Аль-Газалі

Аль-Газалі
	Аль-Газалі
	па-арабску: أبو حامد محمد بن محمد الغزالي‎
Дата нараджэньня	1058 або каля 1056
Месца нараджэньня	Тус[d], Іран;
Дата сьмерці	19 сьнежня 1111
Месца сьмерці	Тус[d], Іран;
Месца пахаваньня	Мэшхэд;
Занятак	філёзаф, mutakallim, аўтабіёграф, паэт, факіх, journal editor, журналіст, суфій
Навуковая сфэра	ісламская філязофія[d], багаслоўе, суфізм, Ilm al-Kalam[d] і Islamic ethics[d]
Месца працы	Al-Nizamiyya of Baghdad[d];
Вучні	Абу Бакр ібн аль-Арабі[d]
	Аль-Газалі ў Вікісховішчы

Аль-Газалі́ (па-арабску: الغزالى‎), поўнае імя Абу-Хамі́д Мухама́д ібн-Мухама́д Аль-Газалі́́ (па-арабску: ابو حامد محمد بن محمد الغزالى‎; 1058 — 1111) — ісламскі багаслоў і філёзаф пэрсыдзкага паходжаньня^[5], нарадзіўся ў мястэчку Тус (Харасан). Адзін з найбольш аўтарытэтных настаўнікаў, уваходзіць у лік пачынальнікаў суфізму. З 1091 году ўзначальваў багаслоўскую школу ў Багдадзе па запрашэньні сэльджуцкага султана. Дзейнасьць аль-Газалі была накіравана на фармаваньне ўсебаковага й сыстэматычнага вучэньня суфізму, ён сфармуляваў тэарэтычную базу суфізму й дамогся ягонай інтэграцыі з агульнапрызнаным ісламам.

Біяграфія

Абу-Хамід аль-Газалі нарадзіўся ў беднай сям’і й зарана страціў бацьку. Перад сьмерцю бацька даручыў свайму сябру-суфію заняцца выхаваньнем і навучаньнем сваіх сыноў. Ягоны сябар некаторы час займаўся малымі, але, потым, аддаў хлопцаў у мэдрэсе, бо грошай на малых яму не хапала. Новым настаўнікам аль-Газалі стаў імам Ахмад ар-Разікані ў Тусе, але дзеля працягу навучаньня ён пераехаў у Джурджан і Нішапур, дзе там навучаўся пад кіраўніцтвам імама аль-Харамайна. Аднойчы маладога Абу-Хаміда прыкмеціў сэльджускі візыр Нізам аль-Мульк, і дзякуючы ягонай дапамозе Газалі патрапіў у Багдад, дзе атрымаў высокія пасады пры двары й стаў аўтарытэтным навукоўцам і багасловам. З 1091 па 1095 аль-Газалі выкладаў ў мэндрэсы аль-Нізамія. У гэты час у 1092 годзе ад забойцы-асасына загінуў Нізам аль-Мульк.

У 1095 годзе аль-Газалі выправіўся ў хадж і пакінуў Багдад, закінуўшы службовую кар’еру ў самым ейным росквіце. 11 гадоў да 1106 году ён жыў як самотнік. Ён растлумачваў гэты свой учынак тым, што сярод багасловаў і законаведаў пачалося разлажэньне, і яго ахапіла «боязь пекла». Ён наведаў сьвятыя месцы як то Мэку, Мэдыну, а таксама Ерусалім, Дамаск, Багдад і зноўку вярнуўся ў Тусу. У гэтыя гады ён напісаў найболей значныя свае творы. У 1106 годзе Фахр аль-Мульк змусіў Газалі вярнуцца да выкладаньня й Абу-Хамід зноўку пачаў чытаць лекцыі ў мэдрэсы аль-Нізамія ў Нішыпуры. Неўзабаве перад сьмерцю ён зноўку кінуў выкладаньне й вярнуўся ў Тус, дзе пасяліўся ў кельлі й навучаў маладых пасьлядоўнікаў суфійскаму вобразу жыцьця. Аль-Газалі памёр у сьнежні 1111 году ўва ўзросьце 55 гадоў.

Характарыстыка вучэньня

Аль-Газалі належыў да артадаксальнай суніцкай школы аш-Шафіі. Ён спалучаў у сабе знаўца фікха з суфізмам, пад які ён падвёў тэарэтычную базу.

