Перайсьці да зьместу

Сяргей Параджанаў

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Сяргей Параджанаў
арм. Սարգիս Հովսեփի Փարաջանյան
Імя пры нараджэньні Саркіс Гаўсэпі Параджанян
Дата нараджэньня 9 студзеня 1924(1924-01-09)[1][2][3]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 20 ліпеня 1990(1990-07-20)[1] (66 гадоў) або 21 ліпеня 1990(1990-07-21)[5] (66 гадоў)
Месца сьмерці
Прычына сьмерці рак лёгкіх
Месца пахаваньня Пантэон геніяў армянскага духу, Ерэван
Грамадзянства СССР
Месца вучобы
Занятак кінарэжысэр, сцэнарыст, кампазытар
Навуковая сфэра кінэматограф[6], выяўленчае мастацтва[7] і фільм[7]
Гады дзейнасьці 1951—1990
Жанры Савецкая новая хваля[d]
Узнагароды
IMDb ID nm0660886
Сайт parajanov.com (анг.)

Сяргéй Параджа́наў (Саркіс Параджанян; па-армянску: Սարգիս Հովսեփի Փարաջանյան, па-грузінску: სერგეი სერგო ფარაჯანოვი; 9 студзеня 1924, Тбілісі, Грузінская ССР, СССР — 21 ліпеня 1990, Эрывань, Армянская ССР, СССР) — савецкі, армянскі і ўкраінскі кінарэжысэр, сцэнарыст. Народны артыст Украінскай ССР (1990), народны артыст Армянскай ССР (1990). Адзін з прадстаўнікоў хвалі «ўкраінскага паэтычнага кіно». Паклаў пачатак жанру каляжу ва ўкраінскім выяўленчым мастацтве, які стварыў на аснове канцэптуалізму[8].


Жыцьцяпіс

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзіўся 9 студзеня 1924 году ў Тбілісі (Грузінская ССР).

Навучаўся на вакальным аддзяленьні Тбіліскай кансэрваторыі, у Тбіліскім інстытуце інжынэраў транспарту. Скончыў рэжысэрскі факультэт Усесаюзнага інстытуту кінэматаграфіі (1952). У 1949 годзе пераехаў у Кіеў, дзе пачаў працаваць асістэнтам рэжысэра, потым рэжысэрам кінастудыі імя А. Даўжэнкі. Творы Параджанава вызначаюцца яркасьцю і экспрэсыўнасьцю рэжысэрскага бачаньня, багацьцем выяўленчай фантазіі, мэтафарычнасьцю, сымбалічнасьцю, узвышанай паэтычнасьцю, жывапіснасьцю, свабодным выкарыстаньнем розных нацыянальна-этнічных традыцыяў («Цені забытых продкаў», 1965; «Колер граната», 1969; «Легенда аб Сурамскай цьвердзі», 1984; «Ашык-Керыб», 1989)[9]. Ягоныя фільмы неаднаразова атрымлівалі ўзнагароды на прэстыжных міжнародных кінафэстывалях. Творчасьць Параджанава прызнана адной з вяршыняў бессюжэтнага паэтычнага кінэматографу[10].

Значная частка творчай біяграфіі Сяргея Параджанава зьвязаная з Украінай. Ва Украіне зьняў фільмы «Наталія Ужвій», «Золоті руки», «Думка» (всі — 1957), «Перший парубок» (1958), «Українська рапсодія» (1961) «Квітка на камені» (1962, у суаўтарстве з Анатолем Слісарэнкам)[11].

У 1965—1968 гадах Параджанаў разам зь іншымі вядомымі дзеячамі ўкраінскай навукі і культуры пратэставаў супраць масавых палітычных арыштаў ва Ўкраіне і зьвяртаўся ў вышэйшыя партыйныя і дзяржаўныя органы з просьбай высьветліць прычыны перасьледу ўкраінскай інтэлігенцыі і заклікаў да адкрытых судоў, забясьпечыць справядлівасьць судаводзтва. Ён неаднаразова заклікаў да свабоды слова ў прэсе. Пасьля пераследу і спробы пазьбегнуць арышту ён быў вымушаны зьехаць у Армэнію[12].

У 1971 годзе вярнуўся ў Кіеў. 17 сакавіка 1973 года ён быў арыштаваны і асуджаны да пяці гадоў пазбаўленьня волі за гомасэксуальнасьць, хаця ў абвінавачаньні былі артыкулы «як за спэкуляцыю», так і «за ўкраінскі нацыяналізм». Хутка быў знойдзеная «ахвяра гвалту» — Вараб’ёў, член КПСС. Дарэчы, Вараб’ёў адзіны пагадзіўся даць адкрыта паказаньні супраць Параджанава. Іншыя адмовіліся. І адзін з іх — архітэктар, Міхаіл Сенін — перарэзаў сабе вены пасьля размовы ў кіеўскім КДБ[13].

25 красавіка 1974 года Параджанаў быў асуджаны на пяць гадоў пазбаўленьня волі ў калёніі ўзмоцненага рэжыму ў Лук’янаўскай турме і папраўчай калёніі ў Перавальску. «Гомасэксуальны» артыкул не даваў яму шанцаў выжыць. Аднак у турме ён стаў вялікім аўтарытэтам[14].

