Эрнан Картэс
Эрнан Картэс | |
 | |
| Дата нараджэньня | 1485[1][2][3][…] |
|---|---|
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 2 сьнежня 1547 |
| Месца сьмерці | |
| Прычына сьмерці | дызэнтэрыя[d] і плеўрыт[d] |
| Месца пахаваньня | |
| Занятак | падарожнік-дасьледнік, губэрнатар, канкістадор |
| Навуковая сфэра | канкістадор[d] |
| Бацька | Мартын Картэс дэ Манрой[d] |
| Маці | Каталіна Пісара Альтамарына[d][4] |
| Дзеці | Мартын Картэс[d], Леанора Картэс Мантэсума[d], Мартын Картэс[d], Doña Juana Cortés de Zuñiga[d][4] і Doña Maria Cortés y Ramirez de Arellano[d][4] |
| Узнагароды |  |
| Подпіс | 
|
Фэрна́нда Картэ́с Манро́й Піса́ра Альтаміра́на (па-гішпанску: Fernando Cortés Monroy Pizarro Altamirano; 1485, Мэдэльін, Бадахас — 2 сьнежня 1547, Кастыльеха-дэ-ля-Куэста, Сэвільля), больш вядомы як Фэрнанда, Эрнанда, Фэрнан або Эрнан Картэс (па-гішпанску: Hernan Cortes) — гішпанскі канкістадор, які заваяваў Мэксыку і зьнішчыў цывілізацыю ацтэкаў.
Гішпанскі канкістадор, які распачаў заваёву ацтэцкай імпэрыі ад імя імпэратара Сьвятой Рымскай Імпэрыі Карла V, у пачатку XVI стагодзьдзя Картэс быў часткай пакаленьня гішпанскіх канкістадораў, якія распачалі калянізацыю Лацінскай Амэрыкі.
Біяграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Народжаны ў сям’і беднага шляхціча. Праз сваю маці Эрнан быў стрыечным братам Франсіска Пісара, які пазьней заваяваў імпэрыю інкаў сучаснага Пэру. Ня варта блытаць яго зь іншым Франсіска Пісарам, які выправіўся з Картэсам на заваёву дзяржавы ацтэкаў. Паводле словаў біёграфа і сябра Франсіска Лёпеса дэ Гомара, Картэс быў хваравітым у дзяцінстве. У 14 гадоў яго адправілі вывучаць лацінскую мову да дзядзькі ў Саляманку. Сучасныя гісторыкі няправільна тлумачаць гэтае рэпэтытарства як час, калі Эрнан навучаўся ў Саляманскім ўнівэрсытэце[5]. Праз два гады Картэс вярнуўся дадому ў Мэдэльін, дзе ягоныя бацькі спадзяваліся пабачыць яго падрыхтаваным для выгаднай юрыдычнае кар’еры.
Картэс вырашыў шукаць шчасьця ў Новым Сьвеце. Плянавалася, што ён адплыве ў Амэрыку са знаёмым сям’і і ягоным далёкім сваяком Нікалясам дэ Аванда, які да таго быў прызначаным губэрнатарам вострава Гішпаньёлы. Аднак, Картэс атрымаў траўму, што не дазволіла яму зьдзейсьніць падарожжа. Увесь наступны год ён блукаў па краіне, верагодна, большую частку часу праводзіў у паўднёвых портах Гішпаніі ў Кадысе, Паляс-дэ-ля-Франтэра, Санлюкар-дэ-Барамэда і Сэвільлі. Нарэшце, у 1504 годзе ён трапіў на Гішпаньёлу, дзе стаў каляністам. Па прыбыцьці ў Санта-Дамінга, сталіцу новае калёніі на востраве, 18-гадовы Картэс зарэгістраваўся як грамадзянін, што дало яму права на ўласны вучастак і зямлю пад гаспадарку. Неўзабаве Нікаляс дэ Аванда сустрэўся зь ім і прызначыў натарыюсам места Асуа-дэ-Кампастэля. У 1506 годзе Картэс браў удзел у далейшае заваёве Гішпаньёлы, а таксама ў захопе Кубы. Кіраўнік экспэдыцыі ўзнагародзіў яго вялікім маёнткам і індыйскімі рабамі за адданую службу падчас кампаніі. У 1511 годзе Картэс суправаджаў Дыега Вэляскеса дэ Куэльяра, памочніка губэрнатара Гішпаньёлы, у экспэдыцыі па заваёвы Кубы, пасьля чаго Вэляскес быў прызначаны губэрнатарам Новае Гішпаніі. Ва ўзросьце 26 гадоў Картэс стаў пісарам скарбніка з адказнасьцю за тое, каб гішпанская дзяржава атрымлівала пятую частку прыбытку ад экспэдыцыяў. Вэляскес быў настолькі ўражаны Картэсам, што забясьпечыў яму высокую палітычную пасаду ў калёніі.
Пазьней Картэс выправіўся на Кубу, дзе і атрымаў энкам’енду, на кіраваньне маленькім мястэчкам. На Кубе Картэс хутка стаў самым уплывовым чалавекам. Тамака ён меў намер забясьпечыць працу шахт і сельскіх паселішчаў за кошт прымусоваў працы індзейцаў. Уплыў Картэса шырыўся, што перафарматавала бяланс сілаў нават у самой калёніі. У 1514 годзе Картэс узначаліў групу, якая запатрабавала прызначыць перасяленцам больш індзейцаў-рабоў. Зь цягам часам адносіны паміж Картэсам і губэрнатарам Вэляскесам абгастрыліся[6]. Гэта пачалося пасьля таго, як да Вэляскеса дайшлі зьвесткі пра тое, што Хуан дэ Грыхальва стварыў на мацерыку калёнію, дзе знаходзілася вялікае багацьце срэбра і золата, і Вэляскес вырашыў накіраваць яму дапамогу. Картэс быў прызначаны генэрал-капітанам гэтае новае экспэдыцыі ў кастрычніку 1518 году. У гэтую экспэдыцыю Картэс уклаў амаль усё, што ў яго было. Не зважаючы на ранейшае рашэньне, Вэляскес усё ж такі забараніў Картэсу выпраўляцца ў гэтую экспэдыцыю. Аднак, Картэс праігнараваў загад, бо ўсё было гатова, і ён адплыў на мацярык.
Картэс да экспэдыцыі ажаніўся з індыянкай Донай Марыяй (гішп. Dona Marina), якая стала адначасова ягоным перакладнікам. Пазьней Дона Марыя нарадзіла ад Картэса сына. Прыбыўшы на мацярык, Картэс скарыстаўся тым, што шматлікія плямёны варагавалі паміж сабой. У Вэракрусе Картэс сустрэўся зь некаторымі даньнікамі ацтэкаў і папрасіў іх арганізаваць сустрэчу з Мантэсумам II, уладаром Ацтэцкае імпэрыі[7]. Мантэсума неаднаразова адхіляў сустрэчу, але Картэс быў поўны рашучасьці. Пакінуўшы ў Вэракрусе сотню чалавек, Картэс у сярэдзіне жніўня 1519 году рушыў да Тэначтытлану разам з 600 жаўнерамі, 15 вершнікамі, 15 гарматамі і сотнямі індзейцаў-воінаў, якія далучыліся да ягонай выправы[8].
Па дарозе па Тэначтытлану Картэс складаў хаўрусы з карэннымі народамі, як то з татанакамі з Сэмпаалі і наўас з Тляскалі. Спачатку шматлікія народнасьці, як то атамі, а потым і тляскалянцы змагаліся супраць гішпанцаў. Гэта прывяло да таго, што з 2 па 5 верасьня адбылася сэрыя з трох бітваў, як адзначаў адзін з паплечнікаў Картэса, у адзін момант індзейцы абкружылі іх з усіх бакоў. Пасьля таго, як Картэс працягваў вызваляць вязьняў зь мірным пасланьнем і, усьведамляючы, што гішпанцы былі ворагамі Мантэсумы, Хікатэнкатля II, лідэра тляскалянцаў, пераканалі, што лепей аб’яднацца з прышэльцамі, чым забіць іх[9]. У кастрычніку Картэс і ягоныя людзі ў суправаджэньні тысячы тляскалянцаў[9] дайшлі да Чалулы, другога паводле велічыні гораду ў цэнтральнае Мэксыцы. Картэс альбо па загадзя прадуманай схеме вырашыў напужаць ацтэкаў, якія чакалі яго ў Тэначтытлане, альбо, як ён пазьней сьцьвярджаў, жадаючы падаць прыклад тубыльцам, баючыся здрады зь іх боку, забіў тысячы бяззбройных чальцоў мясцовай шляхты, якая сабралася на цэнтральнай плошчы, а потым часткова спаліў горад[9]. Да таго часу, як Картэс дасягнуў сталіцы імпэрыі ацтэкаў, у яго было ўжо вялікае войска. 8 лістапада 1519 году Мантэсума II пагадзіўся мірна прыняць прышэльцаў[10]. Мантэсума наўмысна дапусьціў Картэса да сваёй сталіцы, спадзеючыся даведацца пра іхныя слабыя бакі, каб потым разьбіць гішпанцаў[8].
Губэрнатар Кубы паслаў атрад эмісараў з загадам арыштаваць Картэса за парушэньне забароны. Аднак Картэс аказаў супраціў і атрымаў перамогу, пасьля чаго напісаў ліст асабіста Карлу V, у якім прасіў узнагароды, а не пакараньня за мяцеж. Пасьля зьнішчэньня ацтэцкай імпэрыі, Картэс атрымаў тытул маркіза даліны Аахака (гішп. Marques del Valle de Oaxaca), у той час як тытул «намесьнік караля» (гішп. Viceroy) атрымаў Антоніё дэ Мэндоса, які да таго меў больш прэстыжны статус у параўнаньні з Картэсам.
Картэс вярнуўся на радзіму ў Гішпанію ў 1541 годзе, дзе і памёр звычайнай сьмерцю, але ў самоце.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Міжнародны ідэнтыфікатар стандартных найменьняў — 2012.
- ^ Rodríguez J. L. M. Hernán Cortés — ISBN 968-16-3330-X
- ^ Hernán Cortés (гішп.)
- ^ а б в Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
- ^ David A. Boruchoff, «Hernán Cortés». International Encyclopedia of the Social Sciences, 2nd. ed. (2008), vol. 2. — С. 146—149.
- ^ Hassig 1994. С. 45—46.
- ^ Hassig 1994. С. 53—54.
- ^ а б Grunberg, Bernard (2017). «La folle aventure d’Hernan Cortés». L’Histoire. Нумар 322.
- ^ а б в Diaz Del Castillo, Bernal (1963). «The Conquest of New Spain». Penguin Books. — ISBN 0140441239.
- ^ Hassig 1994. С. 82,86.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Hassig, Ross Mexico and the Spanish Conquest. — Longman Group UK Limited, 1994. — 261 с. — ISBN 9780582068292
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Эрнан Картэс. Encyclopædia Britannica (анг.).
- Генэалёгія Картэса. Pignatelli (анг.).
- Лісты ад Эрнана Картэса. The Internet Archive (анг.).