Геалёгія

	Геалёгія
	Навука
Зьвесткі
Падкляса ад	прыродазнаўчыя навукі і навукі пра Зямлю
Тэма	4479
Прадмет вывучэньня	Зямля й плянэты
Пэрыяд заснаваньня	XIX стагодзьдзе
Гісторыя	гісторыя геалёгіі[d]
Асноўныя кірункі	навукі геалягічнага цыклу
Значныя навукоўцы	Р. І. Мэрчысан, Ч. Лайель і шматлікія іншыя
	Геалёгія ў Вікісховішчы

Геалёгія (па-грэцку: gē — «Зямля» + «logos» — вучэньне) — комплекс навук пра склад, будову й гісторыю разьвіцьця зямное кары і больш глыбокіх сфэраў Зямлі, а таксама працэсаў, з дапамогай якіх нашая плянэта зьмяняецца. Геалёгія можа таксама ставіцца наогул да вывучэньня глебавых асаблівасьцяў любога нябеснага цела (напрыклад, геалёгія Месяца ці Марса).

Геалёгія дае ўяўленьне пра гісторыю Зямлі, паколькі яна забясьпечвае першасныя доказы тэктонікі плітаў, эвалюцыйнай гісторыі жыцьця й клімату. У наш час геалёгія зьяўляецца камэрцыйна важнай для выведкі й распрацоўкі мінэральных і вуглевадародных выкапняў і для ацэнкі водных рэсурсаў. Яна таксама мае дачыненьне да прагназаваньня й разуменьня небясьпечных прыродных зьяваў, рэкультывацыі экалягічных праблемаў, а таксама для забесьпячэньня разуменьня зьменаў клімату ў мінулым. Геалёгія гуляе важную ролю ў геатэхнічнай інжынэрыі й зьяўляецца адной з асноўнай акадэмічнай дысцыплінай.

Найбольш раньнія геалягічныя даследаваньні ў Беларусі вядомыя з канца XVIII — пачатку XIX стагодзьдзя.

Геалягічныя мэтады

Геолягі выкарыстоўваюць шэраг палявых, лябараторных і лікавых мэтадаў мадэляваньня, каб расшыфраваць гісторыю Зямлі і зразумець працэсы, якія адбываюцца на Зямлі і ўнутры яе. У тыповых геалягічных дасьледаваньнях геолягі выкарыстоўваюць першасную інфармацыю, якая датычыцца пэтралёгіі (вывучэньне горных пародаў), стратыграфіі (дасьледаваньне ападкавых слаёў) і структурнай геалёгіі (дасьледаваньне палажэньняў горных пародаў і іхняй дэфармацыі). У многіх выпадках геолягі таксама вывучаюць сучасныя глебы, рэкі, ляндшафты і ледавікі, а таксама дасьледуюць мінулае і сучаснае жыцьцё і біягеахімічныя шляхі, а таксама выкарыстоўваць геафізычныя мэтады дзеля дасьледаваньня нетраў. Субдысцыпліны геалёгіі падзяляюцца на эндагенную і экзагенную геалёгію^[1].

Пэтралёгія

Акрамя ідэнтыфікацыі пародаў у палявых умовах (літалёгіі), пэтролягі вызначаюць узоры горных пародаў у лябараторыі. Двума асноўнымі мэтадамі ідэнтыфікацыі пародаў у лябараторыі ёсьць аптычная мікраскапія і электронны мікрааналіз. Пры аналізе аптычнае мінэралёгіі пэтролягі аналізуюць тонкія зрэзы ўзораў горных пародаў, вядомыя як шліфы, з дапамогай пэтраграфічнага мікраскопу, дзе мінэралы можна ідэнтыфікаваць паводле іхных розных уласьцівасьцяў у пляскатапалярызаваным і кроспалярызаваным сьвятле^[2]. Пры дапамогзе электроннага мікрааналізу асобныя часткі аналізуюцца на прадмет іхнага дакладнага хімічнага складу і зьмяненьняў у складзе асобных крышталяў^[3]. Дасьледаваньні стабільных^[4] і радыяактыўных ізатопаў^[5] даюць уяўленьне аб геахімічнай эвалюцыі пародаў.

Пэтролягі таксама могуць выкарыстоўваць зьвесткі з вадкага ўлучэньня^[6] ці праводзіць фізычныя экспэрымэнты з высокімі тэмпэратурамі і ціскам^[7], каб зразумець, пры якіх тэмпэратурах і цісках назіраецца паява розных мінэральных фазаў, і як яны зьмяняюцца ў выніку магматычных^[8] і мэтамарфічных працэсаў. Гэтае дасьледаваньне можна экстрапаляваць на поле, каб зразумець мэтамарфічныя працэсы і ўмовы крышталізацыі магматычных пародаў^[9]. Гэтая праца таксама можа дапамагчы растлумачыць працэсы, якія адбываюцца на Зямлі, як то субдукцыя і эвалюцыя магмавай камэры^[10].

