Хорхэ Відэля

	Хорхэ Рафаэль Відэля
	па-гішпанску: Jorge Rafael Videla
43-і прэзыдэнт Аргентыны
	29 сакавіка 1976 — 29 сакавіка 1981
Папярэднік:	Ізабэль Пэрон
Наступнік:	Рабэрта Віёла
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	21 жніўня 1925; Мэрсэдэс, Аргентына
Памёр:	17 траўня 2013 (87 гадоў); Маркас-Пас, Аргентына
Партыя:	military party[d];
Сужэнец:	Alicia Hartridge[d]
Адукацыя:	Нацыянальны вайсковы коледж[d] (1944); Школа Амерык[d]; Army War Academy[d] (1954);
Узнагароды:	Q99517061? (1976)
	Хорхэ Рафаэль Відэля ў Вікісховішчы

Хо́рхэ Рафаэ́ль Відэля Рэдо́нда (па-гішпанску: Jorge Rafael Videla Redondo, [ˈxorxe rafaˈel βiˈðela]; 21 жніўня 1925, Мэрсэдэс, прадмесьце Буэнас-Айрэсу, Аргентына — 17 траўня 2013, Маркас-Пас, правінцыя Буэнас-Айрэс, Аргентына) — прафэсійны вайсковец, дыктатар («прэзыдэнт дэ факта») Аргентыны з 1976 па 1981 гады.

Вайсковая кар’ера

21 сьнежня 1944 году скончыў Нацыянальны вайсковы коледж(es) у чыне другога лейтэнанта. У 1952—1954 гадох вучыўся ў Ваенным каледжы, атрымаў званьне штабс-афіцэру. У 1958—1960 — міністар абароны, у 1960—1962 кіраваў Вайсковай акадэміяй.

У лістападзе 1970 году кіраваў здушэньнем забурэньняў у Тукумане. У 1971 годзе атрымаў званьне брыгаднага генэралу і прызначаны дырэктарам Нацыянальнага вайсковага коледжу. У канцы 1973 году галоўнакамандуючы Леандра Аная прызначыў Відэлу начальнікам Генэральнага штабу Узброеных сілаў. У жніўні 1975 году прэзыдэнт Ізабэль Пэрон прызначыла Відэлю галоўнакамандуючым сухапутнымі войскамі.

Прыход да ўлады

Ізабэль падчас прэзыдэнцтва свайго мужа Х. Пэрона была віцэ-прэзыдэнтам і заняла пост прэзыдэнта пасьля ягонай сьмерці. Яе аўтарытарнае кіраваньне было непапулярным і малаэфэктыўным. Краіну напаткаў жорсткі эканамічны крызіс: за некалькі год гіпэрінфляцыя дасягнула 800%, траціна насельніцтва страціла працу^[2].

У гэтых умовах Хорхэ Відэля ўзначаліў ваенны пераварот 24 сакавіка 1976 году. Разам зь ім у склад хунты ўвайшлі адмірал флёту Эміліё Масэра і брыгадны генэрал Арлянда Рамон Агосьці ад паветраных войскаў. Праз два дні Відэля быў абвешчаны прэзыдэнтам.

Унутраная палітыка

Уся заканадаўчая ўлада была сканцэнтраваная ў руках 9 чалавек — чальцоў хунты, а на ўсе міністэрскія пасады былі пастаўленыя ляяльныя афіцэры. Хунта забараніла прафзьвязы і страйкі, скасавала суды і прыпыніла фактычна ўсе грамадзянскія свабоды. Нягледзячы на парушэньні, рэжым займеў падтрымку аргентынскае каталіцкае царквы і лякальнае прэсы.

Тэрор

Хунта атрымала ўладу ў вельмі неспакойны час, калі тэрарыстычныя атакі ладзілі адна супраць другой марксысцкія і антыкамуністычныя групоўкі. Удзельнікі перавароту скарысталіся гэтым, каб апраўдаць захоп улады ў краіне, назваўшы сваё кіраваньне «Працэсам нацыянальнага пераўтварэньня». У краіне быў усталяваны рэжым тэрору; ад 8960 (афіцыйная статыстыка хунты) да 30 000 (ацэнкі праваабарончых арганізацыяў) чалавек прапала бязь вестак. «Эскадроны сьмерці» па начох выкрадалі дысідэнтаў ці людзей, падазраваных у апазыцыйнай дзейнасьці, і адвозілі іх у нявызначаным кірунку, дзе пасьля катавалі і забівалі. Жаўнеры жыўцом скідалі людзей з шрубалётаў ці залівалі бэтонам, не шкадуючы ані жанчын, ані падлеткаў^[2]^[3]. Іншыя апанэнты ўлады вымушаныя былі зьехаць з краіны.

