Шандар Пэтэфі

Шандар Пэтэфі
Sándor Petőfi
Партрэт працы Ігнаца Рашковіча(hu) (1849)
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Аляксандар Петравіч
Нарадзіўся	1 студзеня 1823 Кішкерэш, Вугоршчына
Памёр	31 ліпеня 1849 Сыгішаара, Вугоршчына
Бацькі	Mária Hrúzová[d]
Сужэнец	Юлія Сэндрэй[d]
Дзеці	Золтан Пэтэфі[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэт, рэвалюцыянэр
Гады творчасьці	1842—1849
Мова	вугорская
Дэбют	1844
Подпіс
Шандар Пэтэфі ў Вікісховішчы

Ша́ндар Пэ́тэфі (па-вугорску: Petőfi Sándor, вымаўл. ˈpɛtøːfi ˈʃaːndor), сапраўднае імя Алякса́ндар Пе́травіч (па-славацку: Alexander Petrovič, па-сэрбску: Александр Петровић; 1 студзеня 1823, Кішкерэш, Вугорскае каралеўства, Аўстрыйская імпэрыя — 31 ліпеня 1849, Трансыльванскае княства, Аўстрыйская імпэрыя) — вугорскі народны паэт(en), публіцыст, рэвалюцыйны дзяяч сэрбска-славацкага паходжаньня.

Жыцьцяпіс

Карціна Віктара Мадараса «Сьмерць Пэтэфі» (1875)

Паходзіў зь небагатай сям’і. Бацька — сэрб Стэфан (Іштван) Петравіч, зьбяднелы шляхціч; маці — славацкая сялянка Марыя Грузава (Груз).

Шандар пайшоў у школу ў пяцігадовым узросьце. У 15 рокаў валодаў сям’ю мовамі. У 1839, ня маючы ніякіх сродкаў для існаваньня, пайшоў на вайсковую службу, адкуль у 1841 быў звольнены з прычыны хваробы.

Быў статыстам у тэатры, вандроўным акторам, падпрацоўваў перакладамі. Назьбіраўшы дастаткова сродкаў, паступіў у калегіюм у Папе. Друкаваўся з 1842 (верш «Той, хто п’е» у «Athenaeum»).

З 1846 року разам са сваім сябрам Янашам Аранем прадпрымаў спробы зьяднаць вугорскі нацыянальна-вызвольны рух. У 1846 у Трансыльваніі пазнаёміўся зь Юліяй Сандрэі, зь якой ажаніўся ў наступным року насуперак бацькоўскай волі. Мелі сына Золтана (1848—1870).

Неўзабаве яшчэ больш захапіўся ідэяй рэвалюцыі ды пераехаў у Пэшт, дзе апынуўся ў асяродзьдзі радыкальна настроенага студэнтцва й інтэлігенцыі. З 1847 ачольваў рэвалюцыйную арганізацыю «Маладая Вугоршчына».

Групоўка, у якую ўваходзіў і Пэтэфі, заплянавала на 19 сакавіка 1848 року скліканьне Народнага сходу, які б зацьвердзіў пэтыцыю з патрабаваньнем незалежнасьці Вугоршчыны. Аднак 15 сакавіка зь Вены дайшла вестка пра пачатак Аўстрыйскай рэвалюцыі, таму было вырашана склікаць сход у той самы дзень. Шандар Пэтэфі стаў аўтарам «12 Pont» — сьпісу з 12 патрабаваньняў — і паэмы «Nemzeti dal», якая запачаткавала Вугорскую рэвалюцыю.

Пэтэфі ў ходзе рэвалюцыі працягваў пісаць вершы і публіцыстыку, крытыкаваў правадыроў рэвалюцыі за іхнюю ўмеранасьць. Вылучаўся ў парлямэнт, аднак ня быў абраны. У верасьні 1848 далучыўся да рэвалюцыйнае арміі Кошута. Са студзеня 1849 — ад’ютант польскага эмігранта Юзэфа Закарыяша Бэма, які камандаваў рэвалюцыйным войскам у Трансыльваніі. Браў удзел у баёх з аўстрыйскімі войскамі, румынскімі і саксонскімі паўстанцамі і расейскімі інтэрвэнтамі.

Паводле традыцыйнае вэрсіі загінуў пад Шэгешварам у баі з казакамі расейскага войска пад кіраўніцтвам царскага генэрала Івана Паскевіча. Згодна зь іншай вэрсіяй, якая пакуль не знайшла пацьверджаньня, быў паранены, узяты ў палон і таемна вывезены ў Сыбір, дзе памёр у 1856 року.

Творчасьць

Міхай Мункачы. «Разьвітаньне Шандара Пэтэфі з радзімай» (1908)

У раньняй паэзіі (зборнік «Вершы», 1844; паэма-казка «Віцязь Янаш», 1845), прасякнутай фальклёрнымі матывамі, галоўныя тэмы — прыгажосьць роднага краю, багаты духоўны сьвет людзей. Пэсымістычна-рамантычныя настроі выразіліся ў лірычным цыкле «Хмары» (1845—46), драме «Тыгрыца і гіена» (1845), паэмах «Пішта Сілай», «Шалга», рамане «Катава вяроўка» (усе 1846). Пад уплывам паўстаньня 1846 у Галіччыне і рэвалюцыйных падзеяў у Пэшце 1848—49 яго паэзія набыла яскрава рэвалюцыйна-дэмакратычны характар (вершы «Мае песьні», «Вугорац я…», «Нацыянальная песьня», «На шыбеніцу каралёў!» і інш.). У вершах «Эўропа змоўкла», «Эрдэйская армія», «Мадзьяр пераможа» выказваў упэўненасьць у перамозе рэвалюцыйных ідэалаў. Паэма «Апостал» (1848, поўнасьцю апубл. 1874) пра трагічны лёс рэвалюцыянэра.

Беларускія пераклады

На беларускую мову ягоныя вершы пераклалі Аляксей Зарыцкі, Язэп Семяжон, Мікола Хведаровіч, Мікола Аўрамчык, апавяданьні — Ганна Сапрыка, Мікола Татур.

• Ліра і меч: Выбр. Мн., 1971.
• У кн.: Венгерскія апавяданні. Мн., 1957.
• У кн.: Семяжон Я. Сем цудаў свету: Выбр. пераклады паэзіі. Мн., 1977.
• У кн.: Зарыцкі А. У свет па песні: Выбр. пераклады паэзіі. Мн., 1978.
• Выбраная паэзія: Пер. М. Хведаровіча; новая рэд. перакладаў М. Ермалаева. Мн., 2017.

Памяць

Бюст Пэтэфі ў Браціславе

Імем Пэтэфі названыя вуліцы і плошчы большасьці местаў Вугоршчыны, Трансыльваніі і паўднёвай Славаччыны, вуліца ў Тбілісі, цэнтральная плошча Ужгараду.

У родным месьце паэта Кішкерэшы створаны мэмарыяльны дом-музэй.

У гонар паэта названы астэроід 4483 Пэтэфі.

Літаратура

• Баршчэўскі Л. Пецёфі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 12: Палікрат — Праметэй. — 576 с. — ISBN 985-11-0198-2

Вонкавыя спасылкі

Шандар Пэтэфі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў