Хакей зь мячом
Хакей зь мячом, бэндзі (па-ангельску: bandy) ці рускі хакей — зімовая спартыўная камандная гульня з клюшкамі й невялікім цьвёрдым мячом на ледзяным полі футбольных памераў з удзелам дзьвюх камандаў з 11 чалавек на каньках (па 10 палявых гульцоў і адным брамніку ў кожнай). У працэсе гульні палявыя гульцы спрабуюць клюшкамі закінуць мяч у вароты іншай каманды й пры гэтым не дазволіць супернікам зрабіць тое ж самае.
Матч складаецца з двух таймаў па 45 хвілінаў; па рашэньні судзьдзі пры неспрыяльных умовах надвор’я — часьцей за ўсё вельмі нізкай тэмпэратуры або моцным сьнегападзе — 3 таймы па 30 хвілінаў, пераможцам зьяўляецца каманда, якая за час гульні здолела часьцей закінуць мяч у вароты суперніка (забіла больш галоў).
Найбуйнейшай міжнароднай арганізацыяй у хакеі зь мячом зьяўляецца Фэдэрацыя міжнароднага бэндзі (па-ангельску: FIB — Federation of International Bandy). Хакей зь мячом — афіцыйна прызнаны Міжнародным алімпійскім камітэтам зімовы від спорту, аднак у праграму Зімовых Алімпійскіх гульняў ён не ўваходзіць. У якасьці паказальнай дысцыпліны хакей зь мячом быў прадстаўлены на VI Зімовых Алімпійскіх гульнях у Осла ў 1952 годзе, а падчас Алімпіяды 2014 году ў Сочы там жа адбудзецца чэмпіянат сьвету.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Першыя згадкі аб гульнях на лёдзе замерзлых вадаёмаў адносяцца да эпохі Сярэднявечча. У рускіх летапісах X—XI стагодзьдзяў распавядаецца пра народную забаўку, у якой некалькі чалавек на невялікай пляцоўцы палкамі ганялі які-небудзь круглы прадмет. У розных мясцовасьцях гульню называлі па-рознаму: ваўчок, кацёл, клюшкаваньне.
Прыхільнікам гэтай гульні зьяўляўся Пётар I. Пры ім гульцы пачалі выкарыстоўваць жалезныя канькі, завезеныя царом з Галяндыі.
Гульні, якія аддалена нагадваюць сучасны хакей зь мячом, адначасова зьявіліся й разьвіваліся таксама ў іншых краінах — Канадзе, Вялікабрытаніі, Швэцыі, Галяндыі й таму дакладна сказаць, якая краіна зьяўляецца радзімай хакею зь мячом, немагчыма.
Хакей зь мячом, у сучасным разуменьні спартовай дысцыпліны, сфармаваўся ў Вялікабрытаніі ў першай палове XIX стагодзьдзя. У 1850—1870-я некаторыя ангельскія футбольныя клюбы («Шэфілд Юнайтэд», «Нотынггэм Форэст» і іншыя) нараўне з футболам культывавалі й бэндзі. Паступова ўзьнікалі й асобныя бэндзі-клюбы. У 1891 годзе ў Вялікабрытаніі была створаная Нацыянальная асацыяцыя бэндзі (першае падобнае аб’яднаньне ў сьвеце), якая распрацавала афіцыйныя правілы гульні. Ангельцы ў канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў паспрыялі разьвіцьцю хакею зь мячом у эўрапейскіх краінах — Швэцыі, Нарвэгіі, Швайцарыі й іншых. Ангельскія спэцыялісты арганізоўвалі футбольна-хакейныя гурткі на прамысловых прадпрыемствах у Расеі. У 1888 годзе пецярбурскі студэнт Пётар Масквін заснаваў «Санкт-Пецярбурскі гурток аматараў спорту» (клюб «Спорт»), а ў 1897 годзе ён распрацаваў першыя ў Расеі правілы для хакею зь мячом. 20 сакавіка 1898 году ў Санкт-Пецярбурзе быў згуляны першы матч па хакеі зь мячом — «рускім хакеі».
У 1913 годзе ў швайцарскім Давосе праведзены чэмпіянат Эўропы па хакеі зь мячом, аднак Першая сусьветная вайна надоўга спыніла разьвіцьцё гэтага віду спорту. У пачатку дваццатых гадоў нацыянальныя фэдэрацыі былі альбо распушчаны (як у 1924 годзе ў Даніі), альбо прынялі правілы «канадзкага хакею» (як у 1922 годзе ў Вугоршчыне). Аўстрыйцы працягвалі рэгулярна гуляць у бэндзі, але толькі да канца дваццатых гадоў. Насуперак гэтай тэндэнцыі, на пэрыяд паміж сусьветнымі войнамі прыйшоўся росквіт бэндзі ў Прыбалтыцы, калі ў Эстоніі й Латвіі да сярэдзіны трыццатых гадоў праводзіліся рэгулярныя чэмпіянаты.