Структурная геалёгія

Геолягі структурнага мэтаду выкарыстоўваюць мікраскапічны аналіз арыентаваных тонкіх зрэзаў геалягічных узораў дзеля назіраньня за матэрыяламі ў пародах, што дае інфармацыю аб дэфармацыі ў крышталічнай структуры пародаў. Яны таксама складаюць і аб’ядноўваюць вымярэньні геалягічных структураў, каб лепш зразумець арыентацыю разломаў і зморшчынаў і каб аднавіць гісторыю дэфармацыі горных пародаў у зададзеных рэгіёнах. Да таго ж, яны праводзяць мадэляваныя і лікавыя экспэрымэнты па дэфармацыі пароды ў розных умовах.

Аналіз структураў часта выконваецца шляхам нанясеньня арыентацыі розных аб’ектаў на стэрэасетцы, якая ёсьць стэрэаграфічнай праекцыяй сфэры на плоскасьць, у якой плоскасьці праецыруюцца як прамыя, а прамыя, у сваю чаргу, адбіваюцца як кропкі. Яны могуць быць скарыстаныя, каб знайсьці месцазнаходжаньне зморшчынавых восяў, адносіны паміж разломамі і ўзаемасувязі паміж іншымі геалягічнымі структурамі. Сярод найбольш вядомых экспэрымэнтаў у структурнае геалёгіі ёсьць экспэрымэнты, зьвязаныя з акрэцыйнымі прызмамі, якія ўяўляюць сабой зоны, у якіх горы цягнуцца ўздоўж канвэргентавых межаў тэктанічных плітаў^[11]. Гэта дапамагае паказаць сувязь паміж эрозіяй і формай горнага сьцягу. Гэтыя дасьледаваньні таксама могуць даць карысную інфармацыю аб шляхах мэтамарфізму празь ціск, тэмпэратуру, прастору і час^[12].

Стратыграфія

У лябараторыі стратыграфы аналізуюць узоры стратыграфічных разрэзаў, якія атрымоўваюць пры правядзеньні палявых работ, да прыкладу, зь сьвідравінаў^[13]. Стратыграфы таксама аналізуюць зьвесткі геафізычных дасьледаваньняў, якія выяўляюць разьмяшчэнне стратыграфічных адзінак у зямных нетрах^[14]=. Геафізычныя зьвесткі поруч з каратажам даюць магчымасьць атрымаць лепшае ўяўленьне аб нетрах, і стратыграфы часта выкарыстоўваюць кампутарныя праграмы, каб зрабіць гэта ў трох вымярэньнях^[15]. Затым стратыграфы могуць выкарыстоўваць гэтыя зьвесткі дзеля рэканструкцыі старажытных працэсаў, якія адбываліся на паверхні Зямлі, інтэрпрэтацыі мінулай будовы паверхні і вызначэньня месцазнаходжаньня месцаў здабычы вады, вугалю і вуглевадародаў.

У лябараторыі біястратыграфы аналізуюць узоры горных пародаў з паверхневага пласту і сьвідравінаў на прадмет знойдзеных у іх закамянеласьцяў^[13]. Гэтыя выкапні дапамагаюць навукоўцам датаваць ядро і зразумець асяродзьдзе, у якім месьцяцца адклады. Геахранолягі дакладна датуюць пароды ў стратыграфічным разрэзе, выяўляючы больш пасаваныя абсалютныя межы часу іхнага ўзьнікненьня і хуткасьці адкладаньня^[16]. Іншыя навукоўцы праводзяць дасьледаваньні пародаў з стабільнымі ізатопамі, каб атрымаць інфармацыю аб клімаце мінулага^[13].

Структура

У склад геалёгіі ўключаюцца:

Асобную групу дысцыплінаў складаюць галіны прыкладанага значэньня:

і іншыя.

Асобную групу дысцыплінаў складаюць кірункі геалёгіі, якія зьявіліся на мяжы зь іншымі навукамі:

і іншыя.

