Шпанья Даліна

	Шпанья Даліна
	славац. Špania Dolina
	; Касьцёл Перамяненьня Пана
Герб Шпаньяй Даліны	Сьцяг Шпаньяй Даліны
Першыя згадкі:	1254
Краіна:	Славаччына
Край:	Банскабыстрыцкі
Раён:	Банска Быстрыца
Староста:	Мар’ян Слобаднік
Плошча:	12,73 км²
Вышыня:	728 м н. у. м.
Насельніцтва (2011)
колькасьць:	193 чал.
шчыльнасьць:	15,16 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+421-48
Паштовы індэкс:	974 01
NUTS:	509035
Нумарны знак:	BB
Геаграфічныя каардынаты:	48°48′29″ пн. ш. 19°7′59″ у. д. / 48.80806° пн. ш. 19.13306° у. д.Каардынаты: 48°48′29″ пн. ш. 19°7′59″ у. д. / 48.80806° пн. ш. 19.13306° у. д.
	Шпанья Даліна на мапе Славаччыны Шпанья Даліна
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	www.spaniadolina.sk

Шпа́нья Далі́на (па-славацку: Špania Dolina, па-нямецку: Herrengrundt, па-вугорску: Úrvölgy, па-лацінску: Valis Dominorum) — вёска і грамада ў раёне Банска Быстрыца Банскабыстрыцкага краю Славаччыны, папулярны турыстычны цэнтар.

Назва

Даўняя лацінская назва вёскі Valis Dominorum азначае «Боская даліна». Першая частка славацкай назвы («Špania») паходзіць зь іншага лацінскага слова для «Госпада»: spanatus. Другая частка («Dolina») па-славацку азначае «даліну». Ранейшую нямецкую назву вёскі Herrengrundt цягам стагодзьдзяў выкарыстоўвалі тутэйшыя карпацкія немцы.

Геаграфія

Вёска знаходзіцца ў цэнтральнай Славаччыне за 14 км на поўнач ад краёвага цэнтру Банска Быстрыца, у даліне ля Старагорскіх Вярхоў.

Мінуўшчына

На тэрыторыі вёскі знойдзеныя дагістарычныя прылады горнай працы, датаваныя 2000—1700 рокамі да н. э. Медзь з Шпаньяй Даліны таксама сустракаецца ў бронзавых артэфактах з Балканаў і Бліжняга Ўсходу. Гэта сьведчыць пра тое, што тутэйшыя шахты ўваходзілі ў сетку гандлёвых маршрутаў бронзавага веку. Аднак першыя пісьмовыя згадкі пра паселішча датаваныя толькі 1254 рокам.

Багатыя заклады медзі і срэбра былі выяўленыя сьпярша шахтарамі з Банскай Быстрыцы, а пасьля 1494 адной зь першых транснацыянальных карпарацыяў, заснаванай заможнымі родамі Фугераў і Турзонаў. Багаты рэгіён прывабліваў замежных гасьцей. Фугеры зафундавалі тут пабудову альхімічнае лябараторыі Парацэльса.

Выбітны францускі мысьляр Шарль Люі дэ Мантэск’ё наведаў і апісаў медныя шахты ў Шпаньяй Даліне пры садзейнічаньні Ісаака Ньютана.

У 1888 року шахты былі зачыненыя, і ў цяперашні час эканоміка вёскі трымаецца пераважна на турызьме.

Насельніцтва

Па стане на 31 сьнежня 2005 у Шпаньяй Даліне пражывалі 182 чалавекі. Паводле вынікаў перапісу 2001 року 95,3% зь іх славакі, 3% — чэхі^[3]. Паводле вызнаньня 82,8% рыма-каталікі, яшчэ 10,7% насельніцтва ня маюць вераваньняў^[3].