Калі ён стаў старанна вывучаць навукі, як то калам, філязофію, ісмаілізм, суніцкія дагматыкі, асабліва ў гады адзіноты, ён прыйшоў да высновы, што рацыянальна сканструяваная вера нежыцьцёвая, і сур’ёзна зьвярнуўся да суфізму. Ён зразумеў, што маральныя асновы павінны грунтавацца на непасрэдных зносінах з Алагам, а таксама на асабістым вопыце перажываньняў. Пры гэтым важна здабыцьцё прасьвятленьня альбо чароўнай ласкі, дзеля якой трэба вызваліцца ад усяго штучнага.

Вядомыя працы

Газалі напісаў больш за 70 кнігаў па ісламскай навуцы, філязофіі й суфізму.

«Непасьлядоўнасьць філёзафаў»

Кніга аль-Газалі XI стагодзьдзя пад назвай «Непасьлядоўнасьць філёзафаў» азначае важны паварот у ісламскай тэорыі пазнаньня. Сустрэча са скептыцызмам прывяла Газалі да шляху боскага аказіялізму, альбо перакананьня, што ўсе прычынныя падзеі й узаемадзеяньні не прадукт матэрыяльнай сувязі, а неадкладнай і бягучай волі Божай.

Непасьлядоўнасьць і стала паваротным пунктам у ісламскай філязофіі, што выявілася ў форме лютай адмовы ад Арыстотэля й Плятона. Кніга асуджала «falasifa», вольную групу ісламскіх філёзафаў VIII—XI стагодзьдзяў (найболей прыкметнымі сярод іх былі Авіцэна й аль-Фараб), якая інтэлектуальна зьвярталася да філязофіі старажытных грэкаў. Газалі асудзіў Арыстотэля, Сакрата й іншых грэцкіх пісьменьнікаў, як няверуючых, а таксама тых, хто карыстаўся іхнымі мэтадамі й ідэямі, што на ягоны пункт гледжаньня разбэшчвае ісламскую веру.

У наступным стагодзьдзі, Авэроэс падрыхтаваў абвяржэньне гэтай працы Газалі, назваўшы яго «Непасьлядоўнасьць непасьлядоўнасьці», аднак эпістэмалягічны курс ісламскай думкі ўжо былі ўсталяваны.

Аўтабіяграфія

Газалі напісаў аўтабіяграфію пад канец свайго жыцьця, назваўшы яе «Збаўца ад памылак». Гэтая праца лічыцца адным з самых значных ягоных твораў^[6]. У ім Газалі распавядае, што аднойчы ягоная крыза эпістмалягічнага скептыцызму была вызвалена «сьвятлом, які Бог кінуў у мае грудзі... ключ да найбольшых ведаў»^[7]. Ён вывучыў і асвоіў аргумэнты каламу, ісламскай філязофіі й ісмаілізму. Ацэньваючы іх, ён прыйшоў да высновы, што ўсе тры падыходы былі недастатковымі й вызначыў вышэйшую каштоўнасьць толькі ў містычным досьведзе й інтуіцыі, гэтак званы стан прароцтва, ён распрацаваў такім чынам суфійскую школу. Аўтабіяграфія лічыцца таксама важным дакумэнтам, які дазваляе пазнаёміцца з сутнасьцю рэлігіі, выдатнай ад хрысьціянскай, бо аўтабіяграфічнай літаратуры гэтага пэрыяду па-за хрысьціянскай традыцыі амаль не існавала.

«Адражэньне рэлігійных навук»

Іншай буйной працай аль-Газалі зьяўляецца «Адраджэньне рэлігійных навук» (Ihya'ul Ulumuddin). Яна ахоплівае амаль усе вобласьці ісламскай навукі: фікх (ісламскае права), калам (багаслоўе) і суфізм. Праца складаецца з чатырох асноўных разьдзелаў: «акты пакланеньня» (Rub' al-'ibadat), «нормы паўсядзённага жыцьця» (Rub' al-'adatat), «шляхі гібелі» (Rub' al-'muhlikat) й «шляхі выратаваньня» (Rub' al-'munjiyat). Многія выбітныя дзеячы пазьней казалі пра гэтую кнігу: «Калі б усе ісламскія навукі зьніклі, яны маглі зноўку паўстаць з "Адражэньня рэлігійных навук"». Акрамя таго аль-Газалі напісаў кароткую вэрсію гэтай кнігі на пэрсыдзкай мове пад назовам «Алхімія шчасьця» (Kīmyāye Sa'ādat).

Ерусалімскі трактат

Па патрабаваньні ягоных вучняў у Ерусаліме, аль-Газалі напісаў сьціснутае тлумачэньне ісламу азагалоўленае як «Ерусалімскі трактат»^[8].