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ Rosenberg, Gary D. (ed.). «The Revolution in Geology from the Renaissance to the Enlightenment». Geological Society of America Memoir. 203. Boulder, CO: Geological Society of America. — С. 169. — ISBN 978-0-8137-1203-1.
^ Nesse, William D. (1991). «Introduction to optical mineralogy». New York: Oxford University Press. — ISBN 978-0-19-506024-9.
^ Morton, A.C. (1985). «A new approach to provenance studies: electron microprobe analysis of detrital garnets from Middle Jurassic sandstones of the northern North Sea». Sedimentology. 32 (4): 553—566. doi:10.1111/j.1365-3091.1985.tb00470.x.
^ Zheng, Y; Fu, Bin; Gong, Bing; Li, Long (2003). «Stable isotope geochemistry of ultrahigh pressure metamorphic rocks from the Dabie–Sulu orogen in China: implications for geodynamics and fluid regime». Earth-Science Reviews. 62 (1): 105—161. doi:10.1016/S0012-8252(02)00133-2.
^ Condomines, M; Tanguy, J; Michaud, V (1995). «Magma dynamics at Mt Etna: Constraints from U-Th-Ra-Pb radioactive disequilibria and Sr isotopes in historical lavas». Earth and Planetary Science Letters. 132 (1): 25—41. doi:10.1016/0012-821X(95)00052-E.
^ Shepherd, T.J.; Rankin, A.H.; Alderton, D.H.M. (1985). «A practical guide to fluid inclusion studies». Mineralogical Magazine. 50. Glasgow: Blackie. — С. 352. — ISBN 978-0-412-00601-2.
^ Sack, Richard O.; Walker, David; Carmichael, Ian S.E. (1987). «Experimental petrology of alkalic lavas: constraints on cotectics of multiple saturation in natural basic liquids». Contributions to Mineralogy and Petrology. 96 (1): 1—23. doi:10.1007/BF00375521.
^ McBirney, Alexander R. (2007). «Igneous petrology». Boston: Jones and Bartlett Publishers. — ISBN 978-0-7637-3448-0.
^ Spear, Frank S. (1995). «Metamorphic phase equilibria and pressure-temperature-time paths». Washington, DC: Mineralogical Soc. of America. — ISBN 978-0-939950-34-8.
^ Deegan, F. M.; Troll, V. R.; Freda, C.; Misiti, V.; Chadwick, J. P.; McLeod, C. L.; Davidson, J. P. (May 2010). «Magma–Carbonate Interaction Processes and Associated CO2 Release at Merapi Volcano, Indonesia: Insights from Experimental Petrology». Journal of Petrology. 51 (5): 1027—1051. doi:10.1093/petrology/egq010.
^ Dahlen, F A (1990). «Critical Taper Model of Fold-And-Thrust Belts and Accretionary Wedges». Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 18: 55—99. doi:10.1146/annurev.ea.18.050190.000415.
^ Dahlen, F.A.; Suppe, J.; Davis, D. (1984). «Mechanics of Fold-and-Thrust Belts and Accretionary Wedges: Cohesive Coulomb Theory». J. Geophys. Res. 89 (B12): 10087—10101. doi:10.1029/JB089iB12p10087.
^ ^а ^б ^в Hodell, David A.; Benson, Richard H.; Kent, Dennis V.; Boersma, Anne; Rakic-El Bied, Kruna (1994). «Magnetostratigraphic, Biostratigraphic, and Stable Isotope Stratigraphy of an Upper Miocene Drill Core from the Salé Briqueterie (Northwestern Morocco): A High-Resolution Chronology for the Messinian Stage». Paleoceanography. 9 (6): 835—855. doi:10.1029/94PA01838.
^ Bally, A.W., ed. (1987). «Atlas of seismic stratigraphy». Tulsa, OK: American Association of Petroleum Geologists. — ISBN 978-0-89181-033-9.
^ Fernández, O.; Muñoz, J.A.; Arbués, P.; Falivene, O.; Marzo, M. (2004). «Three-dimensional reconstruction of geological surfaces: An example of growth strata and turbidite systems from the Ainsa basin (Pyrenees, Spain)». AAPG Bulletin. 88 (8): 1049—1068. doi:10.1306/02260403062.
^ Toscano, M; Lundberg, Joyce (1999). «Submerged Late Pleistocene reefs on the tectonically-stable S.E. Florida margin: high-precision geochronology, stratigraphy, resolution of Substage 5a sea-level elevation, and orbital forcing». Quaternary Science Reviews. 18 (6): 753—767. doi:10.1016/S0277-3791(98)00077-8.

Вонкавыя спасылкі

Усё пра геалёгію (анг.)
Эўрапейскі зьвяз геолягаў (анг.)

[1] Rosenberg, Gary D. (ed.). «The Revolution in Geology from the Renaissance to the Enlightenment». Geological Society of America Memoir. 203. Boulder, CO: Geological Society of America. — С. 169. — ISBN 978-0-8137-1203-1.

[2] Nesse, William D. (1991). «Introduction to optical mineralogy». New York: Oxford University Press. — ISBN 978-0-19-506024-9.

