Бараны (род)

Бараны
Таўстарог
Клясыфікацыя
Царства	Жывёлы
Тып	Хордавыя
Падтып	Хрыбетныя
Кляса	Сысуны
Атрад	Парнакапытныя
Сямейства	Пустарогія
Род	Бараны
Бінамінальная намэнклятура
Ovis
Бараны на Віківідах  Бараны ў Вікісховішчы ITIS 180709 ·

Бара́ны (Ovis) — род парнакапытных зь сямейства пустарогіх (Caprinae). Уключае 7 відаў, у тым ліку муфлёна, дзікага продка свойскай авечкі.

Зьнешні выгляд

Бараны дасягаюць у даўжыню ад 120 да 190 см, даўжыня хваста ад 7 да 17 см, вышыня ў плячах 65–127 см, маса 20–200 кг. Самцы заўсёды значна масіўней ад самак. Афарбоўка воўны вар’іруецца ад бялявага да цёмна-карычневага і часам чорнага, могуць адбыцца сэзонныя зьмены колеру. Самцы часта носяць на шыі своеасаблівую грыву; барада адсутнічае. Рогі ёсць у абодвух полаў, але ў самак яны меншыя. Рогі самцоў з узростам пачынаюць скручвацца па сьпіралі.

Распаўсюджанасьць

Дзікія бараны сустракаюцца ў заходняй, цэнтральнай і паўночна-ўсходняй Азіі, і ў заходняй частцы Паўночнай Амэрыкі. Большасьць баранаў жыве ў горных раёнах, але ёсьць і тыя, якія жывуць у пустэльнях.

Паводзіны

Бараны сілкуюцца пераважна травой, дадатковай ежай служаць лішайнікі, а таксама лісьце і галінкі. Вядуць дзённы лад жыцьця. Самкі і маладняк утвараюць невялікія статкі, якія часам аб’ядноўваюцца ў больш буйныя. Самцы вялікую частку часу жывуць асобна ад самак, вядуць адзіночны лад жыцьця або ўваходзяць у выключна мужчынскую групу. Унутры такой групы існуе іерархія, якая ўсталёўваецца ў залежнасьці ад памеру рагоў або ў баях.