Важную ролю ў вывальненьні С. Параджанава адыграла Лілія Брык: муж ейнай сястры Эльзы Трыале Люі Арагон падчас візыту ў Маскву ва ўрадавай ложы Вялікага тэатру папрасіў асабіста Брэжнева вызваліць артыста. Па словах сына Сурэна, да вызваленьня Параджанава далучылася і Amnesty International. Толькі на падставе міжнароднай кампаніі пратэсту (звароты з подпісамі Франсуа Труфо, Жан-Люка Гадара, Фэдэрыка Феліні, Лукіна Вісконці, Рабэрта Расэліні, Мікелянджэлё Антаніёні) С. Параджанаў быў вызвалены 30 сьнежня 1977 года[15].

20 ліпеня 1990 году памёр ад раку ў Эрывані. Параджанаў быў пахаваны 25 ліпеня ў Пантэоне геніяў армянскага духу разам з Арамам Хачатуранам, Фрунзікам Мктрянам, Уільямам Сараянам і іншымі вядомымі дзеячамі мастацтва, літаратуры і навукі Армэніі[16].

У 1991 годзе ў Эрывані быў адкрыты Дом-музей Параджанава, дзе выстаўляюцца творы мастака, у тым ліку зробленыя ў лягерах і турмах[17].

Творчасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фільмаграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • 1951 — Малдаўская казка
  • 1954 — Андрыеш
  • 1957 — Думка
  • 1958 — Перший хлопец
  • 1959 — Натальля Ужвій
  • 1960 — Залатыя рукі
  • 1961 — Украінская рапсодыя
  • 1962 — Кветка на камені
  • 1964 — Цені забытых продкаў
  • 1966 — Кіеўскія фрэскі
  • 1968 — Дзеці Камітасу
  • 1969 — Колер граната (Саят-Нова)
  • 1969 — Акоп Аўнатанян
  • 1984 — Легенда пра Сурамскую цьвердзь
  • 1986 — Арабэскі на тэму Пірасмані
  • 1988 — Ашык-Керыб
  • 1990 — Споведзь (не завершаны, арыгінальны нэгатыў уключаны ў фільм «Параджанаў. Апошняя вясна» (1992))[18].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б Sergey Yosifovich Paradzhanov // Encyclopædia Britannica (анг.)
  2. ^ Sergej Paradžanov // Artists of the World Online, Allgemeines Künstlerlexikon Online, AKL Online (ням.) / Hrsg.: A. Beyer, B. Savoy — B: K. G. Saur Verlag, Verlag Walter de Gruyter, 2009. — ISSN 2750-6088 — doi:10.1515/AKL
  3. ^ Sergej Paradschanow // Munzinger Personen (ням.)
  4. ^ Deutsche Nationalbibliothek Record #119251302 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
  5. ^ IMDb (анг.) — 1990.
  6. ^ Identifiants et Référentiels (фр.) — ABES, 2011.
  7. ^ а б Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
  8. ^ Петрова О. Мистецтвознавчі рефлексії: історія, теорія та критика образотв. мистецтва 70-х років ХХ ст. — початку ХХІ ст. К.: ВД «КМ Академія», 2004, 279—284.
  9. ^ Тримбач С. В.. Параджанов Сергій Йосипович // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2011. — Т. 8: Па — Прик. — С. 58.
  10. ^ Ирина Миличенко. Сын кинорежисера Сергея Параджанова Сурен: «На суде потерпевший сказал…» // Бульвар Гордона. — К., 2016. — № 1 (557). — янв. — С. 1, 8—11.
  11. ^ О. Мусієнко. Митець і влада. Параджанов: зміна долі // Мистецтвознавство України: зб. наук. пр. АМУ; [редкол.: А Чебикін (голова) та ін.]. — К.: СПД Кравчук В. К., 2003. — Вип. 3. — С. 194—201.
  12. ^ Бажан О. Проблеми взаємовідносин партійно-радянського керівництва і літературно-мистецької інтелігенції в 1960-80 рр. // Краєзнавство. — 2000.
  13. ^ Дмитрий Волчек, Опустошенный маэстро — Радио Свобода (24.12.2012), https://www.svoboda.org/a/24803217.html
  14. ^ Сергій Параджанов / М. П. Загребельний. — Київ: Укрвидавполіграфія, 2018.
  15. ^ Сергій Параджанов: 15 років смерті, BBC Ukrainian.com, https://www.bbc.com/ukrainian/entertainment/story/2005/07/050721_paradzanov_anniv
  16. ^ Тримбач С. В.. Параджанов Сергій Йосипович // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2011. — Т. 8: Па — Прик. — С. 58.
  17. ^ Тримбач С. В.. Параджанов Сергій Йосипович // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2011. — Т. 8: Па — Прик. — С. 58.
  18. ^ Steffen, James. The Cinema of Sergei Parajanov. — Madison: University of Wisconsin Press, 2013.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Сяргей_Параджанаў&oldid=2300027»