Новая Францыя

Но́вая Фра́нцыя (па-француску: Nouvelle-France) — агульная назва францускіх уладаньняў у Паўночнай Амэрыцы з 1534 па 1763 гады. У розны час у склад Новай Францыі ўваходзілі:

Канада — сучасныя канадзкія правінцыі Квэбэк, Антарыё й частка берагоў Вялікіх азёраў (у прыватнасьці, заснаваны Антуанам Кадылякам форт Дэтруа — сёньняшні Дэтройт).
Люізыяна (Louisiane) — даліна ракі Місысыпі з сучаснымі амэрыканскімі штатамі Луізыяна, Місысыпі, Арканзас, Паўночная й Паўднёвая Дакота, Аёва, Канзас, Мізуры, Мантана, Нэбраска й Аклагома.
Акадо (Acadie) — сучасныя канадзкія правінцыі Нью-Брансўік, Новая Шатляндыя й выспа Сьвятога Іяана (Saint-Jean) — сёньняшняя Выспа Прынца Эдўарда.
Новая Зямля (Terre-Neuve) — сучасны Ньюфаўндлэнд.

Гісторыя

У 1534 годзе францускі мараплавец Жак Карт’е абвесьціў Канаду ўласнасьцю караля Францыі. Але спробы заснаваць пасяленьні скончыліся няўдачай. Сапраўдная калянізацыя была распачата толькі ў 1604 годзе з падачы Самюэля дэ Шамплена. У 1605 годзе ў Акадзі быў заснаваны горад Порт Раяль (сёньня горад Анапаліс у Новай Шатляндыі). У 1608 годзе Шамплен заснаваў горад Квэбэк, які й стаў сталіцай Францускай Канады, у 1620 г. будуе замак у новай сталіцы Шато-Сэн-Люі, які стаў рэзыдэнцыяй урада Новай Францыі ў 1646 годзе. 17 траўня 1642 году Поль Шамэдзі дэ Мэзанёў заснаваў Манрэаль.

Найбольшае пашырэньне межаў Новай Францыі зьвязана зь дзейнасьцю графа дэ Франтэнака (губэрнатар у 1672—1682 гадох). Пры ягонай фінансавай падтрымцы Рэнэ Рабэр Ля Саль у 1681—1682 гадох праплыў па ўсёй даўжыні Місысыпі й абвесьціў усю ейную даліну ўладаньнямі францускага караля. У 1718 годзе быў заснаваны Новы Арлеан (па-француску: Nouvelle-Orléans), які стаў сталіцай новай калёніі — Люізыяны (назва, дадзеная ля Салем у гонар францускага караля Людовіка XIV).

Падчас Сямігадовай вайны (1756—1763 гадоў) Новую Францыю захапілі ангельцы. Паводле Парыскай дамовы 1763 году Францыя адмовілася ад сваіх амэрыканскіх уладаньняў на карысьць Ангельшчыны й часткова Гішпаніі.

Канадзкі Квэбэк і да гэтага часу застаецца тэрыторыяй, дзе пераважае француская мова й культура. Манрэаль — адзін з найбуйнейшых франкамоўных гарадоў у сьвеце. Францускія культурныя й прававыя традыцыі захоўваюцца ў Луізыяне.

Вонкавыя спасылкі

Віртуальны музэй Новай Францыі, Канадзкі музэй цывілізацыяў
Францыя ў Амэрыцы. Bibliothèque nationale de France (тэксты й мапы)
Chronologie de l’histoire du Québec (French) (Сьпіс губэрнатараў і эпіскапаў)
Новая Францыя: 1524—1763
The Canadian Encyclopedia