішпаніі ды Паўночнай Краіны Баскаў у Францыі[2][3].
Мінуўшчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
За рымскім часам Краіну Баскаў насялялі плямёны васконаў, вардулаў, карыстаў, аўтрыгонаў, бэронаў, тарбэлаў і сыбулятаў. Апошнім разам яны згадваюцца ў V стагодзьдзі і бясьсьледна асымілююцца, толькі васконы расьсяляюцца шырэй. У 824 року яны заснавалі Каралеўства Памплёны.
Да IX стагодзьдзя тэрыторыя між рэкамі Эбрай і Гаронай называлася Васконіяй. На пераломе тысячагодзьдзяў яна была раздробленай на мноства графстваў і віконцтваў і належала Навары, але да канца XII стагодзьдзя анэксаваная Кастыліяй. Віконцтвы Ляпурдзі і Субэроа ў выніку Стогадовай вайны дасталіся Францыі, а Навару ў 1512—1524 роках заваявала Гішпанія. Навара на поўнач ад Пірэнэяў, нягледзячы на абвяшчэньне незалежнасьці, да 1620 року была ўлучаная ў склад Францыі.
З пачаткам гішпанскай інквізыцыі заснаваныя Наварскі каралеўскі трыбунал і Трыбунал дыяцэзійны; адбыўся шэраг судоў над падазраванымі ведзьмамі і герэтыкамі, кульмінацыяй якіх сталіся працэсы 1609—1611 рокаў(d).
Аўтаномія Францускай Краіны Баскаў паступова зьмяншалася, а пасьля Францускай рэвалюцыі адбылася адміністрацыйная рэформа, якая ўтварыла дэпартамэнт Атлянтычныя Пірэнэі. У Паўдзённай Краіне Баскаў рэгіянальныя хартыі трымаліся ўсутыч да Карлісцкіх войнаў, прыхільнікамі якімі былі і баскі. У 1876 року хартыі былі скасаваныя, што стала прычынай паўстаньня басконскага нацыяналізму.
Нацыяналісты спрабавалі дабіцца самакіраваньня, і прыдатная магчымасьць зьявілася пасьля абвяшчэньня ў 1931 Другой рэспублікі; для гішпанскай часткі Краіны Баскаў быў падрыхтаваны праект Статуту(d), які, аднак, ня быў прыняты. За дыктатурай Франсіска Франка былі створаныя аўтаномныя супольнасьці Краіна Баскаў і Навара з абмежаваным самакіраваньнем. Вялікая частка басконскага грамадзтва дагэтуль робіць спробы здабыцьця большай самастойнасьці, часам гвалтоўнымі захадамі (ЭТА). З францускага боку баскі ўвогуле ня маюць якога-кольвек адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ці палітычнага прызнаньня.
Мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Асноўны артыкул: Басконская мова
У гішпанскай і францускай частках Басконіі цяпер пераважаюць адпаведна гішпанская і француская мовы, якія ёсьць мовамі навучаньня. Нягледзячы на параўнальна маленькую тэрыторыю краю, басконская мова займела шмат дыялектаў, што таксама ёсьць адной з прычынаў карыстаньня гішпанскай ці францускай мовамі ў якасьці lingua franca. Агульнабасконскі моўны стандарт быў ухвалены толькі напрыканцы 1960-х рокаў, але стаў неабходным крокам на паразуменьні між носьбітамі розных гаворак хоць бы ў адукацыйных мэтах.
У наш час у Басконскай аўтаномнай супольнасьці Гішпаніі баскі маюць пэўную культурную і палітычную самастойнасьць, а басконская мова зьяўляецца дзяржаўнай нароўні з гішпанскай. Мясцовыя ўлады заахвочваюць выкарыстаньне роднай мовы, аднак фактычна ёю размаўляе хіба чвэрць Краіны Баскаў. Паводле ацэнак з 650 000 басконамоўных чалавек каля 550 000 жывуць на гішпанскім баку, рэшта — у францускай частцы[4].
ЮНЭСКО ацэньвае стан басконскай мовы ў Францускай Басконіі як уразьлівы.
Спорт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Найбольш масавым спортам у Басконіі, як і ва ўсёй Гішпаніі ды Францыі, ёсьць футбол. Наймацнейшыя клюбы — гішпанскія Атлетык Більбао, Рэал Сасьедад, Асасуна, Эйбар, Алявэс, Рэал Уніён і Баракальда. Атлетык Більбао намагаецца прымаць у склад толькі басконскіх футбалістаў.
Папулярныя таксама роварны спорт і рэгбі-юньён.
Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Trask, R.L. The History of Basque Routledge: 1997 ISBN 0-415-13116-2
- ^ Zazpiak bat (siete en una): el País Vasco de Pío Baroja (гішп.)
- ^ Azkue, Resurrección María de Euskaleŕiaren yakintza = Literatura popular del País Vasco. — 3rd. — Bilbao: Eukaltzaindia. — ISBN 84-239-2550-1
- ^ Basque language. English Pen (13 May 2004).
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Басконскі ўрад (баск.) (гішп.)
Каардынаты: 42°52′55″ пн. ш. 1°55′01″ з. д. / 42.88194° пн. ш. 1.91694° з. д.