Ёрг Гайдэр

Ёрг Гайдэр
па-нямецку: Jörg Haider
сябра Нацыянальнай рады Аўстрыі[d]
5 чэрвеня 1979 — 14 чэрвеня 1983
сябра Нацыянальнай рады Аўстрыі[d]
17 сьнежня 1986 — 30 траўня 1989
сябра Нацыянальнай рады Аўстрыі[d]
11 сакавіка 1992 — 6 лістапада 1994
сябра Нацыянальнай рады Аўстрыі[d]
7 лістапада 1994 — 7 красавіка 1999
ляндэсгаўптман Карынтыі[d]
21 красавіка 1989 — 21 чэрвеня 1991
ляндэсгаўптман Карынтыі[d]
8 красавіка 1999 — 11 кастрычніка 2008
старшыня Аўстрыйскай партыі свабоды[d]
1986 — 2000
старшыня Альянсу за будучыню Аўстрыі[d]
красавік 2005 — 11 кастрычніка 2008
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	26 студзеня 1950(1950-01-26)[…] Бад-Гойзэрн[d], Гмундэн[d], Верхняя Аўстрыя, Аўстрыя
Памёр:	11 кастрычніка 2008(2008-10-11)[…] (58 гадоў) Кэтмансдорф[d], Клягенфурт-Лянд[d], Карынтыя, Аўстрыя
Партыя:	Аўстрыйская Партыя Свабоды (7 красавіка 2005) Альянс за будучыню Аўстрыі[d] (11 кастрычніка 2008)
Дзеці:	Ульрыке Гайдэр-Керцыя[d]
Адукацыя:	Венскі ўнівэрсытэт (1973)
Узнагароды:
Ёрг Гайдэр у Вікісховішчы

Ёрґ Га́йдэр (па-нямецку: Jorg Haider, 26 студзеня 1950, Бад-Гойзэрн, Верхняя Аўстрыя — 11 кастрычніка 2008, Ламбіхль, Кётмансдорф, Аўстрыя) — праварадыкальны аўстрыйскі палітык, нацыяналіст, шматгадовы лідэр Аўстрыйскай Партыі Свабоды, у 2005 годзе — заснавальнік палітычнай партыі «Суполка за будучыню Аўстрыі», у 1989—1991 і з 1999 да сьмерці ў 2008 — абраны ляндэсгаўптман Карынтыі.

Паходжаньне

Бацька Гайдэра, просты шавец Роберт Гайдэр, уступіў у НСДАП у 1929 у веку 15 гадоў, і заставаўся дакладным нацызму ў пэрыяд аўстрафашызму, 1934—1938, калі партыя Адольфа Гітлера была афіцыйна забароненая. У 1933 ён зьбег у Нямеччыну і вярнуўся ў Аўстрыю падчас няўдалага нацысцкага путчу ў ліпені 1934. Пасьля арышту і высыланьня ў Нямеччыну Роберт Гайдэр уступіў у Аўстрыйскі легіён СА, адслужыў два гады ў вэрмахце і ізноў вярнуўся ў Аўстрыю пасьля аншлюсу. З 1940 — страявы афіцэр, ваяваў на Ўсходнім і Заходнім франтах, у канцы вайны быў сьпісаны ў запас пасьля раненьняў. Маці, Доротэя Рупп — настаўнік па адукацыі, дачка галоўнага лекара лякарні ў Лінцы, таксама была чальцом НСДАП. Бацькі пажаніліся ў 1945, незадоўга да паразы Нямеччыны, ў той жа год нарадзілася старэйшая дачка Ўрсула (у замужжы Хаўбнер, таксама палітык, намесьнік Гайдэра ў цяперашнім Альянсе за будучыню Аўстрыі). Пасьляваенны працэс дэнацызацыі ў цэлым абышоў сям’ю бокам (некаторы час Доротэе Гайдэр была забароненая праца па спэцыяльнасьці). Сям’я жыла небагата, аднак далёкія сваякі Гайдэраў валодалі маёнткам Беранталь у Карынтыі, выкупленым пры Гітлеру ў італьянскіх габрэяў (відавочна, па прыніжаным кошце). Гайдэр успадкаваў яго ў 1983, сёньня Беранталь ацэньваецца ў 15 мільёнаў даляраў. Аб настроях будучыні палітыка можа сьведчыць такі факт: калі ў дзяцінстве Гайдэр займаўся фэхтаваньнем, ляльку, на якой ён адпрацоўваў удары, ён назваў Сымон Візэнталь.

