Адам Рыгор Каменскі Длужык

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Адам Рыгор Каменскі Длужык
16351676
Месца нараджэньня

Адам Рыгор Каменскі Длужык (па-польску: Adam Kamieński-Dłużyk) — вайсковец.

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Зьвесткі пра даты і месца нараджэньня ды сьмерці не захаваліся, як і невядома да якога гербу ён прыналежаў. Прымаў удзел таварышам (латнікам) у Маскоўскай вайне 1654—1667 гг., як мяркуецца, пад харугвай кароннага гетмана Стэфана Чарнецкага. Удзельнічаў ў бітве на Басе, дзе ў кастрычніку 1660 г. трапіў у маскоўскі палон. Таму што бітва на Басі адбылася ў Аршанскім павеце ВКЛ то, магчыма з-за гэтага, ён быў прылічаны да «аршанскай шляхты». Праз Магілёў быў прывезены ў Маскву.

У Сыбірскім прыказе ў Маскве яго накіравалі служыць на Лену ў Якуцкі астрог, куды, разам зь іншымі, везьлі праз Волагду, Тацьму, Табольск, Цюмень, Енісейск, Ілімск, па рэках Сухана, Вычагда, Об, Енісей, празь землі зыранаў, вагулічаў, асьцякаў, тунгусаў ды якутаў.

16 жніўня 1662 г. быў дастаўлены ў Якуцкі астрог. З канца 1664 г. служыў ў Якуцку наглядчыкам (дворскім) у вязьніцы, з 1666 г. галоўным наглядчыкам.

Пасьля Андросаўскага перамір’я 1667 г. быў адпраўлены ў Маскву, дзе намаганьнямі кіраўніка пасольства Рэчы Паспалітай у Маскве Яна Гнінскага быў перапраўлены на радзіму. Мяркуецца што на просьбу Гнінскага ён напісаў «Дыярыуш», дзе апісаў свой шлях ў Якуцкі астрог (ды зварот), месты ды народы, празь якія яго везьлі, а таксама выправы якуцкіх казакоў на Амур ды на Поўнач, пра якія ён чуў у Якуцку.

Толькі ў 1874 годзе ў Познані сьвятар Аляксандар Мацей Марыянскі зьмясьціў у зборніку «Warta. Książka zbiorowa ofiarowana księdzu Franciszkowi Bożyńskiemu, proboszczowi przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu na Jubileusz 50-letniego kapłaństwa w dniu 23 kwietnia 1874 оd jego przyjaciól i wielbicieli [Poznań]» у сваёй апрацоўцы «Dyaryusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc spisany przez Adama Kamieńskiego» [s. 378—388], не якасную копію якога, зробленую ў XVIII ст. для капаніцкага старасты Панінскага (дыплямата), ён адшукаў у рукапіснай кнізе «Silva Rerum» у бібліятэцы парафіі Сьвятога Апостала і Эвангеліста Мацея ў Гэмбіцах, калі гасьцяваў у сьвятара Пётры Кушынскага. У прадмове да публікацыі ксёндз Марыянскі пісаў: «Шкада, што копія, зь якой узнаўляецца цяперашняе выданьне поўная памылак ды скажэньняў, так што парою цяжкая для разуменьня. І усё ж няма сумневу, што гэтая рэч, нават гэткая якая ёсьць, займее чытача». Праўда за памылкі Марыянскі прымае і словы расейскага («сыбірскага») тапанімічнага і адміністрацыйнага кшталту, якія былі яму незразумелымі.

Такім чынам «Дыярыюш» Адама Рыгора Каменскага Длужыка зрабіўся адной зь першых наратыўных крыніцаў на польскай мове, прысьвечанай апісаньню Сыбіры.