Турыстычная інфармацыя

Каталіцкі касьцёл Перамяненьня Панскага, збудаваны на ўзвышэньні над цэнтрам даўняй шахтэрскай асады. Першы касьцёл паўстаў у 1254 року ў гатычным стылі, у 1593 перабудаваны ў рэнэсансным стылі, дадаўся цяперашні нэф з двума бакавымі капліцамі. У 1723 дабудаваная вежа, на якую перанесеныя званы са старой званіцы. Унутранае начыньне барокавае зь сярэдзіны XVIII стагодзьдзя. Касьцёл аточаны абаронным мурам 1-й паловы XVI стагодзьдзя, да якога далучаныя суседнія будынкі: даўняя «турэцкая» башта 1644 року, пазьней перабудаваная на жылыя мэты, а таксама будынак даўняй фары — сьпярша позьнерэнэсанснае, сярэдзіны XVII стагодзьдзя. Да царквы з Рынку вядзе крытая драўляная лесьвіца XVII стагодзьдзя са 162 прыступкамі.
Драўляныя хаты шахтэраў, цяпер адноўленыя, былі пабудаваныя ў XVII—XVIII стагодзьдзях. Зрубавай канструкцыі, крытыя гонтам, з высокімі комінамі. Часта абмазаныя глінай і пабеленыя. Пастаўленыя на каменных падмурках, з улікам на стромасьць стокаў часта значнай вышыні. Агулам у вёсцы налічваецца 78 такіх будынкаў, якія знаходзяцца пад аховаю дзяржавы.
Гэтак званая «Стукачка» XVI стагодзьдзя — будынак, што выконваў функцыі адмысловай звонавай вежы, склікаючы шахтэраў на працу.
Штольні, будаваныя ад канца XV да пачатку XIX стагодзьдзяў. У самым цэнтры разьмешчаная г. зв. Дзённая штольня, якую ў 1764 року адведалі будучыя імпэратары Ёзэф II і Леапольд II.
Рэшткі акведуку XVI—XVIII стагодзьдзяў, які пастаўляў ваду ажно з-пад Ніжніх Татраў.
Вялікая, узвышаная над вёскай гара адкідаў з даўняй шахты «Максыміліян», якая дзейнічала ў 1563—1810 роках.

У вакольных лясох знаходзяцца старыя шахты й іншыя тэхнічныя артэфакты. Шпанья Даліна таксама ёсьць цэнтрам пешаходнага, горнароварнага і лыжнага турызму.

Крыніцы

^ Zoznam zvolených starostov obcí, mestských častí a primátorov miest vo voľbách do orgánov samosprávy obcí (славацк.). Inštitút informatiky a štatistiky / Štatistický úrad Slovenskej republiky (28 лістапада 2010). Праверана 25 красавіка 2013 г.
^ Počet obyvateľov k 31.12.2011 (славацк.). Štatistický úrad Slovenskej republiky. Праверана 25 красавіка 2013 г.
^ ^а ^б Municipal Statistics. Statistical Office of the Slovak republic. Праверана 2007-12-05 г. Архіўная копія ад 2007-11-16 г.

Літаратура

Adamec Vladimír, Jedličková Nora. Slovensko. Turistický lexikon. — Bratislava: Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, 1991. — ISBN 80-7096-152-X
Kiripolský František. Špania Dolina — pamiatková rezervácia ľudovej architektúry // Pamiatky a príroda. — 1979. — № 4. — С. 13—16.
Špania Dolina // Vlastivedný slovník obcí na Slovensku. — Bratislava: Veda, 1978. — Т. III. — С. 133—134.

Вонкавыя спасылкі

Шпанья Даліна — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Афіцыйная бачына (славацк.) (анг.)

[1] Zoznam zvolených starostov obcí, mestských častí a primátorov miest vo voľbách do orgánov samosprávy obcí (славацк.). Inštitút informatiky a štatistiky / Štatistický úrad Slovenskej republiky (28 лістапада 2010). Праверана 25 красавіка 2013 г.

[2] Počet obyvateľov k 31.12.2011 (славацк.). Štatistický úrad Slovenskej republiky. Праверана 25 красавіка 2013 г.

[statistics-3] а ^б Municipal Statistics. Statistical Office of the Slovak republic. Праверана 2007-12-05 г. Архіўная копія ад 2007-11-16 г.

[1]

[2]

[3]