Альбрэхт Гагэнцолерн

	Альбрэхт Гагэнцолерн
	па-нямецку: Albrecht von Brandenburg-Ansbach
Вялікі магістар Тэўтонскага ордэну[d]
	1511 — 1525
Папярэднік	Фрыдрых Саксонскі[d]
Наступнік	Вальтэр фон Кронберг[d]
герцаг Прусіі[d]
	10 красавіка 1525 — 20 сакавіка 1568
Наступнік	Альбрэхт Фрыдрых[d]
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	17 траўня 1490; Ансбах, Франконская імперская акруга[d], Сьвятая Рымская імпэрыя;
Памёр:	20 сакавіка 1568 (77 гадоў); Замак Тапіяу[d], Гвардзейск[d], Герцагства Прусія[d];
Сужэнец:	Ганна Марыя Браўншвейг-Люнебургская[d] і Даратэя Гальштэйн-Готарпская[d]
Дзеці:	Ганна Сафія Пруская[d], Альбрэхт Фрыдрых[d], Katharina von Hohenzollern[d], Friedrich Albrecht von Hohenzollern[d], Lucia Dorothea von Hohenzollern[d], Lucia von Hohenzollern[d], Albrecht von Hohenzollern[d] і Elisabeth von Hohenzollern[d]
Бацька:	Фрыдрых I[d]
Маці:	Соф’я Ягелонка[d]
	Альбрэхт Гагэнцолерн у Вікісховішчы

Альбрэхт Гагэнцолерн, Альбрэхт Брандэнбург-Ансбахскі (ням. Albrecht von Brandenburg-Ansbach; 17 траўня 1490, Ансбах — 20 сакавіка 1568, Тапяў) — апошні вялікі магістар Тэўтонскага ордэну (з 1510 году) і першы герцаг Прусіі (з 1525 году).

Біяграфія

Трэці сын Фрыдрыха I Гагэнцолерн, маркграфа Ансбаху і Байройту, і Софʼі, дачкі вялікага князя літоўскага і караля польскага Казімера Ягайлавіча. Атрымаў выхаваньне пры двары кёльнскага арцыбіскупа Генрыха IV, які зрабіў яго канонікам.

У 1511 годзе стаў вялікім магістрам. Імкнуўся вызваліць Тэўтонскі ордэн ад васальнай залежнасьці ад караля польскага і вялікага князя літоўскага Жыгімонта Старога (свайго дзядзькі), якая існавала паводле Торунскага міру 1466 году. У 1519—1521 гадох вёў вайну з Каралеўствам Польскім, але пацярпеў паразу.

Пазнаёміўшыся з Мартынам Лютэрам і Філіпам Меланхтанам, стаў прыхільнікам іх ідэяў і надумаў правесьці Рэфармацыю на землях Тэўтонскага ордэну. Заручыўся падтрымкай караля польскага і вялікага князя літоўскага, 8 красавіка 1525 году падпісаў Кракаўскі мір, паводле якога Прусія, якая была раней ордэнскай царкоўнай дзяржавай, ператваралася ў васальнае датычна да Каралеўства Польскага герцагства. Абвясьціў таксама сэкулярызацыю Тэўтонскага ордэну і ўвядзеньне ў Прусіі лютэранства. 10 красавіка на Рынку Кракава прылюдна прынёс прысягу каралю польскаму і вялікаму князю літоўскаму як герцаг Прусіі.

У 1530 годзе запрасіў у Каралявец Францішка Скарыну.

Клапаціўся пра асьвету падданых у лютэранскім духу, у 1540 годзе заснаваў гімназію ў Караляўцы, у 1544 — унівэрсытэт. У 1545 годзе прыслаў у Вялікае Княства Літоўскае пратэстанцкіх прапаведнікаў і заснаваў для яго грамадзянаў спэцыяльныя стыпэндыі ў Каралявецкім унівэрсытэце^[5].

Літва і ліцьвіны

Гісторык Вацлаў Пануцэвіч зьвяртае ўвагу на атаясамліваньне Альбрэхтам Гагэнцолернам «прускай мовы» катэхізму 1545 году з мовай прускіх жамойтаў, пра што сьведчыць дададзенае ім тлумачэньне «прусы або судавы» (лац. «Prutheni vel Sudini», ад гэтак званага «Судаўскага трыкутніка» ў паўночна-ўсходнім куце Прусіі^[6]) пры адрозьненьні ў яго гаспадарстве трох розных моваў (польскай, літоўскай і «прускай») і трох адпаведных народаў (палякаў, ліцьвінаў і «прусаў або судаваў»). Зь іншага боку, усталяваньне ў 1544 годзе Альбрэхтам Гогенцолернам 24 стыпэндыяў на лютэранскіх місіянэраў, зь якіх 7 мусілі былі добра валодаць літоўскай мовай (а яшчэ 7 — польскай)^[7] сьведчыла пра яго зацікаўленасьць у магчымасьці друкаваць рэлігійную літаратуру літоўскай (беларускай) мовай, што раней выявілася ў справе з Францішкам Скарынам, які ў 1530 годзе, відаць, на просьбу гэрцага прыбыў у Кёнігсбэрг, дзе яго прынялі зь вялікай пашанай і апекай, і залічылі да грамадзянаў Прусіі (аднак зь нявысьветленых прычынаў Скарына пакінуў краіну ў тым жа годзе). Апроч таго, паводле Вацлава Пануцэвіча, лісты Альбрэхта Гогенцолерна да біскупа Прусіі з 1536—1545 гадоў сьведчаць пра захаваньне ў яго гаспадарстве літоўскай мовы, якой гаварыла славянскае насельніцтва на поўдзень і паўднёвы ўсход ад ракі Прэголы — старажытнай мяжы з жамойтамі^[8]. Разуменьне Альбрэхтам Гогенцолернам літоўскай мовы як славянскай засьведчыў яго выклад умовы 1545 году з каралём польскім і вялікім князем літоўскім Жыгімонтам Аўгустам: «quem lingua Theuthonica Rogorth, Lithuanica vero volgari Raigrod vocant»^[9].

Крыніцы

^ ^а ^б Deutsche Nationalbibliothek Record #118637673 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
^ ^а ^б Albert // Encyclopædia Britannica (анг.)
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Lundy D. R. Albrecht Herzog in Preußen // The Peerage (анг.)
^ ^а ^б Albrecht (Albrecht der Ältere) // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
^ Грыцкевіч А. Альбрэхт Гогенцолерн // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 222.
^ Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 271.
^ Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 270.
^ Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 129, 169, 196, 272.
^ Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. С. 12.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — 552 с. — ISBN 985-11-0036-6
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

[_ff7d04bf4b2d67ed-1] а ^б Deutsche Nationalbibliothek Record #118637673 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.

[_57e52b5403ff9e3e-2] а ^б Albert // Encyclopædia Britannica (анг.)

[_371632190aca0aa0-3] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Lundy D. R. Albrecht Herzog in Preußen // The Peerage (анг.)

[_c3102b58507aba4d-4] а ^б Albrecht (Albrecht der Ältere) // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)

[5] Грыцкевіч А. Альбрэхт Гогенцолерн // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 222.

[6] Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 271.

[7] Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 270.

[8] Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 129, 169, 196, 272.

[9] Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. С. 12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]