Уплыў

За сваё жыцьцё аль-Газалі напісаў больш за 70 кнігаў па навуцы, ісламскім развагам і суфізму^[6]^[9]^[10]^[11]^[12]^[13]^[14]. Аль-Газалі адыграў важную ролю ў інтэграцыі суфізму з шарыятам. Ён таксама быў першым, хто прадставіў фармальнае апісаньне суфізму ў сваіх працах. Ягоныя працы таксама ўмацавалі статус суніцкага ісламу ў параўнаньні зь іншымі школамі. Ісмаіліты зьявіліся на пэрсыдзкіх тэрыторыях і набіралі ўсё большую моц у час аль-Газалі, калі Нізам аль-Мульк быў забіты ісмаілітамі. У сваёй працы «Паскудзтвы эзатэрыкаў» аль-Газалі абвесьціў іх нявернымі, кроў якіх можа быць пралітая^[15]. Аль-Газалі ўдалося атрымаць шырокае прызнаньне суфізму за кошт філязофіі^[16]. У той жа час у сваім абвяржэньні філёзафаў ён карыстаўся іхнымі філёзафскімі катэгорыямі й тым самым садзейнічаў іхнаму больш шырокаму распаўсюду^[16].

Галоўнай часткай ягонай рэлігійнай філязофіі было сьцьверджаньне, што Творца быў цэнтрам усяго чалавечага жыцьця, які адыгрываў беспасярэднюю ролю ўва ўсіх сусьветных справах. Уплыў аль-Газалі не абмяжоўваўся ісламам, бо насамрэч ягоныя працы былі шырока распаўсюджаныя сярод хрысьціянскіх і габрэйскіх навукоўцаў і філёзафаў. Некаторыя з найбольш вядомых філёзафаў і навукоўцаў на Захадзе ўлучаюць Дэйвіда Г’юма, Дантэ й сьвятога Тамаша Аквінскага. Габрэйскі тэоляг Майманід быў глыбока зацікаўлены ў працах аль-Газалі. Адным з найбольш прыкметных дасягненьняў аль-Газалі стала ягонае пісьменства й рэформа адукацыі, якая праклала шлях ісламскай адукацыі з XII па XIX стагодзьдзі. Працы аль-Газалі ў значнай ступені абапіраліся на ісламскіх матэматыкаў і астраномаў, такіх як Ат-Тусі^[17].

Паводле ўсіх прыкметаў сваіх твораў аль-Газалі быў сапраўдным містыкам у пэрсыдзкім сэнсе. Ён лічыў сябе больш містычным і рэлігійным, чым філязофскім, аднак некаторыя навукоўцы больш шырока разглядаюць яго як вядучую фігуру ісламскай філязофіі й думкі. Ён апісвае свой філязофскі падыход як пошук праўдзівых ведаў, больш глыбокага разуменьня філязофскага й навуковага, а таксама лепшага разуменьня містыкі й пазнаньня^[18]. Час пасьля аль-Газалі ўмоўна быў названы залатым векам арабскай філязофіі, ініцыяваны пасьпяховай інтэграцыяй аль-Газалі лёгікі ў навучальную праграму мэдрэсэ ісламскай сэмінарыі. Імам аль-Газалі пераважна вырашыў захаваць сваю спадчыну ў сваіх кнігах, таму за сваю кар’еру напісаў больш за 70 кнігаў. Пра ягоную кнігу «Адраджэньне рэлігійных навук» сказана, што калі ў чалавека няма шэйха, то ў яго ёсць іг’я. Сваімі творамі ён усё яшчэ ўплывае на ісламскіх навукоўцаў і супольнасьць. Такія вядомыя навукоўцы, як шэйх Гамза Юсуф, шэйх Ібрагім Осі Эфа, доктар Абдул Гакім Мурад, знаходзяцца пад вялікім уплывам ягонага вучэньня.

