Эміль Змачынскі

Эміль Змачынскі
Эміль Змачынскі (пералом 1920—1930)
Дата нараджэньня	2 сакавіка 1889
Месца нараджэньня	в. Падзернае, Менскі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	15 сакавіка 1945 (56 гадоў)
Месца сьмерці	п. Рашоты, Ніжнеінгаскі раён, Краснаярскі край, СССР
Месца вучобы	Юр’еўскі ўнівэрсытэт
Занятак	хімік
Навуковая сфэра	неарганічная хімія, арганічная хімія, фармацэўтычная хімія
Месца працы	Саратаўскі сельгасінстытут, Пермскі ўнівэрсытэт, Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт
Навуковая ступень	кандыдат хімічных навук[d] (1915)
Эміль Змачынскі ў Вікісховішчы

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Змачынскі (неадназначнасьць).

Эмі́ль Віке́нцевіч Змачынскі (2 сакавіка [ст. ст. 14] 1889, в. Падзернае Рубяжэвіцкай воласьці, Менскі павет Менскай губэрні, Расейская імпэрыя — 15 сакавіка 1945, Рашоты, Краснаярскі край, СССР) — расейскі і беларускі хімік, стваральнік і першы загадчык катэдры фармпрэпаратаў, загадчык катэдрай арганічнай хіміі Пермскага ўнівэрсытэту, загадчык катэдры агульнай і неарганічнай хіміі, стваральнік і першы дэкан хімічнага факультэту Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту.

Распрацаваў спосабы здабываньня іхтыёлу з гаручых лупнякоў, спосаб камбінаванай перапрацоўкі торфу і фасфарыту дзеля атрыманьня фосфарных угнаеньняў, сьпірту, дрожджаў. Прапанаваў новы варыянт пэрыядычнай сыстэмы элемэнтаў.

Жыцьцяпіс

Эміль Змачынскі ў часе навучаньня ў гімназіі (пачатак XX стагодзьдзя)

Скончыў Менскую гімназію (1907), хімічнае аддзяленьне фізыка-матэматычнага факультэту Юр’еўскага ўнівэрсытэту (1914), Вышэйшыя пэдагагічныя курсы па аддзяленьні фізыкі, матэматыкі і касмаграфіі ў Юр’еве (1915).

Абараніў дысэртацыю на тэму «Пра лінейную хуткасьць крышталізацыі этэраў бэнзол-ортакарбонавай кісьлі». Кандыдат хімічных навук (1915).

У 1915 року пачаў працаваць хімікам Вайскова-прамысловага камітэту (Масква), у Вышэйшай тэхнічнай вучэльні ў лябараторыі прафэсара Аляксея Чычыбабіна. У 1916—1917 навучальным годзе займаўся будаўніцтвам і кіраўніцтвам хлёрцыянавым аддзяленьнем і вытворчасьцю цынкавага купарвасу на досьледным заводзе Вайскова-хімічнага камітэту ў Ленінградзе.

З 1917 року выкладаў хімію ў Саратаўскім дзяржаўным сельгасінстытуце, быў асыстэнтам і дацэнтам катэдры аналітычнай хіміі.

У 1925—1928 — стваральнік, першы загадчык катэдры, прафэсар катэдры тэхналёгіі фармацэўтычных прэпаратаў хіміка-фармацэўтычнага аддзяленьня мэдыцынскага факультэту Пермскага ўнівэрсытэту; адначасна — загадчык катэдры арганічнай хіміі (1926—1927) унівэрсытэту. Звольніўся зь Пермскага ўнівэрсытэту 15 кастрычніка 1928 року ў сувязі зь пераводам у Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт. Адной з прычынаў ягонага ад’езду зь Пермі стала абвастрэньне сухотнага працэсу ва ўральскім клімаце, непрыдатным для ягонага здароўя.

У Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце ўзначаліў катэдру агульнай і неарганічнай хіміі (1928—1937). Стаў стваральнікам і першым дэканам хімічнага факультэту (1931, пасьля 1934—1936).

8 красавіка 1938 року арыштаваны па ілжывым паклёпе УНКУС па Саратаўскай вобласьці, асуджаны 17 верасьня 1939 року АС(ru) НКУС СССР па абвінавачаньні ў шпіёнска-дывэрсійнай дзейнасьці на 5 гадоў. Адбываў прысуд у лягеры-калёніі на станцыі Рашоты (Ніжнеінгаскі раён, Краснаярскі край). Памёр там 15 сакавіка 1945 року пасьля цяжкага захворваньня і дыстрафіі.

24 траўня 1957 року пасьмяротна рэабілітаваны вайсковым трыбуналам Прывалжанскай вайсковай акругі.

Дзейнасьць

У 1917—1918 роках быў артылерыйскім прымальнікам і дарадцам Галоўнай артылерыйскай управы, займаўся праектаваньнем і пабудовай заводу цыяністага калю ў Саратаве. У 1918—1919 роках загадваў хімічным аддзелам Губэрнскага савету народнай гаспадаркі (ГСНГ), браў удзел у пабудове сьпіртаперагонных аддзяленьняў на саратаўскіх дражджавых заводах. У 1920—1921 роках — сябра вытворча-тэхнічнай камісіі пры Саратовскім ГСНГ, у 1921—1922 — загадчык Губхімпраму ГСНГ і дырэктар-распарадчык заснаванага ім трэсту «Аб’яднаньне хімзаводаў», займаўся аднаўленьнем бязьдзейных хімзаводаў, будаўніцтвам лупнякаперагоннага заводу і вытворчасьцю іхтыёлу ў Саратаве. У 1923—1924 роках — сябра Саратаўскай губэрнскай плянавай камісіі.

У 1917 року Эміль Змачынскі зрабіў два вынаходніцтвы: 1) атрымаў бромісты цыян і 2) атрымаў бром- і падарганічныя злучэньні.

У 1919—1920 роках рэдагаваў часопіс «Народное хозяйство Нижнего Поволжья».

Значную арганізацыйную працу правёў у Пермі. Працуючы ў Пермскім унівэрсытэце, стварыў і ачоліў катэдру тэхналёгіі фармпрэпаратаў, займаўся будаўніцтвам і абсталяваньнем хіміка-фармацэўтычнага заводу, разьмешчанага ў Алафузаўскім корпусе, кіраваў навукова-дасьледчай працай у лябараторыі тэхналёгіі фармацэўтычных прэпаратаў. Гэта было адзначана ўправай Пермскага ўнівэрсытэту (1928).

За час працы ў Пермскім унівэрсытэце апублікаваў работы: «Стан і пэрспэктывы разьвіцьця хіміка-фармацэўтычнай прамысловасьці на Ўрале» (Хозяйство Урала. 1926. № 13—14), «Шляхі разьвіцьця і задачы тэхналёгіі фармацэўтычных прэпаратаў» (Вестник фармации. 1926. № 2). Агулам да гэтай пары апублікаваў 12 навукова-тэхнічных працаў.

Арыгінальная табліца хімічных элемэнтаў, распрацаваная Эмілем Змачынскім у 1933 року

У Беларускім унівэрсытэце стаў арганізатарам хімічнага факультэту і ягоным першым дэканам (1931). Тут жа распрацаваў спосабы здабываньня іхтыёлу з гаручых лупнякоў, праекты шэрагу досьледна-прамысловых вытворчасьцей. Пачаў шырокае дасьледаваньне беларускіх торфаў, стварыў і ачоліў лябараторыю торфу (1934), пераўтвораную ў лябараторыю па вывучэньні хімічнай сыравіны БССР. Распрацаваў новы спосаб камбінаванай перапрацоўкі торфу і фасфарыту дзеля атрыманьня фосфарных угнаеньняў, сьпірту, дрожджаў. Прапанаваў новы спосаб брамаваньня і ёдаваньня арганічных злучэньняў. Правёў шэраг дасьледаваньняў, датычных каталізу, электрахіміі.

Распрацаваў новы варыянт пэрыядычнай сыстэмы элемэнтаў.

Аўтар шэрагу тэарэтычных працаў, прысьвечаных праблемам выкарыстаньня прыроднай сыравіны, разьвіцьцю хімічнай прамысловасьці.

Літаратура

• Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 3. Кн.1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
• Ошуркова Р. А. Змачинский Эмиль Викентьевич // Пермский университет в 2004 году: юбилейные и памятные даты ученых и Героев Советского Союза / Костицын В. И.. — Пермь: Изд-во Перм. ун-та, 2004. — С. 17—19. — 143 с.
• Змачинский Эмиль Викентьевич // Профессора Пермского государственного университета: (1916—2001) / Гл. ред.: В. В. Маланин. — Пермь: Изд-во Перм. ун-та, 2001. — С. 76—77. — 419 с.
• Рогожников С. И. Э. В. Змачинский — профессор Пермского университета, заведующий кафедрой органической химии (1926—1927) // Химический факультет Пермского университета. История возникновения и становления / Рогожников С. И.. — Пермь: ПГНИУ, 2016. — С. 157—159. — 476 с.
• Рыбакова М. Н. История кафедры органической химии (1918—2011) // Вестник Пермского университета. Серия «Химия». — 2011. — В. 4 (4). — С. 4—11.

Папярэднік '

Дэкан хімічнага факультэту Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту 1931

Наступнік Мікалай Прыляжаеў