Адукацыя

Ёрґ Гайдэр скончыў школу ў Бад-Ішлю (Зальцкамэргут) з адзнакаю і ў 1968—1973 атрымаў юрыдычную адукацыю ў Венскім унівэрсытэце, дзе ўваходзіў у нацыяналістычныя студэнцкія аб’яднаньні. У 1970—1974, яшчэ студэнтам, Гайдэр узначаліў моладзевае крыло Аўстрыйскай партыі волі (ням. Freiheitliche Partei Osterreichs, FPO). Пасьля дзевяці месяцаў абавязковай вайсковай службы добраахвотна адслужыў яшчэ адзін гадавы тэрмін.

Пачатак кар’еры

Адслужыўшы, Гайдэр вярнуўся да партыйнай дзейнасьці і зьдзейсьніў вокамгненную кар’еру, стаўшы ў 1976 сакратаром рэгіянальнага аддзяленьня ў Карынтыі. У веку 29 гадоў ён стаў самым маладым з 183 чальцоў аўстрыйскага фэдэральнага парлямэнта, абіранага па партыйных сьпісам (у тыя часы, АПС зьбірала на выбарах не больш 5-6% галасоў). У пачатку васьмідзесятых Гайдэр, упэўнена крытыкуючы лідэраў АПС за альянсы з сацыял-дэмакратамі, падняўся да ўзроўню кіраўніка рэгіянальнага аддзяленьня. У верасьні 1986 на зьезьдзе АПС Гайдэр быў абраны фэдэральным кіраўніком партыі, апярэдзіўшы віцэ-канцлера Норбэрта Штэгера.

Палітычная дзейнасьць у Карынтыі

Аж да 1989, на выбарах у Карынтыі дамінавала Сацыял-дэмакратычная партыя Аўстрыі. У 1989 яе дзель на выбарах звалілася ніжэй 50%, і ўлада ў рэгіёне перайшла да часавага зьвязу АПС і Аўстрыйскай народнай партыі. Пры падзеле партфэляў Гайдэр быў абраны губэрнатарам Карынтыі. Аднак у 1991 яму прыйшлося падаць у адстаўку ў сувязі з заявай аб тым, што «у Трэцім райху была годная палітыка працаўладкаваньня, то, чаго няздольны нарадзіць цяперашні ўрад у Вене». Альянс АПС-АНП разваліўся, і Гайдэр змог вярнуцца на губэрнатарскі пост толькі ў 1999, калі яго партыя дасягнула 42% на рэгіянальных выбарах.

Палітычная дзейнасьць у Аўстрыйскай партыі волі

Пад кіраўніцтвам Гайдэра АПС заняла вельмі правы сэктар палітычнага жыцьця, абвяшчаючы такія нацыяналістычныя каштоўнасьці, як спыненьне іміграцыі і адмова ад уступа ў Эўрапейскі зьвяз. Новая лінія набыла масавую падтрымку, і дзель АПС на фэдэральных выбарах вырасла з 5% у 1986 да 27% у 1999. Гайдэр здолеў зламаць унутраныя супярэчнасьці ў партыі, стаўшы аднаасобным лідэрам некалі раздробненага руху. Ён прыцягнуў на свой бок і прыхільнікаў забароненай нацысцкай партыі, і лібэральны пратэсны электарат, раней які галасаваў за сацыял-дэмакратаў і АНП. У гэтыя гады ў грамадзтве вырасла абурэньне застоем з прычыны так званай прапарцыйнай сыстэмы прызначэньняў (ім. Proporz), пры якой прызнаныя палітычныя меншасьці мелі права на месца ў выканаўчай уладзе, а пасады сярэдняга ўзроўню замацоўваліся за іх прадстаўнікамі на дзесяцігодзьдзі. Усе незадаволеныя «вялікай кааліцыяй» АНП і СДПА зьбіраліся пад крылом партыі Гайдэра.

