Гісторыя Крупак

Крупкі — колішняя сталіца графства на гістарычнай Аршаншчыне (частка Віцебшчыны). Да нашага часу захавалася сядзіба Сьвяцкіх.

Вялікае Княства Літоўскае

Імаверна, Крупкі ўзьніклі ў сяр. XVI ст. на землях маёнтку Шыйка. Мясьціна ўваходзіла ў склад Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва і знаходзілася ў валоданьні Сангушкаў^[1].

У 1613 на мапе Вялікага Княства Літоўскага Тамаша Макоўскага Крупкі значацца як мястэчка^[2]. У 1627 уладальнік мястэчка Сымон Самуэль Сангушка падараваў яго сваёй жонцы Алене Корвін-Гасеўскай, у гэты час тут было 26 дымоў. На 1667 колькасьць дымоў узрасла да 60, існаваў млын^[3].

У XVIII ст. Крупкі сталі цэнтрам графства^[3]. На 1790 тут было 82 дымы^[3].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Крупкі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Сеньненскім павеце Магілёўскай губэрні. У кан. XVIII ст. мясьціна перайшла ў валоданьне Сьвяцкіх^[5]. У 1859 тут працавала мукамольная мануфактура.

На 1880 у Крупках існавалі два млыны, на якіх выраблялася «найдалікатнейшая мука пшонная, што пад назвай Крупецкай альбо Крупчаткі развозілася да найгалоўнейшых местаў»^[6]. У 1896 Караль Сьвяцкі заснаваў фабрыку запалкавай саломкі. На прадпрыемстве працавала больш за 50 чалавек, вялікую частку прадукцыі вывозілі ў Амэрыку. На 1897 у мястэчку налічвалася 186 двароў, працавалі гарбарны і маслабойны заводы, пошта і тэлефоннае аддзяленьне, царкоўнапрыходзкая школа, царква, сынагога, 4 юдэйскія малітоўныя дамы, 24 крамы, карчма, заезны двор, гуртовы вінны магазын; штогод праходзілі кірмашы 29 жніўня і 9 сьнежня. У 1900 у Крупках адкрылася лесапільня. На 1910 у мястэчку было 190 будынкаў. У Першую сусьветную вайну з 26 лютага да 21 лістапада 1918 мястэчка займалі нямецкія войскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Крупкі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, у Барысаўскі павет («падраён») Менскага раёну^[7]. У 1924 Крупкі сталі цэнтрам раёну (з 1938 у Менскай вобласьці). 27 верасьня 1938 паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 1 ліпеня 1941 да 28 чэрвеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

У 1991 Крупкі атрымалі статус места. У 1999 адбылося афіцыйнае зацьверджаньне мескага гербу.

Галерэя

Мястэчка на старых здымках
Мост праз Бобр, 1880
Мост, 1918
Панарама з боку Бабра
Рака Бобр, 1915
Рака з боку сядзібы
Рынак
Сядзіба Сьвяцкіх
Сядзіба
Школа
Млын на Бабры, 1918^[8]
Млын, 1918
Станцыя, 1918

Крыніцы

^ Насевіч В. Крупка // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 147.
^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага р-на / Склад. і навук. рэд. Дз. М. Хромчанка; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.), Дз. Дз. Карань і інш. — Мн.: БелЭн, 1999.
^ ^а ^б ^в Насевіч В. Крупка // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 148.
^ Шашок І. Вуліца імя Леніна // Малое Палесьсе. Гісторыка-краязнаўчы літаратурна-мастацкі альманах Друцка-Бярэзінскага Краю. — Крупкі, 2010. С. 192.
^ Chmara A. Krupka // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 731.
^ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 258.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Малое Палесьсе. Гісторыка-краязнаўчы літаратурна-мастацкі альманах Друцка-Бярэзінскага Краю. — Крупкі, 2012. С. 116.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 8: Канто — Кулі. — 576 с. — ISBN 985-11-0144-3
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 2 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2011. — 464 с.: іл. ISBN 978-985-11-0554-6.
Малое Палесьсе. Гісторыка-краязнаўчы літаратурна-мастацкі альманах Друцка-Бярэзінскага Краю. — Крупкі, 2010. — 250 с.
Малое Палесьсе. Гісторыка-краязнаўчы літаратурна-мастацкі альманах Друцка-Бярэзінскага Краю. — Крупкі, 2012. — 200 с.
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага р-на / Склад. і навук. рэд. Дз. М. Хромчанка; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.), Дз. Дз. Карань і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — 640 с.: іл. ISBN 985-11-0143-5.
Памяць. Яны праславілі Крупшчыну / уклад. Дз. М. Хромчанка. — Менск: Пэйпико, 2008. ISBN 978-985-90150-4-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883.

Вонкавыя спасылкі

Гісторыя Крупак — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Насевіч В. Крупка // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 147.

[2] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага р-на / Склад. і навук. рэд. Дз. М. Хромчанка; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.), Дз. Дз. Карань і інш. — Мн.: БелЭн, 1999.

[evkl148-3] а ^б ^в Насевіч В. Крупка // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 148.

[4] Шашок І. Вуліца імя Леніна // Малое Палесьсе. Гісторыка-краязнаўчы літаратурна-мастацкі альманах Друцка-Бярэзінскага Краю. — Крупкі, 2010. С. 192.

[5] Chmara A. Krupka // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 731.

[6] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 258.

[at-7] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[8] Малое Палесьсе. Гісторыка-краязнаўчы літаратурна-мастацкі альманах Друцка-Бярэзінскага Краю. — Крупкі, 2012. С. 116.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]