Гелена Ромэр-Ахенкоўская

Гелена Ромэр-Ахэнкоўская
Helena Romer-Ochenkowska
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Helena Antonina Rachela Römer
Псэўданімы	Scipio, Spectator, Widz
Нарадзілася	2 жніўня 1875(1875-08-02) Вільня, Расейская імпэрыя
Памерла	26 сакавіка 1947(1947-03-26) (71 год) Торунь, Паморскае ваяводзтва, Польская Народная Рэспубліка
Пахаваная	Могілкі парафіі Св. Якуба ў Торуні[d]
Бацькі	Альфрэд Ізідар Ромэр Ванда з Сулістроўскіх[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	журналістка, публіцыстка, тэатральны крытык, драматург, празаік, пэдагог
Мова	польская мова
Дэбют	1904
Значныя творы	Majaki (1911), Swoi ludzie (1922), Tutejsi (1931)
Узнагароды
Гелена Ромэр-Ахэнкоўская ў Вікісховішчы

Гелéна Ромэр-Ахенкоўская (па-польску: Romer-Ochenkowska Helena; 2 жніўня 1875, Вільня ― 26 сакавіка 1947, Торунь, Польшча) ― польская і беларуская пісьменьніца, публіцыстка, драматургіня, мастачка, пэдагогіца, а таксама асьветніца і грамадзкая дзяячка.

Жыцьцяпіс

Нарадзілася ў Вільні 2 жніўня 1875 году ў сям’і вядомага мастака Альфрэда Ізідара Ромэра і графіні Ванды Ромэр (з Сулістроўскіх). Калі Гелене споўніўся год, маці пераехала зь Вільні ў радавую сядзібу Каралінова (цяпер Пастаўскі раён, Віцебская вобласьць).

Першапачатковую адукацыю атрымала дома. У 1884 г. бацька адправіў яе на вучобу ў платны Кракаўскі пансіён Люцыі Жэлешкевіч, які яна скончыла з адзнакай у 1892 г.

Пасьля вяртаньня ў родны край стала прымаць актыўны ўдзел у культурна-асьветніцкім жыцьці. У Камаях адкрыла гарбатны салён, які стаў своеасаблівым цэнтрам для ейнай далейшай дзейнасьці. Арганізавала 6 перасоўных бібліятэкаў: у Каралінове, Камаях, Кабыльніку (Нарач), Сьвіры, Лынтупах і Вішнёве.

У Камаях, Канябічах і Каралінаве за свой кошт адкрыла тры школы, у якіх навучалася па 50-60 вучняў. У школе ў Каралінове заняткі праводзіла сама. Школы працавалі таемна, бо царскія ўлады не дазвалялі адчыняць прыватныя школы.

У 1904 г. выйшла замуж за Гэнрыха Ахянкоўскага (1872 — 21.02.1925). Некаторы час жылі ў яго сядзібе Вуюўка пад Радзімінам. Шлюб аказаўся непрацяглым і праз пару гадоў яны разьвяліся. Дзяцей у іх не было.

У 1905 г. напісала і выдала падручнік па геаграфіі пад назвай «Што ёсьць на небе і зямлі» (у 1926 г. падручнік быў перавыдадзены восем разоў). На аснове асабістага пэдагагічнага досьведу напісала мэтадычку «Парады для народных настаўнікаў».

У 1906—1908 гг. навучалася ў Францыі ў Школе вышэйшых сацыяльных навук (École des Hautes Études Sociales). За час вучобы падрыхтавала дасьледаваньне пра францускую сыстэму адукацыі — «Szkola Batiniolska w Paryzu».

Працягнула навучаньне ў Бэльгіі. За час навучаньня ва ўнівэрсытэце на факультэце журналістыкі і грамадхкіх навук напісала працу «Нямецкая іміграцыя ў Польшчу і Расію» («Immigration allemands en Russie et en Pologne»). Атрымала дыплём журналісткі.

1915—1916 гадах у Вільні выкладала гісторыю Польшчы на папулярных рамесьніцкіх курсах Зыгманта Наградзкага, а ў Народным унівэрсытэце імя А. Міцкевіча навучала польскай мове малапісьменных дарослых. У канцы 1916 году паехала ў Варшаву, дзе працавла ў «Гуртку полек», ладзіла бібліятэкі, займалася раздачай ежы для галадаючых, супрацоўнічала з Чырвоным Крыжам. Дасылала допісы ў «Ілюстраваны тыгоднік», «Свет», «Плюшч» і іншыя, працягвала гарачы ўдзел у палітычным жыцьці, бязьзьменна стоячы на баку Ю. Пілсудзкага.

