Арыянства

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі

Padlock-green.svg

Гэты артыкул у цяперашні момант актыўна рэдагуецца ўдзельнікам Євдоким (гутаркі).
Калі ласка, ня ўносьце ў яго ніякіх зьменаў, пакуль ня зьнікне гэтае паведамленьне.
У адваротным выпадку могуць узьнікнуць канфлікты рэдагаваньня.
Гэтае папярэджаньне ўсталяванае 31 сакавіка 2023 году і ня мусіць прадухіляць артыкул ад рэдагаваньня больш за двое сутак.

Для пазначэньня даты ўсталяваньня папярэджаньня выкарыстоўвайце канструкцыю {{падстаноўка:Р}}.

Арыянства — адна з буйнейшых хрысьціянскіх плыняў (артадаксальнай царквой разглядаецца як ерась).

Узьнікла ў ІV стагодзьдзі ва Ўсходняй Рымскай імпэрыі. Заснавальнік — александрыйскі прэсьвітар Арый (каля 256—336 гг.). Паводле яго вучэньня, 2-я Асоба Тройцы, Хрыстус, не роўны Богу Айцу, Ён Сын Божы не па сутнасьці, а па ласцы Божай. Арый абвяргаў, што Сын адзінасутны (адзінародны) з Айцом. У веры ў боскасьць Хрыста ён бачыў пагрозу двухбожжа.

Гістарычны аспэкт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паходжаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Адносна паходжаньня арыянства выказваліся розныя меркаваньні. На сувязь арыянства з арыгенізмам указваў В. В. Болатаў. У маскальскай царкоўна-гістарычнай літаратуры канца XІX стагодзьдзя А. П. Лебедзевым была выказана гіпотэза аб паходжаньні арыянства ад Антыяхійскай багаслоўскай школы, які адзначыў:


« Асноўныя прадстаўнікі гэтага тэалягічнага напрамку паходзілі з антыахійскай хрысьціянскай школы; амаль усе яны лічылі сваім настаўнікам прэсьвітэра Лукіяна, заснавальніка гэтай школы. Але які ўплыў аказваў Лукіян на сваіх вучняў, ці было ягонае вучэньне чым-небудзь блізкае да вучэньня Арыяна - гэтае пытаньне вырашыць немагчыма, бо пра Лукіяна мы амаль нічога ня ведаем. Характэрна, аднак, што паводле аднаго старажытнага сьведчаньня, ерасеярх Арый таксама быў вучнем таго ж Лукіяна Антыахійскага. Такім чынам, школа аднолькава ўплывала на ўсіх вучняў, ці, прынамсі, на многіх[1]. »

У пачатку 20 стагодзьдзя яго падтрымаў тэолаг Д. А. Лебедзеў. А. А. Спаскі ўказваў на сувязь вучэньняў Арыя й Паўла Самасацкага[2].

Іншай думкі прытрымліваўся А. М. Іванцоў-Платонаў, які лічыў арыянства вынікам барацьбы розных плыняў александрыйскай школы.

Да Нікейскага сабора[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Арый сьцьвярджаў, што Сын Божы зьяўляецца асобнай сутнасьцю ад Бога Айца й быў Ім створаны, і, такім чынам, мае пачатак свайго існаваньня, а не роўны Богу Айцу. Ён паўстаў зь небыцьця па волі Айца як пасярэднік у стварэньні, дзеля стварэньня сьвету. Свае погляды Арый абгрунтаваў шматлікімі пісьмовымі доказамі. Такім чынам, ён указаў на той факт, што сам Езус называў Бога «Айцом», што ўжо мае на ўвазе розьніцу — статус бацькі ўключае ў сябе папярэдняе існаваньне й пэўную перавагу над сынам. Арый таксама абапіраўся на тыя ўрыўкі зь Бібліі, дзе адзначалася пакорлівасьць і безабароннасьць ХрыстаШаблён:Sfn[3].

Сакрат Схаластык[4] піша, што падставай для сьцьвярджэньня Арыя аб тым, што Сын Божы мае пачатак быцьця, была яго спрэчка зь біскупам Аляксандрам, які сьцьвярджаў, што «Сьвятая Тройца адзіная ў Тройцы». Арый успрыняў гэтую заяву як просьбу да біскупа распаўсюдзіць манархічнае вучэньне Савелія Лівійскага аб Тройцы як аб пасьлядоўных модусах адзінага Бога, зьліваючы Асобы Сьвятой Тройцы ў Адно[5]. Арый прызнаваў Сына Богам, але ўсыноўленым Богам, абагаўленым толькі праз супольнасьць ласкі[6]. Вучэньне Арыя па сутнасьці было адмаўленьнем Тройцы Бога[5].

