Ізабэла I

Ізабэла I
кароль Кастыліі, каралева-кансорт Арагону[d], валадар Маліны[d], валадар Біскаю[d], валадар Куэльяру[d], Rey de las Españas[d], кароль Леону[d], кароль Галісіі[d], кароль Гранады[d], кароль Кордавы[d], кароль Сэвільі[d], кароль Хаэну[d] і кароль Гібральтару[d]
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	па-гішпанску: Isabel de Castilla
Нарадзілася	22 красавіка 1451, Monasterio de Nuestra Señora de Gracia[d], Мадрыгаль дэ ляс Альтас Торэс, Кастыльская карона[d]
Памерла	26 лістапада 1504 (53 гады), Палац Тэстамэнтарыё[d], Мэдына дэль Кампа, Кастыльская карона[d]
Пахаваная	Каралеўская капэла ў Гранадзе[d] Sepulcher of Isabella I of Castile and Ferdinand II of Aragon[d]
Нашчадкі	Хуана I Вар’ятка, Ізабэла Астурыйская[d], Хуан Арагонскі[d], Марыя Арагонская[d] і Кацярына Арагонская[d]
Дынастыя	Трастамара[d]
Сужэнец	Фэрдынанд II
Бацька	Хуан II Кастыльскі[d]
Маці	Ізабэла Партугальская
Узнагароды	Залатая ружа[d] (1493)
Подпіс

Ізабэ́ла І (22 красавіка 1451 — 26 лістапада 1504) — была каралевай Кастыліі ды Ляона з дынастыі Трастамара. Яна і яе муж, Фэрдынанд ІІ Арагонскі, заклалі падмуркі палітычнага аб’яднаньня Гішпаніі, якое завяршылася ў часы караляваньня іхняга ўнука, Карла V, імпэратара Сьвятое Рымскае Імпэрыі.

Папа Аляксандар VІ надаў Фэрдынанду ды Ізабэле тытул Каталіцкіх Манархаў (па-гішпанску: Los Reyes Católicos). Па-гішпанску каралева таксама вядомая пад найменьнем Isabel la Católica.

Акрамя іншага караляваньне Ізабэлы й Фэрдынанда стала вядома выгнаньнем габрэяў з Гішпаніі, і пераўтварэньнем інквізыцыі ў магутную ўстанову, ахвярамі якой па-большасьці сталі каталікі з габрэйскім альбо маўрскім радаводам.

Біяграфія

Ізабэла нарадзілася ў Мадрыгаль дэ ляс Альтас Торэс, Гішпанія, 22 кастрычніка 1451 году. Яе брат, Альфонса, нарадзіўся тры гады пазьней за яе. Па сьмерці бацькі Ізабэлы, Яна ІІ, у 1454 годзе, яе найшмат больш старэйшы зводны брат Генрых ІV стаў каралём. Як толькі ён уступіў на трон, ён ізаляваў сваіх зводных брата і сястру ў Сэговіі, а мачаху ў Арэвала. Генрых ІV, які ня меў шлюбных стасункаў са сваёй першай жонкай, Бланкай Наварскай, з-за чаго гэты шлюб быў ануляваны, ізноў ажаніўся, гэтым часам на Жаане Партугальскай, каб мець уласных дзяцей. Яго жонка нарадзіла дзіця, Хуану, прынцэсу Кастыльскую. Калі Ізабэле споўнілася 10 гадоў, яна і яе брат былі выкліканы да каралеўскага двара для больш пільнага кантролю. Падчас Бургасскай Пратэстацыі кастыльскія нобілі выдвінулі ўмовы каралю — Альфонсо, брат Ізабэлы, павінен стаць спадкаемцам каралеўства. Генрых пагадзіўся пры ўмове, што Альфонсо возьме шлюб зь яго дачкой Хуанай, але неўзабаве перадумаў.

Нобілі, маючы кантроль над Альфонсо і сьцьвярджаючы, што ён ёсьць адзіным законным спадкаемцам кароны, сутыкнуліся з войскам Генрыха ІV ў бітве пры Альмэда ў 1467 годзе. Бітва скончылася ў нічыю. Праз год, Альфонсо памёр у веку 14 год, і Ізабэла стала надзеяй бунтаўнічых нобіляў. Нягледзячы на шматлікія спробы Ізабэла адмовілася ўзначаліць шляхту і прызнала Генрыха ІV каралём, які, у сваю чаргу, прызнаў Ізабэлу законнай спадкаемцай, замест Хуаны, бацькоўства над якой было пад сумневам. У 1475 годзе Хуана выйшла замуж за свайго дзядзьку, караля Партугаліі, але іх шлюб быў ануляваны Папам Рымскім з прычыны блізкага радзтва. Генрых спрабаваў выдаць замуж Ізабэлу па сваім выбары, але яна адхіліла ўсе яго прапановы. Замест яна абрала Фэрдынанда, спадкаемцу арагонскае кароны. Яны ажаніліся 19 кастрычніка 1469 году ў Вальядалідзе.