У 1919 г. стала працаваць у віленскай газэце «Наш край» (Nasz Kraj).

14.07.1920 г. бальшавікі ў Вільні арыштавалі Гелену Ромэр-Ахянкоўскую. Яе адпусьцілі толькі дзякуючы заступніцтву летувісаў М. Біржышкі і А. Алекнавічуса, аднак яна была вымушаная хавацца.

У 1939 г. у Заходнюю Беларусь прыйшла Чырвоная армія. Маёнтак нацыяналізавалі разам з кватэрамі Ромэраў у Вільні, а ў сядзібе ў Каралінове адкрылі бальніцу. Гелена ў сьпешным парадку перадала кнігі свайго бацькі ў бібліятэку Вільні (цяпер бібліятэка імя Ўрублеўскіх Акадэміі навук Летувы). Гелену і ейную маці, якой было 86 гадоў, не адправілі ў Сібір з прычыны заступніцтва за іх мясцовых жыхароў.

У красавіку 1945 г. выехала на пастаяннае месца жыхарства ў Торунь (Польшча), пасялілася з сваячкай Геленай Фэліцыянаўнай Ромер (1860—1946).

Памерла 26 сакавіка 1947 году, пахаваная на могілках сьв. апостала Якуба ў Торуні.

Творчасьць

Дэбютавала ў 1904 годзе вершаванай п’есай «Karylla czyli miłość patriotyczna».

У 1908 годзе апублікавала найбольш слынны свой твор — аповесьць «Маякі»(«Прывіды»). Сучасьнікі адзначалі аповесьць «Маякі», як цікавы і сур’ёзны твор, дзе яна закранае рэгіянальныя праблемы. Аповесьць была апублікаваная ў зборніку «Бібліятэчка выдатных твораў» (Варшава, 1910 год). Тагачасны літаратурны крытык Зыгмант Любіч-Залескі хваліў аповесьць за «мастацкую шляхетнасьць».

Гелена Ромэр-Ахенкоўская — аўтарка шматлікіх брашурак і артыкулаў, каштоўных для вывучэньня мінулага Віленскага краю: «Кароткая гісторыя асьветы на Беларусі і Літве»(1919), «Гісторыя двух абразоў: у Чанстахове і Вострай Браме» (1919), «Як здабылі незалежнасьць», «Даведнік па Вільні». Супрацоўнічала з радыёвяшчаньнем, апрацавала шмат радыёперадачаў, у тым ліку «Віленская Вялікодная ютрань ў 1910 годзе», «Віленская батлейка», «1863 год на Літве», «Вігілія ў Навагрудку ў Міцкевічаў», аставіла ў рукапісе дзёньнік «Стан душы Г. Ромэр у розных фазах (псыхалагічныя нататкі)», які вяла ў Каралінове ў 1895-97 годзе.

Падпісвалася крыптанімамі Hro, H., R., H.R., Hr., r. ці псэўданімамі Spectator, Widz, Scypio.

Як дзядуля і бацька, мела здольнасьць да выяўленчага мастацтва, добра малявала. У 1911 годзе на выставе былі прадстаўленыя ейныя этуды і пэйзажная карціна «Дарога». Захаваліся наступныя працы мастачкі: «Партрэт Міхала Казімера Ромэра», «Коні на лузе», «Каровы ў бярозавым гаі», якія яна намалявала ў маладосьці. Ейнаму пэндзлю належаць таксама працы «Вуліца шкляроў у Вільні», «Пэйзаж з трысьцём», «Пэйзаж», «Пляц і касьцёл Усіх Сьвятых у Вільні» і іншыя.

Творы

• Karylla czyli miłość patriotyczna (1904) — п’еса,
• Majaki (1911) — аповесьць,
• Swoi ludzie (1922) — зборнік навэляў,
• Wesele na Wileńszczyźnie (1929) — п’еса,
• Tutejsi (1931) — зборнік навэляў,
• Rok 1863 na Litwie (1934) — п’еса.