Адвечным шляхам

«Адве́чным шля́хам» — філязофскае эсэ, напісанае пад псэўданімам Ігнат Абдзіраловіч у 1921 годзе ў Вільні, у якой глыбока раскрыты драматызм гістарычнага лёсу беларусаў, іх неадольнае імкненьне захаваць незалежнасьць свайго духу.

Зьяўленьне й гісторыя друку

• 1921 — упершыню быў выдадзены ў Вільні невялікім накладам, каля шасьцідзесяці год праляжаў у сховах спэцфондаў.
• 1937 г., 3 чэрвеня — Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду № 33, які «не падлягае абвяшчэньню», кнігу «Адвечным шляхам» 1921 году прадугледжвалася «спальваць».
• У 1988 годзе — тэкст быў надрукаваны ў перакладзе на расейскую мову ў часопісе «Нёман» і ў газэце «Супольнасьць» (№№ 4—5, 1988)
• У 1989 годзе — другое выданьне ажыцьцявіла самвыдавецкая «Супольнасьць»
• У 1990 годзе — поўны друк тэксту ў зборніку «Вобраз-90»
• У 1993 годзе — ў выдавецтве Акадэміі навук Беларусі «Навука і тэхніка» пабачыла сьвет чацьвёртае выданьне
• У 2007 годзе — парахвія сьвятога Кірылы Тураўскага Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы зрабіла пятае выданьне ў Львове з захаваньнем асаблівасьцяў арыгіналу
• У 2021 годзе, адмыслова да 100-годзьдзя выданьня, эсэ было перавыдадзенае ў сэрыі Gradus выдавецтва «Зьміцер Колас» з захаваньнем асаблівасьцяў арыгіналу. У кнізе таксама зьмяшчаюцца ўсе вядомыя на сёньня вершы Ігната Канчэўскага.

Перадумовы ўзьнікненьня тэксту

Варта адзначыць і тое, што час зьмены парадыгмы ў эўрапейскім мысленьні на пачатку 20 стагодзьдзя супаў з палітычнымі й сацыяльнымі пераўтварэньнямі ў Беларусі, дзе ў гэты пэрыяд адбываецца фармаваньне ўласнае ідэнтычнасьці, праяўлянае ў культуры Адраджэньнем, а ў палітыцы — імкненьнем да пабудовы незалежнай дзяржавы.

Дух часу, пазначанага «пераацэнкай каштоўнасьцяў» (тэрмін Ніцшэ) і адмаўленьнем клясычных падыходаў у мысленьні, ня мог не паўплываць на беларускіх філёзафаў, у тым ліку й на Ігната Абдзіраловіча.

Гэта часы вялікай інтэлектуальнай і сацыяльнай актыўнасьці. На тле палітычных пераваротаў (рэвалюцыі 1905 і 1917 гадоў), Першай сусьветнай і грамадзянскіх войнаў на Беларусі ўтвараюцца пэўныя інтэлектуальныя колы, адбываецца развіцьцё літаратуры, навукі й мастацтва. У 1918 годзе група беларускіх інтэлектуалаў на чале з Антонам Луцкевічам утварае Беларускую Народную Рэспубліку, якая, праўда, прайснавала нядоўга й не была прызнаная ні нямецкім, ні расейскім урадамі. Але гэтая падзея паўплывала на далейшае вырашэньне пытаньня беларускай дзяржаўнасьці, і ў 1919 годзе была ўтворана Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка.

Жанр і структура тэксту

Тэкст Ігната Абдзіраловіча «Адвечным шляхам» ёсьць мастацкім подле сваёй формы (мэтафарычнасьць, значная колькасьць эмацыйна-афарбаванай лексыкі, апавядальная інтанацыя) і філёзафічным подле зьместу, што дазваляе вызначыць яго, з прыналежнасьці да жанру, як філёзафічнае эсэ.

Але, не зважаючы на мастацкасьць і вобразнасьць, тэкст мае досыць выразную структуру і складаецца з:

• Назвы — Адвечным шляхам
• Падзагалоўка — Дасьледзіны беларускага сьветагляду
• Эпіграфа прысьвячэньня — акрэсьліваецца час узнікненьня тэксту і ягоны кантэкст, а менавіта час пераацэнкі каштоўнасьцяў
• Сьціслы ўступ
• Частка першая — Беларусь паміж Захадам і Ўсходам — прысьвечаны беларускай ідэнтычнасьці ў сістэме Захад — Усход. Прычым, Беларусь падаецца як граніца паміж Усходам і Захадам. Аўтар разглядае гісторыю ваганьняў беларусаў паміж Усходам і Захадам і дае выразныя характарыстыкі абодвух. Мэтай раздзелу было акрэсліць тагачасную беларускую сітуацыю і сфармуляваць прычыны размытасьці беларускай ідэнтычнасьці
• Частка другая — Форма як механізм падпарадкаваньня — прысьвечаны аналізу формы, якая выступае як сродак падпарадкаваньня беларускай культуры. Гісторыя Эўропы таксама бачна Абдзіраловічу як гісторыя ўсталяваньня тых ці іншых форм жыцьця й іх заняпаду. Ён разважае над прычынамі трываласьці мёртвых, неадпаведных жыцьцёвым патрэбам, форм і прапануе сваю ідэю ліючайся формы
• Частка трэцьцяя — Творчасьць — аўтар назірае творчасьць, як касьмічную сілу і як жыцьцёвую падставу, а таксама акрэсьлівае патрэбу сацыяльнай творчасьці. Абдзіраловіч аналізуе сучасныя яму палітычныя рухі ў кантэксьце прынцыпу сацыяльнай творчасьці й робіць выснову пра неадпаведнасьць іх гэтаму прынцыпу
• Частка чацьвертая — паўстае як абагульненьне, у якім аўтар сьцвярджае неадменнасьць пошуку непрымусовых формаў жыцьця дзеля зьдзяйсьненьня ідэалу сацыяльнай творчасьці й вырашэньня праблемы беларускай ідэнтычнасьці.

На пачатку кожнай з частак зьмешчаны асноўныя тэзісы.

Праблематыка твору

Абдзіраловіч сьцьвярджаў, што

	ваганьне паміж Захадам і Ўсходам і шчырая непрыхільнасьць ні да аднаго ні да другога зьяўляецца асноўнаю адзнакаю гісторыі беларускага народу

. Прычым, на яго думку, беларускі народ не стварыў выразнай культуры з-за таго, што ў яго гісторыі была

	вялікая трагедыя народнага духу, якую перажыць выпала толькі двум-тром эўрапейскім народам: Беларусь ад 10 веку і да гэтай пары фактычна зьяўляецца полем змаганьня двух кірункаў эўрапейскай, пэўна, — арыйскай, культуры — усходняга і заходняга…

.

Вонкавыя спасылкі

• Тацяна Сьлінка. Праблема беларускай ідэнтычнасьці ў тэксьце Ігната Абдзіраловіча «Адвечным шляхам»(недаступная спасылка)
• Беларуская Інтэрнэт-бібліятэка. Адвечным шляхам