Толькі ў Скандынавіі (Швэцыя, Нарвэгія, Фінляндыя) і СССР хакей зь мячом не перарываў сваю гісторыю. Да сярэдзіны XX стагодзьдзя гэтыя чатыры краіны заставаліся адзінымі, у якіх гэты від спорту разьвіваўся й заставаўся папулярным. Аднак правілы, якія існавалі з аднаго боку ў Скандынавіі, а з другога боку ў СССР, крыху адрозьніваліся. Гэтыя абставіны стрымлівалі папулярызацыю бэндзі ў іншых краінах, нягледзячы на высілкі ўсіх чатырох краінаў: Нарвэгія, напрыклад, у 1952 годзе настаяла на ўключэньні ў праграму Зімовых Алімпійскіх гульняў у Осла бэндзі ў якасьці паказальнага віду спорту. 12 лютага 1955 году ў Стакгольме была створаная Фэдэрацыя міжнароднага бэндзі, правілы гульні былі ўніфікаваныя, пасьля чаго ў тым жа годзе адбылася першая міжнародная сустрэча па новых правілах паміж зборнымі СССР і Швэцыі. З 1957 году рэгулярна праводзяцца чэмпіянаты сьвету.
У 1963 годзе бэндзі быў адроджаны ў Галяндыі, у 1988 годзе — у Вугоршчыне, з 1981 году праводзяцца рэгулярныя гульні ў ЗША, а з 1986 году — у Канадзе. Пасьля распаду СССР у арбіту міжнароднага бэндзі ўцягнуліся Казахстан, Беларусь, Эстонія, Латвія й Кіргізія. З 2004 году праводзяцца чэмпіянаты сьвету па хакеі зь мячом сярод жанчынаў. У 2011 годзе хакей зь мячом быў прадстаўлены на Зімовых Азіяцкіх гульнях, якія праходзілі ў Казахстане.
У сакавіку 2012 году ў швэдзкім горадзе Упсала ўпершыню ў гісторыі хакею зь мячом была адкрытая Заля славы швэдзкага бэндзі.
Сучасны хакей зь мячом
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Паказчыкам папулярнасьці хакею зь мячом можна лічыць тое, што на чэмпіянатах сьвету на працягу шэрагу гадоў удзельнічае па 12 камандаў з Эўропы, Паўночнай Амэрыкі й Азіі. Найстарэйшымі ўдзельнікамі гэтага турніру зьяўляюцца Расея (СССР), Швэцыя й Фінляндыя, якія прымалі ўдзел ва ўсіх чэмпіянатах, пачынаючы з 1957 году. З другога чэмпіянату ўдзельнічае ў турнірах і зборная Нарвэгіі. З 1985 году рэгулярна накіроўваюць сваю зборную на чэмпіянаты сьвету Злучаныя Штаты Амэрыкі. З 1991 году ў чэмпіянатах выступаюць зборныя Нідэрляндаў, Канады і Вугоршчыны, з 1995 — каманда Казахстану, з 2001 — Беларусі, з 2003 — Эстоніі, з 2006 — Манголіі, з 2007 — Латвіі, з 2012 году — Кыргыстану й Японіі.
Вынікі апошніх чэмпіянатаў сьвету дазваляюць казаць пра тое, што ў сусьветным хакеі зь мячом сфармаваная своеасаблівая «табель аб рангах». Наймацнейшымі зборнымі зьяўляюцца расейская й швэдзкая. Канкурэнцыю ім можа скласьці каманда Фінляндыі, якая мае ў сваім актыве адзін тытул чэмпіёна сьвету. Гэтыя зборныя, а таксама Казахстан і Нарвэгія фармуюць «вялікую пяцёрку» мацнейшых камандаў сьвету.
Акрамя краінаў, зборныя якіх удзельнічаюць у чэмпіянатах сьвету, у Міжнароднай фэдэрацыі хакею зь мячом прадстаўленыя таксама Індыя, Італія, Польшча, Аўстралія, Ірляндыя, Сэрбія, Швайцарыя, Украіна, Летува, Армэнія, Аргентына, Ангельшчына, Кітай і Аўганістан (усяго 29 краінаў).
Акрамя турніраў нацыянальных зборных, у хакеі зь мячом таксама праводзяцца міжнародныя турніры сярод клюбных камандаў. Самым прэстыжным сярод іх зьяўляецца Кубак сьвету па хакеі зь мячом, які штогод праводзіцца ў Швэцыі. Важнае значэньне мае таксама Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў. Праводзіцца й цэлы шэраг камэрцыйных турніраў.
Асноўныя правілы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Поле для хакею зь мячом уяўляе сабой прамавугольную ледзяную пляцоўку з даўжынёй 90—110 і шырынёй 50—70 м. Памеры варотаў: вышыня — 2,1 м, шырыня — 3,5 м. Акружнасьць мяча — да 24 см, вага — ня больш за 165 г.
Стандартная працягласьць гульні — два таймы па 45 хвілінаў.
Кожная каманда павінна выставіць на поле 10 палявых гульцоў і брамніка. Як і ў футболе, палявыя гульцы валодаюць адным з трох амплюа — абаронца, паўабаронца ці нападаючы. Брамнік — адзіны гулец на полі, які не карыстаецца клюшкай, мае права браць мяч рукой у межах сваёй штрафной плошчы, мае зьдзяйсьняць падзеньні й скачкі на лёд.
Як і ў хакеі з шайбай, гульцы могуць замяняцца практычна ў любы момант і неабмежаваную колькасьць разоў.
Пры парушэньні правілаў судзьдзя можа прызначыць свабодны ўдар або пэнальці, вынесьці вуснае папярэджаньне, выдаліць гульца на 5, 10 хвілінаў, або да канца гульні бяз права замены.