Крыніцы

^ Али-заде А. Газали Мухаммад (рас.) // Исламский энциклопедический словарь — Москва: Ансар, 2007.
^ Internet Archive — 1996. — С. 23—25.
^ ^а ^б Encyclopædia Iranica (анг.) / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany — USA: Columbia University, 1982. — ISSN 2330-4804
^ AA.VV. Encyclopaedia of Islam, Encyclopédie de l’Islam (фр.) — 1991. — Vol. 2. — P. 1038.
^ Ghazali, The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition 2006
^ ^а ^б Gerhard Böwering, Encyclopedia Iranica, Ghazali
^ Richard Joseph McCarthy. Freedom and Fulfillment, Boston: Twayne, 1980. — С. 66.
^ Walid Khalidi (1984). Before Their Diaspora. Institute for Palestine Studies, Washington D.C. — С. 29.
^ Smith, Margaret (1936). «The Forerunner of Al-Ghazali». Journal of the Royal Asiatic Society: 65—78.
^ Banuazizi, Ali; Weiner, Myron (1994). «The Politics of Social Transformation in Afghanistan, Iran, and Pakistan». Syracuse University Press. — С. 108. — ISBN 9780815626091.
^ «Ghazali, al-». The Columbia Encyclopedia.
^ Adamec, Ludwig W. (2009). «Historical Dictionary of Islam». Scarecrow Press. — С. 109. — ISBN 978-0810861619.
^ Griffel, Frank (2016). «Al-Ghazali». In Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (2016). Metaphysics Research Lab, Stanford University.
^ Bloch, Ernst (2019). «Avicenna and the Aristotelian Left». New York: Columbia University Press. — С. 77. — ISBN 9780231175357.
^ Adang, Camilla; Ansari, Hassan; Fierro, Maribel (2015). «Accusations of Unbelief in Islam: A Diachronic Perspective on Takfīr». Brill. — С. 19. — ISBN 9789004307834.
^ ^а ^б Sells, Michael Anthony (1996). «Early Islamic Mysticism: Sufi, Qur’an, Miraj, Poetic and Theological Writings». New York: Paulist. — ISBN 9780809136193.
^ «Al-Ghazali». Quarterly Review of Comparative Education. 23: 3—4.
^ Louchakova-Schwartz, Olga (2011). «The Self and the World: Vedanta, Sufism, and the Presocratics in a Phenomenological View». Phenomenology/Ontopoiesis Retrieving Geo-cosmic Horizons of Antiquity. Dordrecht: Springer Netherlands. — С. 423—438. — doi:10.1007/978-94-007-1691-9_33. ISBN 9789400716902.

Вонкавыя спасылкі

Злучыць^?

[_8d62c0e1e2735509-1] Али-заде А. Газали Мухаммад (рас.) // Исламский энциклопедический словарь — Москва: Ансар, 2007.

[_3da3fb546e01a3f0-2] Internet Archive — 1996. — С. 23—25.

[_a5e746f42ae051fe-3] а ^б Encyclopædia Iranica (анг.) / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany — USA: Columbia University, 1982. — ISSN 2330-4804

[_8a3b011f510a07ba-4] AA.VV. Encyclopaedia of Islam, Encyclopédie de l’Islam (фр.) — 1991. — Vol. 2. — P. 1038.

[5] Ghazali, The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition 2006

[Böwering-6] а ^б Gerhard Böwering, Encyclopedia Iranica, Ghazali

[7] Richard Joseph McCarthy. Freedom and Fulfillment, Boston: Twayne, 1980. — С. 66.

[8] Walid Khalidi (1984). Before Their Diaspora. Institute for Palestine Studies, Washington D.C. — С. 29.

[9] Smith, Margaret (1936). «The Forerunner of Al-Ghazali». Journal of the Royal Asiatic Society: 65—78.

[10] Banuazizi, Ali; Weiner, Myron (1994). «The Politics of Social Transformation in Afghanistan, Iran, and Pakistan». Syracuse University Press. — С. 108. — ISBN 9780815626091.

[11] «Ghazali, al-». The Columbia Encyclopedia.

[12] Adamec, Ludwig W. (2009). «Historical Dictionary of Islam». Scarecrow Press. — С. 109. — ISBN 978-0810861619.

[13] Griffel, Frank (2016). «Al-Ghazali». In Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (2016). Metaphysics Research Lab, Stanford University.

[14] Bloch, Ernst (2019). «Avicenna and the Aristotelian Left». New York: Columbia University Press. — С. 77. — ISBN 9780231175357.

[15] Adang, Camilla; Ansari, Hassan; Fierro, Maribel (2015). «Accusations of Unbelief in Islam: A Diachronic Perspective on Takfīr». Brill. — С. 19. — ISBN 9789004307834.

[Sells-16] а ^б Sells, Michael Anthony (1996). «Early Islamic Mysticism: Sufi, Qur’an, Miraj, Poetic and Theological Writings». New York: Paulist. — ISBN 9780809136193.

[17] «Al-Ghazali». Quarterly Review of Comparative Education. 23: 3—4.

[18] Louchakova-Schwartz, Olga (2011). «The Self and the World: Vedanta, Sufism, and the Presocratics in a Phenomenological View». Phenomenology/Ontopoiesis Retrieving Geo-cosmic Horizons of Antiquity. Dordrecht: Springer Netherlands. — С. 423—438. — doi:10.1007/978-94-007-1691-9_33. ISBN 9789400716902.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]