Склад роду

Выява	Назва	Парамэтры	Асяроддзе пражываньня	Паводзіны
	Архар Ovis ammon	Даўжыня 120–190 см, вышыня ў плячах 90–125 см, хвост 7–17 см, маса 60–185 кг	Горы, стэпавыя даліны, камяністыя агаленьні, адкрытыя пустэльныя тэрыторыі — паўночны ўсход Афганістана, Кітай, поўнач Індыі, усходні Казахстан, усход Кыргыстана, Манголія, поўнач Непала, крайні поўнач Пакістана, Расея (рэспублікі Тува і Алтай у Алтайскіх гарах), усход Узбэкістана і ўсход Таджыкістана.	Спажываюць траву і лішайнікі; рэгулярна п’юць ваду з адкрытых крыніц і рэк. Жывуць групамі з 2–150 асобаў і больш. Canis lupus і Panthera uncia — іх асноўныя натуральныя драпежнікі, хоць драпежнікі меншага памеру сілкуюцца ягнятамі. Цяжарнасьць складае каля 160 дзён, і самкі нараджаюць адно ягня. Маці аддзяляюцца ад статка, каб нарадзіць, і некалькі дзён застаюцца сам-насам з нашчадкамі. Сярэдняя працягласць жыцця — 10–13 гадоў (максімальная — 20 гадоў).
	Авечка Ovis aries	Даўжыня 120–180 см, вышыня ў плячах 65–127 см, хвост 7–15 см, маса 20–200 кг	Авечкі жывуць ва ўсім сьвеце разам з людзьмі у самых розных месцах пражываньня, пачынаючы ад умераных горных лясоў і заканчваючы пустэльнымі ўмовамі.	Сілкуюцца пераважна травой. Вялікія групы авечак (да 1000 і больш) перамяшчаюцца па плошчы групамі. Авечкі адчуваюць моцны стрэс, калі іх аддзяляюць ад іншых, часта клічучы і лапаючы па зямлі. Размнажэньне адбываецца на сэзоннай аснове і вызначаецца працягласьцю дня, прычым самкі становяцца пладавітымі раньняй восеньню і застаюцца такімі да сярэдзіны зімы. Пэрыяд цяжарнасьці складае ў сярэднім 148 дзён, большаьць ягнят нараджаюцца ў сярэдзіне вясны. У кожнай авечкі нараджаецца адно або два ягняты, якія здольныя стаяць і смактаць на працягу некалькіх хвілін пасля нараджэньня. Працягласьць жыцьця — 22.8 года.
	Сьнежны баран Ovis canadensis	Даўжыня 150–180 м, вышыня ў плячах 80–100 см, хвост 7–13 см, маса 53–127 кг	Альпійскія лугі, травяністыя схілы гор і перадгорная мясцовасьць у непасрэднай блізкасьці ад скалістых абрываў, пустэльні і іншыя сухія раёны — паўднёвы захад Канады, захад ЗША, паўночны захад Мэксыкі	Сілкуюцца пераважна травой, але таксама ядуць лісьце, галінкі. Большасьць насельніцтва мае асобныя зімовы і летні месца пражываньня, а ў многіх ёсьць і іншыя тыпы сэзонных арэалаў. Адлегласць паміж сезоннымі месцамі пражываньня можа складаць да 40 км. Памеры груп звычайна вар’іруюцца ад 5 да 50 для самцоў і ад 5 да 100 для груп самак, ягнят і маладых самцоў. Пэрыяд цяжарнасьці складае ў сярэднім 175 дзён. Самкі нараджаюць адно ягня. Вельмі нешматлікія самкі жывуць больш за 15 гадоў (максімум 19 гадоў), і вельмі мала самцоў перажывае 12 гадоў.
	Баран Дала Ovis dalli	Даўжыня 132–180 см, вышыня ў плячах 75–105 см, хвост 7–11.5 см, маса 46–113 кг	сухія горныя рэгіёны (субальпійскія лугі і хмызьнякі) — захад Канады і Аляска (ЗША)	Сілкуюцца пераважна травой. Большасьць насельніцтва займае розныя летнія і зімовыя месца пражываньня. Узімку яны аддаюць перавагу раёнам з невялікім снегам і моцным ветрам, які прыбірае снег і агаляе корм. Міграцыі карэлююць з глыбінёй снегу, тэмпературай, феналогіяй расьлін і рэгулярнымі перамяшчэньнямі да мінеральных лізоў. Gulo gulo, Aquila chrysaetos, Ursus americanus, Ursus arctos, Lynx canadensis, Canis lupus і Canis latrans — іх асноўныя натуральныя драпежнікі. Пэрыяд цяжарнасьці складае ў сярэднім 175 дзён. Двайняты сустракаюцца рэдка. Ягняты нараджаюцца ў канцы траўня ці пачатку чэрвеня; яны пры нараджэньні важаць 3–4 кг. Працягласьць жыцьця — 19.6 года.
	Муфлён Ovis gmelini	Даўжыня < 130 см, вышыня ў плячах < 80 см, маса 30–50 кг	Горныя ляндшафты, пагоркі, хвалістая мясцовасьць і схілы, але і скалы — Армэнія, паўднёвы Азэрбайджан, Кіпр, паўночны Ірак, паўднёвы і заходні Іран і ўсходняя Турэччына, з некалькімі ізаляванымі групамі насельніцтва ў цэнтральнай частцы Турэччыны.	Самкі ўтвараюць групы да ста жывёл. Panthera pardus, Canis lupus, Canis familiaris — іх асноўныя натуральныя драпежнікі.
	Сібірскі сьнежны баран Ovis nivicola	Даўжыня > 130 см, вышыня ў плячах < 100 см, маса > 100 кг	Камяністыя, горныя рэгіёны — Сібір	Сілкуюцца пераважна травой, але таксама ядуць лішайнікі, імхі і парасткі вярбы. Звычайна ён не мігруе, але робіць сэзонныя кароткія перасоўваньня. У пачатку вясны цяжарныя самкі пакідаюць статкі, а ў канцы траўня і чэрвені яны нараджаюць адно ягня. У чэрвені статак перагрупоўваецца. Старыя самцы ўтвараюць невялікія групы і жывуць асобна да позьняй восені, а астатнія жывёлы ўтвараюць зьмешаныя статкі. Спарваньне адбываецца ў лістападзе — сьнежні, пасля чаго на працягу ўсёй зімы авечкі застаюцца ў зьмешаных групах (15–20 асобін).
	Муфлён азіяцкі Ovis vignei	Даўжыня < 130 см, вышыня ў плячах 80–95 см, маса да 90 кг	Насяляюць ад умерана да вельмі засушлівых месц пражываньня на вышыні ад ніжэй ўзроўню мора ў Закасьпійскай нізіне да 4500 м над узроўнем мора. Насяляюць пагоркі, хвалістыя мясцовасьці і спадзістыя схілы, але таксама выкарыстоўваюць скалы; сустракаюцца таксама на лугах і адкрытых лясах — Афганістан, паўночна-заходняя Індыя, цэнтральны і ўсходні Іран, паўднёва-заходні Казахстан, Пакістан, Таджыкістан, Туркмэністан і Узбэкістан	Яны з’яўляюцца статкавымі з памерамі груп, якія дасягаюць больш за сотню асобін. Статкі меншыя і часта сэксуальна раздзяляюцца вясной і летам. Самкі нараджаюць аднаго або радзей двух ягнят у красавіку — чэрвені; пэрыяды размнажэньня і ягненьня вар’іруюцца ў розных частках арэала. Асноўныя драпежнікі — буйныя Felidae і Canidae, а часам і бэркут на ягнятах. Максімальная працягласць жыцьця ў дзікай прыродзе — 11 гадоў.

Вонкавыя спасылкі

• The Mammal Diversity Database
• Reading, R., Michel, S. & Amgalanbaatar, S. 2020. Ovis ammon. The IUCN
• Festa-Bianchet, M. 2020. Ovis canadensis. The IUCN
• Festa-Bianchet, M. 2020. Ovis dalli. The IUCN
• Michel, S. & Ghoddousi, A. 2020. Ovis gmelini. The IUCN
• Harris, R.B. & Tsytsulina. K. 2008. Ovis nivicola. The IUCN
• Michel, S. & Ghoddousi, A. 2020. Ovis vignei. The IUCN
• Tonda, J. 2002. "Ovis ammon" (On-line), Animal Diversity Web
• Reavill, C. 2000. "Ovis aries" (On-line), Animal Diversity Web
• Ballenger, L. 1999. "Ovis canadensis" (On-line), Animal Diversity Web
• Gozdzik, A. 2001. "Ovis dalli" (On-line), Animal Diversity Web
• Hagen, A. 2003. "Ovis aries vignei" (On-line), Animal Diversity Web
• Fedosenko A. K. & Blank D. A. Ovis ammon // Mammalian Species. — № 773. — С. 1–15.