[3] Morton, A.C. (1985). «A new approach to provenance studies: electron microprobe analysis of detrital garnets from Middle Jurassic sandstones of the northern North Sea». Sedimentology. 32 (4): 553—566. doi:10.1111/j.1365-3091.1985.tb00470.x.

[4] Zheng, Y; Fu, Bin; Gong, Bing; Li, Long (2003). «Stable isotope geochemistry of ultrahigh pressure metamorphic rocks from the Dabie–Sulu orogen in China: implications for geodynamics and fluid regime». Earth-Science Reviews. 62 (1): 105—161. doi:10.1016/S0012-8252(02)00133-2.

[5] Condomines, M; Tanguy, J; Michaud, V (1995). «Magma dynamics at Mt Etna: Constraints from U-Th-Ra-Pb radioactive disequilibria and Sr isotopes in historical lavas». Earth and Planetary Science Letters. 132 (1): 25—41. doi:10.1016/0012-821X(95)00052-E.

[6] Shepherd, T.J.; Rankin, A.H.; Alderton, D.H.M. (1985). «A practical guide to fluid inclusion studies». Mineralogical Magazine. 50. Glasgow: Blackie. — С. 352. — ISBN 978-0-412-00601-2.

[7] Sack, Richard O.; Walker, David; Carmichael, Ian S.E. (1987). «Experimental petrology of alkalic lavas: constraints on cotectics of multiple saturation in natural basic liquids». Contributions to Mineralogy and Petrology. 96 (1): 1—23. doi:10.1007/BF00375521.

[8] McBirney, Alexander R. (2007). «Igneous petrology». Boston: Jones and Bartlett Publishers. — ISBN 978-0-7637-3448-0.

[9] Spear, Frank S. (1995). «Metamorphic phase equilibria and pressure-temperature-time paths». Washington, DC: Mineralogical Soc. of America. — ISBN 978-0-939950-34-8.

[10] Deegan, F. M.; Troll, V. R.; Freda, C.; Misiti, V.; Chadwick, J. P.; McLeod, C. L.; Davidson, J. P. (May 2010). «Magma–Carbonate Interaction Processes and Associated CO2 Release at Merapi Volcano, Indonesia: Insights from Experimental Petrology». Journal of Petrology. 51 (5): 1027—1051. doi:10.1093/petrology/egq010.

[11] Dahlen, F A (1990). «Critical Taper Model of Fold-And-Thrust Belts and Accretionary Wedges». Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 18: 55—99. doi:10.1146/annurev.ea.18.050190.000415.

[12] Dahlen, F.A.; Suppe, J.; Davis, D. (1984). «Mechanics of Fold-and-Thrust Belts and Accretionary Wedges: Cohesive Coulomb Theory». J. Geophys. Res. 89 (B12): 10087—10101. doi:10.1029/JB089iB12p10087.

[Hodell-13] а ^б ^в Hodell, David A.; Benson, Richard H.; Kent, Dennis V.; Boersma, Anne; Rakic-El Bied, Kruna (1994). «Magnetostratigraphic, Biostratigraphic, and Stable Isotope Stratigraphy of an Upper Miocene Drill Core from the Salé Briqueterie (Northwestern Morocco): A High-Resolution Chronology for the Messinian Stage». Paleoceanography. 9 (6): 835—855. doi:10.1029/94PA01838.

[14] Bally, A.W., ed. (1987). «Atlas of seismic stratigraphy». Tulsa, OK: American Association of Petroleum Geologists. — ISBN 978-0-89181-033-9.

[15] Fernández, O.; Muñoz, J.A.; Arbués, P.; Falivene, O.; Marzo, M. (2004). «Three-dimensional reconstruction of geological surfaces: An example of growth strata and turbidite systems from the Ainsa basin (Pyrenees, Spain)». AAPG Bulletin. 88 (8): 1049—1068. doi:10.1306/02260403062.

[16] Toscano, M; Lundberg, Joyce (1999). «Submerged Late Pleistocene reefs on the tectonically-stable S.E. Florida margin: high-precision geochronology, stratigraphy, resolution of Substage 5a sea-level elevation, and orbital forcing». Quaternary Science Reviews. 18 (6): 753—767. doi:10.1016/S0277-3791(98)00077-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

п а р Навука
Навуковыя кірункі	Гуманітарныя Грамадзкія Натуральныя Тэхнічныя Прыкладныя
Навукі	Антрапалёгія Астраномія Біялёгія Геаграфія Геалёгія Гісторыя Інфарматыка Матэматыка Мовазнаўства Псыхалёгія Сацыялёгія Фізыка Філязофія Філялёгія Хімія Эканоміка