Сульпіцый Север у сваёй «Хроніцы» так апісвае погляды арыян[7]:


« Арыяне сьцьвярджалі наступнае: Бог Айцец (пасьля стварэньня сьвету) стаў прычынай нараджэньня Сына й па сваёй волі ўвасобіў сваю сутнасьць у іншым, створаным зь нічога, у новым і іншым Богу: і быў час, калі Сына не існавала. »

У 318 годзе пасьля Сабору ў Александрыі Арый быў скінуты й адлучаны ад Царквы біскупам Аляксандрам, але ў яго ўжо было шмат пасьлядоўнікаў у народзе[8]. Арый зьвярнуўся за падтрымкай на Ўсход і атрымаў яе ў асобе ўплывовага эпіскапа Яўсевія Нікамэдыйскага, блізкага да імпэратара Канстантына І Вялікага[5].

У 324 годзе імпэратар Канстантын І перамог свайго суправіцеля Ліцыньня й стаў аднаасобным кіраўніком Рымскай імпэрыі. Абвясьціўшы раней у падпісаным сумесна зь Ліцыніем Мілянскім эдыкце «роўныя правы» хрысьціянства зь іншымі рэлігіямі імпэрыі й узяўшы курс на ператварэньне хрысьціянства ў дзяржаўную рэлігію, Канстантын быў зацікаўлены ў кансалідацыі Царквы. Аднак пры ўваходзе у 324 годзе да Нікамэдыі ён атрымаў шэраг узаемных скаргаў ад прыхільнікаў і праціўнікаў вучэньня Арыя. Больш за тое, спрэчкі паміж прыхільнікамі Арыя й Афанасія ў Егіпце сталі настолькі жорсткімі, што сталі перарастаць у вулічныя сутычкі, у якіх людзі, паводле Еўсевія Памфіла[9]:


« сутыкнуліся паміж сабой, так што лютыя, у запале шаленства, зрабілі замах на бязбожныя справы, адважыліся абразіць вобраз васілеўса. »

У рымскім праве замах на выяву імпэратара лічыўся злачынствам - лац. crіmen laesae majestatіs, абраза вялікасьці. Каб вырашыць спрэчку, якая пагражала як царкоўным, так і палітычным расколам, Канстантын накіраваў у Александрыю біскупа Кордубы Асію, каб ён выслухаў Арыя й Аляксандра на месцы. На месцы ён пераканаўся, што мір немагчымы й трэба прымаць рашучыя меры. Калі Асія растлумачыў гэта імпэратару, было вырашана склікаць Усяленскі сабор[5].


Першы Нікейскі сабор[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нікейскі сабор 325 г. асудзіў арыянства й пацьвердзіў артадаксальны сымбаль веры, падкрэсьліўшы, што Сын ёсьць адзінасутны з Айцом.

Пасьля сабора паміж бакамі пачалася працяглая барацьба, у якой перамагла спачатку партыя Арыя (325—355), а потым і іх праціўнікі (355—381)[8]. Імпэратар Канстантын падтрымліваў арыянства, якое мела моцныя пазыцыі сярод эпіскапату Ўсходу. У 328 г. былі вернуты са ссылкі правадыры арыян, сьвятар Арый, эпіскапы Яўсевій Нікамэдыйскі й Феагній Нікейскі, а ў 330 г. на Антыахійскім саборы быў асуджаны й сасланы адзін зь лідэраў супрацьлеглай партыі эпіскап Антыахійскі Яўстафій. Афанасій Вялікі быў асуджаны Тырскім саборам у 335 годзе[8][10].

