Кукенойс

Кукено́йс, Какенга́ўзэн, у полацкіх граматах Куконос, у нямецкамоўных крыніцах — Kukenoіs, Kukenoys, цяпер Кокнэсэ ў Латвіі (па-латыску: Koknese) — горад Полацкага княства, пазьней Полацкай зямлі, у 11 — пачатку 13 стагодзьдзя. Месьціўся на правым беразе Заходняй Дзьвіны ля ўпадзеньня ў яе рэчкі Кокны (зараз Пэрсэ), за 338 кілямэтраў ад Полацку. Сталіца Кукенойскага княства — удзела Полацкай зямлі. Прыналежаў князю Вячку. З 1207 году палова гораду ў валоданьні рыскага біскупа. З 1269 году цалкам перайшоў у валоданьне рыскага арцыбіскупа і перадаваўся ім у лен.

Назоў

Гісторыя Латвіі

Герб Латвіі
Раньняя гісторыя
Сьпіс Кундзкая культура Нарвенская культура Балты Эпоха вікінгаў Шлях з варагаў у грэкі Лівонія Курляндыя, Земгалія, Латгалія, Селонія
Сярэднявечча
Сьпіс Герцыцкае княства Кукенойскае княства Паўночныя крыжовыя паходы Ордэн мечаносцаў (1204—1237) Лівонскі ордэн (1237—1561) Лівонская канфэдэрацыя (1207—1561) Ганза (1157—1669) Рэфармацыя
Новы час
Сьпіс Лівонская вайна (1558—1583) Інфлянцкае княства (1562—1629) Курляндзкае герцагства (1562—1795) Швэцкія Інфлянты (1629—1721) Інфлянцкае ваяводзтва (1629—1772) Вялікая Паўночная вайна (1700—1721) Ліфляндзкая губэрня (1712—1918) Курляндзкая губэрня (1795—1918) Віцебская губэрня (1802—1918)
Найноўшы час
Сьпіс Першая сусьветная вайна (1914—1918) Обэр-Ост (1914—1918) Берасьцейскі мір (1918) Герцагства Курляндзкае і Сэмігальскае (1918) Латвійская ССР (1918—1920) Рух за незалежнасьць (1918—1920) Рэспу́бліка Ла́твія (1918—1940) Пакт Молатава-Рыбэнтропа (1939) Другая сусьветная вайна (1939—1945) Савецкая акупацыя Латвіі (1940) Райхскамісарыят Остлянд (1941—1945) Латвійская ССР (1940—1941, 1944—1990) Рэспубліка Латвія (1990-)

Назоў гораду ўтварыўся ад імя ракі і даслоўна значыць «мыс Какны».

Гісторыя

Выява замка ў Кукенойсе. 1625

Раскопкі 1960-х гадоў засьведчылі, што ў XI — пачатку XIII горад меў мяшанае крывіцка-ліўскае насельніцтва. Знойдзены пячаткі Эўфрасіньні Полацкай і яе бацькі Сьвятаслава Ўсяслававіча. Горад упершыню згаданы ў Хроніцы Лівоніі Генрыха Лета пад 1205 годам. З 1207 году палова гораду перададзеная Вячкам у валоданьне рыскага біскупа. У 1208 годзе Вячка спаліў горад і пайшоў на Русь, а ў 1209 годзе войскі біскупа занялі яго і пабудавалі новы мураваны гатычны замак. Палова Кукейноса і Кукейноскага княства прыналежала Сафіі — дачцы Вячкі, яго адзінай спадчыньніцы. Другой паловай гораду валодаў Ордэн, але ў 1238 годзе перадаў яе ва ўладаньне рыскаму біскупу. У 1269 годзе сваю палову перадала рыскаму арцыбіскупу і Сафія. Арцыбіскуп даў Кукенойс і былое Кукенойскае княства ў лен Гансу Тызэнгаўзу. У 1277 годзе Кукенойсу нададзены гарадзкія правы, род Тызэнгаўзаў валодаў ім да 1395 году, калі горад быў вернуты ва ўладаньне рыскага арцыбіскупа.

Падчас барацьбы арцыбіскупаў з Ордэнам, горад ня раз пераходзіў з рук у рукі. З 1420 году летняя рэзыдэнцыя арцыбіскупаў. У пачатку 1479 году ордэнскія войскі захапілі Кукейнос і спалілі архіў арцыбіскупства. У 1481 горад узялі рыскія войскі, але замка ўзяць ня здолелі. У 1509 годзе арцыбіскуп Каспар Ліндэ надбудаваў муры замка і ўзмацніў яго артылерыю. Кукенойс стаў галоўнай рэзыдэнцыяй арцыбіскупаў. Летам 1546 году апошні рыскі арцыбіскуп Вільгельм Брандэнбурскі быў абложаны тут і ўзяты ў палон Ордэнам.

25 жніўня 1577 году Кукейнос захоплены войскамі Івана ІV. У 1578 годзе вызвалены войскамі Рэчы Паспалітай. У 1601 годзе непадалёку ад Кукенойсу ў бітве пад Кірхгольмам войскі Рэчы Паспалітай нанесьлі паразу швэдам, а ў 1608 годзе швэды захапілі горад і перабілі яго залогу. У жніўні 1655 году войска маскоўскага цара Аляксея Міхайлавіча захапіў Кукейнос і пераназваў яго ў «Царэвічаў Дзьмітрыеў». Па Кардыскай дамове Кукейнос адышоў да Швэцыі.

У 1700 годзе быў узяты саксонскім аддзелам войскаў Рэчы Паспалітай пад кіраўніцтвам Аўгуста Моцнага, былі збудаваныя новыя ўмацаваньні. У 1701 годзе горад і замак былі зьнішчаныя расейскімі войскамі.

У 1861 годзе праз Кукенойс пракладзена чыгунка. У 1880-я гады ў горадзе жыў латыскі драматург Рудольф Бляўманіс. У 1894 годзе сям’я Лёўэнштэрнаў пабудавала нэаклясычны палац, які згарэў у 1905 годзе. У 1966 годзе пабудаваная Плявінская гідраэлектрастанцыя, у выніку была затопленая значная частка замка. Насельніцтва ў 2015 годзе — 2818 чалавек.

Вонкавыя спасылкі

• Афіцыйная старонка Кокнэсэ (лат.)