Кааліцыя 2000 году і міжнародны байкот

Эўрапейскія палітыкі і прэса лічылі Гайдэра папулістам-выскачкай, нявартым вынахаду ў вялікую палітыку, а яго погляды — несумяшчальнымі з прынцыпамі прылады Эўразьвязу. Таму, калі лідэр АНП Вольфганг Шюссэль і Гайдэр абвясьцілі аб сваім зьвязе ў 2000 годзе, Аўстрыя імгненна стала ізгоем усярэдзіне Эўропы. 14 краін ЕС рэзка скарацілі супрацоўніцтва з Аўстрыяй. З іх пункта гледжаньня, адбылося недапушчальнае — у Эўропе паваліўся сакрэтны санітарны кардон, не дапускалы ў вялікую палітыку радыкальных нацыяналістаў. Ізаляцыя Аўстрыі не прынесла карысьці ні ёй, ні супернікам Гайдэра. У тым жа 2000 годзе байкот быў зьняты, а сам Гайдэр склаў з сябе фармальны тытул лідэра АНП у карысьць Сюзанны Рысс-Пассэр (пры гэтым застаючыся рэальным лідэрам партыі).

Раскол 2002—2005 гадоў

У верасьні 2002, на нарадзе ў Кніттенфельдзе, апазыцыйныя чальцы АПС зьдзейсьнілі нутрапартыйны пераварот. Рысс-Пассэр, якая не прысутнічала на нарадзе, міністар фінансаў Грассэр і разьдзел парлямэнцкай фракцыі АНП Вестэнгалер падалі ў адстаўку — і з партыйных, і з дзяржаўных пастоў. Парлямэнцкі крызіс запатрабаваў пазачарговых фэдэральных выбараў у лістападзе 2002. На гэтых выбарах АНП Шюссэля разграміла АПС, перавабіўшы больш паловы гайдэраўскага электарату (дзель АПС скарацілася з 27 да 10%). Спроба Гайдэра ізноў стаць лідэрам партыі правалілася, і з тых часоў АПС ужо ніколі не вярнулася на ўзровень папулярнасьці дзевяностых гадоў. Аднак на рэгіянальных выбарах у Карынтыі яна застаецца моцнай па гэты дзень (2004 — 42%).

Правалы ўзмацнілі закісаньне ўсярэдзіне АПС, і ў 2005 Гайдэр, Урсула Гаўбнер, віцэ-канцлер Губерт Горбач і іх прыхільнікі вышлі з АНП, утварыўшы новую партыю — Альянс за будучыню Аўстрыі (ім. Bundnis Zukunft Osterreich, BZO). Застаючыся ў кааліцыі з Аўстрыйскай народнай партыяй, Альянс стаў непрымірымым ворагам АПС. Абедзве партыі ў выніку разгубілі галасы, і на фэдэральных выбарах 2006 году новая партыя Гайдэра ледзь пераваліла за 4-адсоткавы парог.

Палітычная праграма Альянсу грунтуецца на патрабаваньнях кансэрвацыі «старой Еўропы» (адмова ад роўных праў для новых краін-чальцоў ЕС), абмежаваньні іміграцыі, падтрымку мясцовай сельскай гаспадаркі (аж да нацыяналізацыі), уводзіны плоскай шкалы падаходнага падатку і падатку на валютныя сьпекуляцыі.

2008

Правыя, Партыя волі (Аўстрыя) і Альянс за будучыню Аўстрыі — набралі разам 29% галасоў. Прадстаўнікі правых партый складуць траціну парламента Аўстрыі. Пасьля сьмерці Ёрґа Гайдэра яго пераемнікам на пасту лідэра Альянсу стаў Штэфан Пэтцнэр. 22 кастрычніка 2008 году Пэтцнэр зрабіў заяву, якая магла быць вытлумачана ў тым сэнсе, што ён быў палюбоўнікам Гайдэра, і што жонка Гайдэра, Клаўдыя, ведала аб іх інтымных адносінах. Неўзабаве пасьля гэтага Пэтцнэр быў адхілены ад кіраўніцтва партыяй, фактычным лідарам якой ён быў на працягу тыдня.

Згуба

Паводле паведамленьняў аўстрыйскіх мэдыя, Гайдэр ехаў на дзень народзінаў маці ў стане ап’яненьня — ў яго крыві было выяўлена ўтрыманьне 1.8‰ алькаголю.

Адпяваньне адбылося ў галоўным саборы Клягенфурта. Прысутнічалі, ўдава Клаўдыя і дочкі: Ульрыке і Карнелія, родныя і блізкія Гайдэра. Акрамя таго, фэдэральны канцлер Альфрэд Гузенбауэр, віцэ-канцлер, міністар фінансаў Вільгельм Мольтэрэр, экс-канцлер Вольфганг Шюссэль і інш. вядомыя палітыкі Аўстрыі. Ўсяго ў жалобнай цырымоніі прынялі ўдзел каля 25 тысяч чалавек.