Генрых IV памёр 10 сьнежня 1474 году. Ізабэла дзейнічала хутка і разам зь Фэрдынандам пачала рэарганізацыю каралеўскага двара. Тымчасам Альфонсо V, кароль Партугаліі, перайшоў мяжу і абвясьціў Хуану, прынцэсы Кастыльскую, на якой ён папярэдне ажаніўся, законнай каралевай Кастыліі. Пачалася Вайна за Кастыльскую Спадчыну. Фэрдынанд здолеў адбіць уварваньне ў бітве пры Тора ў 1476 годзе. На працягу наступных чатырох гадоў Ізабэла і Фэрдынанд прывялі да пакоры ўсе мяцежныя гарады, крэпасьці і цэнтры ўлады, якія ўзьніклі зь цягам часу. У 1479 годзе памёр Фэрдынандаў бацька, што зрабіла каралеўскую пару гаспадарамі Арагона. У 1480 годзе Фэрдынанд і Ізабэла склікалі Картэсы ў Таледа, дзе, пад іх кіраўніцтвам і кантролем, пяць каралеўскіх дарадцаў і 34 грамадзкіх прадстаўнікоў выпрацавалі кодэкс законаў і эдыктаў, якія сталі падмуркам юрыдычнае сыстэмы будучай Гішпаніі, утварыўшы цэнтралізаваныю ўладу і ўмовы для эканамічнай і юрыдычнай рэабілітацыі краіны. Часткай гэтых рэформаў стала стварэньне Інквізыцыі, якую Ізабэла і Фэрдынанд разглядалі як яшчэ адзін інструмэнт для аб’яднаньня краіны. У 1483 годзе Тамас дэ Таркемада стаў першым Гэнэральным Інквізытарам у Сэвільлі.

Капітуляцыя Гранады. 1492 год. паводле Ф. Падылья: Баадбіль перад Фердынандам і Ізабэлай.

Напэўна, самым важным годам за ўвесь час караляваньня Ізабэлы стаў 1492, які знакаміты капітыляцыяй Гранады і завяршэньнем Рэканкісты, экспэдыцыяй Хрыстафора Калюмба і выгнаньнем габрэяў з Гішпаніі.

Ізабэла і яе муж Фэрдынанд прынялі ад папы Аляксандра VІ тытул Каталіцкіх Манархаў нягледзячы на тое, што сама Ізабэла зь вялікім незадавальненьнем ставілася да цывільнае палітыкі Папы Аляксандра. У гэты жа час Ізабэла і Фэрдынанд пачалі палітыку духоўнага аб’яднаньня Гішпаніі, намагаючыся прывесьці краіну да аднае рэлігіі — рымскаму каталіцызму. Як частка гэтага працэсу Інквізыцыя атрымала статус сацыяльнага і рэлігійнага інстытуту зь вялікім уплывам на ўсю гішпанскую гісторыю. Як вынік паўстаньня 1499 году Гранадзкая дамова была скасаваная ў 1502 годзе, і мусульмане краіны былі пастаўленыя перад выбарам — хрышчэньне альбо выгнаньне. Блізу 200,000 габрэяў пакінулі каталіцкую манархію і пасяліліся ў аттаманскіх уладаньнях, дзе стаўленьне да юдаізму было найшмат больш прыязным.

У апошнія гады Ізабэлы Сыснэрас, спавядальнік Ізабэлы, стаў арцыбіскупам Таледа і канцлерам каралеўства. Ён стаў ключавой фігурай у рэабілітацыі рэлігійных інстытутаў Гішпаніі, заклаўшы падмуркі будучай Контрарэфармацыі. У якасьці канцлера ён канцэнтраваў у сваіх руках усё больш і больш улады і паўнамоцтваў.

Ізабэла і яе муж стварылі імпэрыю і ў апошнія гады свайго караляваньня былі занятыя палітыкай і адміністрацыяй. Абодвы Каталіцкія Манархі былі занепакоеныя пытаньнем спадкаемства і прыклалі шмат намаганьняў, каб прывязаць гішпанскую карону да іншых гаспадарскіх дынастыяў Эўропы. У палітычным сэнсе ўсе іхнія перамовы, што да шлюбаў іхных дзяцей, былі скіраваныя на ізаляцыю асноўнага канкурэнта Гішпаніі — Францыі, і аб’яднаньня Іберыскае паўвыспы. Да пачатку 1497 году ўсе часткі мазаікі, здавалася б, былі на сваім месцы: Дон Хуан, Кронпрынц, ажаніўся на Маргарыце Аўстрыйскай, такім чынам устанавіўшы сувязі з Габсбургамі. Старэйшая дачка Ізабэлы, інфанта Ізабэла, выйшла замуж за караля Партугаліі Мауэла І, а інфанта Хуана выйшла замуж за яшчэ аднаго Габсбурскага прынца, Філіпа Бургундзкага. Аднак пляны Ізабэла наконт сваіх дзяцей ня спраўдзіліся — прынц Хуан памёр неўзабаве пасьля свайго вясельля. Ізабэла, каралева Партугаліі, памёрла пры родах, а яе сын, Мігель, двума гадамі пазьней. Тытулы і ўладаньні Ізабэлы па яе сьмерці перайшлі да яе другой дачкі, Хуаны Вар’яткі. Ізабэла памёрла ў Медына дэль Кампа ў 1504 годзе і была пахавана ў Гранадзе ў каралеўскім склепе.

Крыніцы

Папярэднік Генрых ІV

Каралева Кастыліі ды Ляона 10 красавіка 1474 — 26 лістапада 1504

Наступнік Хуана I Вар’ятка

Вонкавыя спасылкі

Ізабэла I — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў