Бялградзкае замірэньне
Бялградзкае замірэньне — мірны дагавор паміж вугорскім рэвалюцыйным урадам графа Міхаем Караі і саюзным камандаваньнем на Балканах (францускі маршал Франшэ д'Эспэрэ), падпісаны ў Бялградзе 13 лістапада 1918 году. Меркавалася, што дамова дасьць магчымасьць урэгуляваць адносіны паміж новымі ўладамі Вугоршчыны і Антантай. У выніку, у сувязі з сыстэматычнымі парушэньнямі дамоўленасьцяў, у сакавіку 1919 году адбылася адстаўка ўраду Караі і была абвешчаная Вугорская савецкая рэспубліка.
Ва ўмовах пачатку распаду Аўстра-Вугорскай імпэрыя — напрыканцы верасьня і пачатку кастрычніка 1918 гаду — пасьля пасьпяховага наступу на Балканы саюзьнікаў, у Вугоршчыне пачаў працаваць новы ўрад. Гэты новы кабінэт, як чакалася, павінен быў захаваць тэрытарыяльную цэласнасьць былога Вугорскага каралеўства. Новы ўрад абвясьціў краіну незалежнай ад імпэрыі, але саюзьнікі не прызналі такі статус. Падпісаньне замірэньня ў Падуі ў пачатку лістапада паміж Імпэрыяй і Антантай не спыніла наступ саюзьніцкіх войскаў на тэрыторыі Вугоршчыны.
Вугорскае ўрад накіраваў дэлегацыю, на чале з прэм’ерам-міністрам, каб паспрабаваць дамовіцца аб новым перамір’і, а таксама — каб папрасіць падтрымкі Антанты супраць суседніх дзяржаваў, якія былі настроены анэксаваць частка былых тэрыторыяў Аўстра-Вугорскай імпэрыі. 6 лістапада, пасьля атрыманьня ўмоваў ад саюзьнікаў у Бялградзе, вугорская дэлегацыя вярнулася ў Будапэшт, каб прадставіць іх ураду — а ў гэты час сэрбскія і чэхаславацкія вайсковыя часткі працягвалі свой рух наперад, па тэрыторыі краіны. Нарэшце, 13 лістапада было падпісана перамір’е, якое істотна скарачала памер вугорскай арміі, а таксама адмяняла ўсеагульную вайсковую павіннасьць.
Нягледзячы на абяцаньні саюзьнікаў, на працягу наступных некалькіх месяцаў суседнія краіны, пры падтрымцы шэрагу палітыкаў, узялі пад свой кантроль некалькі спрэчных тэрыторыяў і, тым самым, парушылі ўмовы перамір’я; урадавыя пратэсты і спроба замірэньня ня мелі плёну. Суседзі Вугоршчыны хацелі ўзяць пад кантроль тэрыторыі — да пачатку мірных перамоваў; Антанта ня мела вайсковых сілаў у рэгіёне, здольных спыніць іх; а сам вугорскі ўрад ня быў ў стане забясьпечыць кантроль над тэрыторыяй былой імпэрыі. У выніку, сацыяльна-лібэральны ўрад сышоў ў адстаўку і саступіў месца новым сілам: перш за ўсё, камуністам, якія абвясьцілі Вугорскую савецкую рэспубліку
Падзеі да падпісаньня
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У дні падпісаньня замірэньня ў Падуі, сэрбскі рэгент (будучы кароль Югаславіі) Аляксандар I, заявіў пра намер сваёй краіны забраць рэгіён за Дунаем, названы Ваяводзіна. Маршал Франшэ д'Эспэрэ прыняў гэтую заяву з улікам актыўнага наступу сэрбскіх войскаў і ўлічваючы стан распаду самой Аўстра-Вугоршчыны. Неўзабаве міністар абароны Вугоршчыны запатрабаваў ад прадстаўніка Нямеччыны у Будапэшце неадкладнай эвакуацыі нямецкіх войскаў з тэрыторыі краіны — гэта было выклікана тым, што чэхаславацкі ўрад выкарыстаў прысутнасьць замежных войскаў на тэрыторыі Вугоршчыны для рэзкага скарачэньня паставак вугалю ў краіну, сьцьвярджаючы, што вугаль выкарыстоўваецца для забесьпячэньня нямецкіх войскаў.
Умовы пагадненьня
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Пагадненьне, падпісанае 13 лістапада 1918 прадугледжвала скарачэньне вугорскай арміі да васьмі дывізіяў (шэсьць пяхотных і двух кавалерыйскіх), якія павінны былі выкарыстоўвацца для падтрыманьня парадку ў краіне. Вугоршчына таксама абавязвалася дазволіць Антанце акупаваць частку сваёй тэрыторыі, якую саюзьнікі лічылі стратэгічнай для меркаванай кампаніі супраць Нямецкай імпэрыя. Усяго дакумэнт складаўся з васемнаццаці падобных пунктаў.
Дэмаркацыйная лінія, прадугледжаная дамовай, не была ўсталяваная як будучая граніца краіны, бо пастанова аб межах павінна была быць прынятая на пасьляваеннай мірнай канфэрэнцыі. «Эвакуяваныя тэрыторыі» заставаліся часткай Вугоршчыны і павінны былі кіравацца вугорскай адміністрацыяй — эвакуацыі падлягалі толькі вайсковыя фармаваньні.
Рэакцыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Нягледзячы на вельмі нэгатыўнае стаўленьне да парушэньня замірэньня, урад Міхая Карая ня быў ў стане забясьпечыць нейкі скаардынаваны вайсковы супраціў надыходзячым арміям суседніх краінаў. У той жа час, існавала перакананьне, што ўзброены канфлікт з суседзямі пашкодзіць пазыцыі Вугоршчыны на будучай мірнай канфэрэнцыі і што нават вайсковая перамога не паўплывае на зыход перамоваў. Акрамя таго, самі ўзброеныя сілы краіны знаходзіліся ў стане стварэньня (альбо глыбокай рэформы), што рабіла немагчымай барацьбу адразу на трох франтах.
Наступствы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Актыўныя тэрытарыяльныя саступкі і перадача тэрыторыяў, заселеных пераважна вугорцамі, пад кантроль суседзяў паступова панізілі аўтарытэт рэвалюцыйнага ўраду Караі, праграма якога абяцала захаваньне тэрытарыяльнай цэласнасьці новай Вугоршчыны (па старых аўстра-вугорскіх межах, за выключэньнем Харватыя). Са свайго боку, дзяржавы, якія парушылі ўмовы Бялградзкага замірэньня і акупавалі суседнія раёны, змаглі захаваць свае «заваёвы» па выніках мірнай канфэрэнцыі, якая прайшла ў лістападзе 1918 году.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Macartney, C. A. Hungary and Her Successors: The Treaty of Trianon and Its Consequences, 1919-1937. — Simon Publications, 2001. — ISBN 9781931313865.
- Pastor, Peter. Hungary Between Wilson and Lenin. — East European Monograph, 1976. — 191 с. — ISBN 9780914710134.
- Krizman, Bogdan The Belgrade Armistice of 13 November 1918 // The Slavonic and East European Review. — 1970. — Вып. 48. — № 110. — С. 67—87.