Творы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Dyaryusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc spisany przez Adama Kamieńskiego. // Warta. Książka zbiorowa ofiarowana księdzu Franciszkowi Bаżyńskiemu proboszczowi przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu na Jubileusz 50-letniego kapłaństwa w dniu 23. kwietnia 1874. оd jego przyjaciól i wielbicieli. (S popiersiem Jubilara.). W Poznaniu. 1874. S. 378—388.
  • Каменскі Длужык А. Дыярыуш маскоўскага палону з апісаннем гарадоў і мясцовасцей. [пераклаў на беларускую мову А. Ф. Коршунаў] // Беларуская літаратура і літаратуразнаўства. Міжвузаўскі зборнік. Вып. 2. Мінск. 1974. С. 186—207.
  • Каменский-Длужик А.-Г. Сибирская реляция. [Пер. Барковский А.] // Полярная звезда. №1.1997. Якутск. С. 80-87.
  • Kamieński Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego, miast i miejsc spisany przez… Z pierwodruku wydali oraz prypisami i komentarzami opatrzyli Antoni Kuczyński, Borys Polewoj, Zbigniew J. Wójcik. // Dwa polskie pamiętniki z Syberii XVII i XVIII wiek. Wrocław. 1997. S. 13-39.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Pierwsi Polacy w sybiryjskiej niewoli. // Ruch literacki. Nr. 28. Lwów. 8 lipca. 1876. S. 32.
  • Пыпинъ А. Н. Исторія русской этнографіи. Т. IV. Бѣлоруссія и Сибирь. С.-Петербургъ. 1892. С. 316.
  • Бѣлокуровъ С. А. Юрiй Крижаничъ въ Россiи. (По новымъ документамъ). Москва. 1901. С. 48, 70. [Приложенія V. О лицахъ, сосланныхъ въ То бокльскъ за 1654—1662 гг.]
  • M. D. Kamieński Adam. // Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana. T. XXXIII-XXXIV. Warszawa. 1903. S. 559—560.
  • Turkowski T. Dłużyk Kamieński Adam. // Polski słownik biograficzny. T. V/2. źeżyt 22. Kraków. 1939—1946. S. 200.
  • Поручная запись атамана казачьего Михаила Стадухина, атамана казачьего Семена Дежнева, пятидесятника Григория Татаринова с товарищами по казачьем сыне Дмитрие Алексееве, верстаемом в казачью службу. // Открытия русских землепроходцев и полярных мореходов XVII века на северо-востоке Азии. Сборник документов. Москва. 1951. С. 521—522, 572.
  • Полевой Б. П. Забытый источник сведений по этнографии Сибири XVII века. (О сочинении Адама Каменского-Длужика). // Советская этнография. № 5. 1965. Москва. С. 122—129.
  • Полевой Б. П. О пребывании в России Адама Каменского-Длужика, автора первого польского сочинения о Сибири. // Historia kontaktów Polsko-Rosyjskich w dzedzinie geologii i geografii (Monografie z Dziejów Nauki i Techniki. T. LXXXII.). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk. 1972. S. 9; 275—282.
  • Полевой Б. П. Еще раз о Каменском-Длужике. // Советская этнография. № 4. 1974. Москва. С. 116—120; 190—191.
  • Sajkowski A. Z pól bitewnych nad Basią do kraju Jakutów. // Sajkowski A. W stronę Wednia. Dole i niedole wojenne w świetle listów i pamiętników. Poznań. S. 220—254; 363—364; 380; 383.
  • Багдарыын Сүлбэ. Сөптөөх дуо? // Кыым. Ахсынньи 28 к. № 297. Якутскай. 1989. С. 4.
  • Зыков Ф. М. Периодическая печать и некоторые вопросы межнациональных отношений в Якутии. // Национальные отношения в регионах страны: история и современность. Материалы всесоюзной научной конференции 27-28 июня 1991 г., г. Якутск. Ч. II. Якутск. 1992. С. 84; 88.
  • Баркоўскі А. А. Каменскі Адам. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік. Т. 6 (Дадатак). Мінск. 1995. С. 610—611.
  • Марианский А. Диариуш московского плена, городов и местностей Адама Каменского. // Полярная звезда. №1. Якутск. 1997. С. 79.
  • Саламевіч І. У. Каменскі (Длужык-Каменскі) Адам-Рыгор. // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 7. Мінск. 1998. С. 517.
  • Каменский (Длужик Каменский) Адам. // Энциклопедия Якутии. Т. 1. Москва. С. 331.
  • Пазднякоў В. Каменскі-Длужык Адам (? — пасля 1672). // Вялікае княства Літоўскае. Энцыклапедыя ў двух тамах. Т.-2. Мінск. С. 25.