Гісторыя Армэніі

Герб Армэніі
Артыкул сэрыі
гісторыя Армэніі
Дагістарычнасьць
Сьпіс Шулавэры-шамуская культура Кура–арацкая культура Легенда пра Айка Трыялецка-ванадзорская культура Армані Хаяса-Азі Армэ-Шубрыя Мушкі Наіры Урарту
Старажытнасьць
Сьпіс Армянская сатрапія Малая Армэнія Вялікая Армэнія Армянская імпэрыя Рымская Армэнія Хрышчэньне Сафэнскае царства Камагенскае царства Бізантыйская Армэнія Сасанідзкая Армэнія Арабскае заваяваньне Армэніі
Сярэднявечча
Сьпіс Армянскі эмірат Багратыдзкае царства Васпураканскае царства Ташыр-Дарагецкае царства Сюніцкае царства Арцаскае царства Закарыдзкае княства Хачэнскае княства Мангольская Армэнія Кілікійскае царства
Раньні Новы час
Сьпіс Іранская Армэнія Карабаская пяцёрка Асманская Армэнія Расейская Армэнія Армянская вобласьць Армянскае пытаньне Генацыд армянаў Заходняя Армэнія Нацыянальны рух
Сучаснасьць
Сьпіс Першая Армянская рэспубліка Армянская ССР Рэспубліка Горная Армэнія Сучасная Армэнія Рэспубліка Арцах
Этнагенэз  · Этымалёгія

Паштоўка Першай Армянскай рэспублікі

Гісто́рыя Армэ́ніі датычыцца гісторыі Рэспублікі Армэніі, армянаў і армянскай мовы.

Армэнія разьмешчаная паміж Усходняй Анатоліяй і Армянскім нагор’ем, вакол біблійнай гары Арарату. Саманазва армянаў — ай ({{{1}}} {{{4}}} аер), даўняя назва краіны — Айк (арм. Հայք, пазьнейшая — Аястан (арм. Հայաստան). Армяне выводзяць назву сваёй краіны ад легендарнага прабацькі народу, Айка. Экзонімы Армэнія і армяне упершыню сустракаюцца ў Бэгістунскім надпісе Дарыюса Вялікага. Армянскі гісторык Маўсэс Харэнаці выводзіў назву Армэніі ад Араманяка, найстарэйшага сына Айка.

У бронзавым веку на Армянскім нагор’і існавалі некалькі дзяржаваў: Хецкая імпэрыя, Мітані і Хаяса-Азі. Пасьля іх паўсталі наірскі племянны зьвяз і Урарцкае каралеўства. Кожная з гэтых дзяржаваў і плямёнаў паўдзельнічалі ў этнагенэзе армянскага народу. У 782 року да Н. Хр. кароль Аргішці I заснаваў на заходнім узвышшы Арарацкай раўніны фартэцыю Эрэбуні — будучую сталіцу Ерэван.

У жалезным веку замест Урарту паўстала дынастыя Эрвандыдаў, якая кіравала Армэніяй перш як сатрапы пад пэрсыдзкім валадараньнем, а пазьней як самастойныя каралі. Пасьля пэрсыдзкага і македонскага панаваньня ў 190 року да Н. Хр. Арташэс I заснаваў Вялікую Армэнію. Свайго найвышэйшага разьвіцьця каралеўства дасягнула ў 1 стагодзьдзі да Н. Хр. за Тыгранам Вялікім, пасьля трапіла ў залежнасьць ад Рыму. У I стагодзьдзі новай эры на армянскі сталец узышла галіна кіроўнай дынастыі Аршакідаў Парцянскага царства.

У пачатку IV стагодзьдзя Армэнія стала першай дзяржавай, якая прыняла дзяржаўнай рэлігіяй хрысьціянства. Пазьней дзяржава трапляла ў залежнасьць ад Бізантыі, Сасанідаў і халіфатаў, здолеўшы аднавіць незалежнасьць у IX стагодзьдзі за Багратыдамі. Пасьля падзеньня царства ў 1045 року і заваёвы Армэніі сэльджукамі ў 1064 армяне заснавалі новае царства ў Кілікіі. Яно праіснавала да 1375 року.

У пачатку XVI стагодзьдзя большая частка тэрыторыі Армэніі знаходзілася пад сэфэвідзкім панаваньнем; аднак з часам Заходняя Армэнія трапіла ў залежнасьць ад Асманскай імпэрыі, а Ўсходняя Армэнія засталася пад пэрсамі. У XIX стагодзьдзі Ўсходнюю Армэнію захапіла Расейская імпэрыя.

У пачатку XX стагодзьдзя турэцкія ўлады зьнішчылі каля 1,5 мільёна армянаў; шматлікія былі вымушаныя пакінуць краіну праз Сырыю і Лібан. У 1918 з развалам Расейскай імпэрыі ўсходняя частка Вялікай Армэніі абвясьціла незалежнасьць. Аднак ужо ў 1920 року яе заваявала Савецкая Расея, і пасьля ўтварэньня Савецкага Саюзу Армэнія стала савецкай рэспублікай. У 1991 пасьля распаду СССР створаная сучасная Рэспубліка Армэніі.