Памесны сабор у Антыёхіі ў 341 г. аддаў анатэме вучэньне крайняга арыянства. Нікейская формула «адзінасутнасьці» Сына Айцу на саборы не была прынята, таму што ўдзельнікі кансэрватыўна паставіліся да новага тэрміна «адзінародны». У першай формуле гэтага сабору было сказана: «І ў Адзінароднага Сына Божага, Адзінароднага, існуючага вышэй за ўсе вякі й суіснуючага (г.зн. маючы агульную сутнасьць), з Айцом». Найбольш поўнай і найбольш характэрнай для айцоў Антыахійскага Сабору 341 г. была другая формула, альбо так званы «Лукіянскі сымбаль», у якой гаварылася, што «Сын Божы ёсьць беспамылковы Вобраз боства Айца, як у Яго існаваньні, так і ў Яго сіле, волі й славе», таксама тых, «хто вучыць, насуперак здаровай і непасрэднай веры Сьвятога Пісаньня, кажучы, што былі альбо мелі месца часы альбо стагодзьдзі да нараджэньня Сына», « якія кажуць, што Сын ёсьць стварэньне, як адно са стварэньняў, альбо нараджэньне, як адно з нараджэньняў», хто «сьцьвярджае, што Сын ад носьбіта, а не ад Бога, і што быў час, калі Ён не было». Трэцяя формула, складзеная Тэафроніем Тыянскім, называе Сына Божага «народжаным ад Айца перад вякамі, Богам Дасканалым ад Бога Дасканалага, іпастасна існуючым у Богу»[11]. На саборы ў Антыёхіі ў 344 г. было сказана, што Сын Божы не «суіснуючы», але «богападобны» Богу Айцу[8].

Арыянства распалася на некалькі кірункаў, працягвала пашырацца на Ўсходзе пры падтрымцы імпэратараў. Больш за тое, з 336 па 381 г. арыянства было афіцыйна прызнанай рэлігіяй імпэрыі, асабліва падтрымлівалася пры імпэратары Канстанцыі ІІ. У 381 годзе арыянства зноў асуджана на саборы ў Канстантынопалі. На арыянаў пачаліся жорсткія ганеньні, і да канца ІV стагодзьдзя іх амаль не засталося сярод грэка-рымскага насельніцтва імпэрыі. Да VІ—VІІ стагодзьдзяў арыянства затрымалася сярод готаў і іншых тэўтонскіх плямёнаў, якія прынялі хрысьціянства ад арыянскіх місіянэраў.


У Вялікім Княстве Літоўскім[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У XVІ стагодзьдзі ідэі арыянства адрадзіліся ў асяродзьдзі радыкальных рэфармацыйных плыняў. У Вялікім Княстве Літоўскім і Польшчы дзякуючы падтрымцы часткі магнатаў (Ляшчынскіх, Радзівілаў, Кішкаў) і спрэчак паміж прыхільнікамі кальвінізму частка зь іх пачала адмаўляць дагмат аб Тройцы. Яны пачалі называць сябе проста хрысьціянамі ці літоўскімі й польскімі братамі, ці арыянамі. Літоўскімі братамі — сацыянамі былі Сымон Будны й Васіль Цяпінскі, якія ўнесьлі вялікі ўнёсак у беларускую й эўрапэйскую культуру й кнігадрук. У 1658 годзе сацыяне былі абвінавачаны у тым, што з-за іх ератыцтва пачалася паўстаньне, потым маскоўскае й швэдзкае ўварваньне, і яны былі абавязаны пакінуць Рэч Паспалітую за тры гады. Літоўскія й польскія браты перасяліліся ў Нідэрлянды.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Вселенские соборы IV и V века: Обзор их догматической деятельности в связи с направлениями школ Александрийской и Антиохийской. — М., 1879. — IV, 284 с. — С. 8—9.
  2. ^ Шаблён:Статья
  3. ^ Смирнов Е. И. История христианской Церкви. Ересь Ария и Первый Вселенский собор. Архіўная копія ад 2022-11-16 г.
  4. ^ «Церковная история», кн. 1, гл. 5 «О споре Ария с епископом Александром»
  5. ^ а б в г Шаблён:Православная энциклопедия
  6. ^ Памылка цытаваньня: Няслушны тэг <ref>; няма тэксту ў назьве зносак БРЭ
  7. ^ Сульпиций Север. Хроника. Книга II, 35:3. Архіўная копія ад 2022-11-16 г.
  8. ^ а б в г Памылка цытаваньня: Няслушны тэг <ref>; няма тэксту ў назьве зносак ЭСБЕ
  9. ^ Евсевий Памфил. О жизни блаженного василевса Константина, книга 3, гл. 4 «Еще о спорах, возбужденных в Египте Арием.» Архіўная копія ад 2012-02-11 г.
  10. ^ Смирнов Е. И. История христианской Церкви. Продолжение арианской ереси после Никейского собора. Архіўная копія ад 2022-11-16 г.
  11. ^ Профессор Карташёв А. В. Вселенские Соборы. Антиохийский собор 341 г. Архіўная копія ад 2022-11-17 г.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ІSBN 985-11-0035-8. — ІSBN 985-11-0061-7 (т. 2).

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Арыянства&oldid=2381368»