Эканамічная палітыка

Адной з ключавых фігураў у мілітарысцкім урадзе быў Хазэ Альфрэда Марцінэз дэ Хоз. Падчас ягонага знаходжаньня на пасадзе міністра эканомікі зьнешні доўг Аргентыны вырас у чатыры разы, а разрыў між багацейшым і бяднейшым слаямі грамадзтва пашырыўся яшчэ больш, чым у пару папулісцкага кіраваньня Ізабэль Пэрон.

Зьнешняя палітыка

Імідж за мяжой

30 красавіка 1977 году Асусэна Вільляфлёр (па-гішпанску: Azucena Villaflor) разам з 13-цю іншымі жанчынамі (вядомыя як «жанчыны з Пляца дэ Мая») распачалі акцыю пратэсту на Пляца дэ Мая, насупраць прэзыдэнцкага палацу, з патрабаваньнем высьветліць месцазнаходжаньне іхніх дзяцей, што прапалі бязь зьвестак. Падчас расьледваньня парушэньняў правоў чалавека Міжамэрыканская камісія па правох чалавека абвінаваціла ўрад Відэлы ў шматлікіх выпадках зьнікненьняў і правапарушэньняў.

Усе абвінавачаньні ў парушэньнях правоў чалавека Відэля трактаваў як антыаргентынскую кампанію.

Канфлікт з Чылі

У 1977—1978 гады Аргентына апынулася на мяжы вайны з Чылі з-за некалькіх выспаў: Відэля адмовіўся выконваць рэзалюцыю Арбітражнага Суду ААН^[4] датычна канфлікту ў праліве Бігля і распачаў апэрацыю «Сабэранія» з мэтай захапіць выспы.

Канфлікт быў урэгуляваны ў 1978 годзе пры пасярэдніцтве Папы Рымскага. У 1984 годзе афіцыйна была заключаная дамова пра мір і сяброўства, і з тае пары прыналежнасьць выспаў не падлягае спрэчкам.

Адносіны з ЗША

Сьпярша амэрыканскі ўрад намагаўся наладзіць з Аргентынай мірныя дыпляматычныя адносіны на грунце антыкамуністычных інтарэсаў, не зважаючы на парушэньні правоў чалавека. Аднак новаабраны прэзыдэнт ЗША Джымі Картэр падверг Відэлу рэзкай крытыцы ў рамках сваёй дактрыны асуджэньня парушэньняў правоў чалавека.

Стасункі між дзяржавамі заставаліся халоднымі, пакуль чарговым амэрыканскім прэзыдэнтам ня стаў Рональд Рэйган. Ягоная адміністрацыя ўзаемадзейнічала з аргентынскай выведкай ў падрыхтоўцы контрас для партызанскае вайны з сардынісцкім урадам у Нікарагуа.

Адстаўка

Згубіўшы апірышча сярод хунты, 29 сакавіка 1981 году Хорхэ Відэля перадаў прэзыдэнцкія паўнамоцтвы генэралу Рабэрта Эдуарда Віёле. Пазьней, пасьля аднаўленьня дэмакратыі, у 1983 годзе быў прыцягнуты да адказнасьці і ў 1985 годзе вайсковым трыбуналам звольнены з пасады і прысуджаны да пажыцьцёвага зьняволеньня. Суд даказаў дачыненьне экс-прэзыдэнта да 66 забойстваў, 306 незаконных арыштаў, 26 выкраданьняў, 93 катаваньняў і іншых злачынстваў^[3].

Судовыя працэсы

У 1990 годзе прэзыдэнт Карлас Менэм памілаваў яго і іншых удзельнікаў хунты ў сувязі з кепскім здароўем. У 1998 годзе Відэля ізноў быў асуджаны за выкраданьні дзяцей у часе «бруднай вайны»^[5], а таксама за зьнікненьні камандзіраў Народнай Рэвалюцыйнай Арміі (па-гішпанску: Ejército Revolucionario del Pueblo) Марыё Рабэрта Сантучы і Бэніта Уртэагі. Правёўшы ў вязьніцы 38 дзён, Хорхэ Відэля быў зьмешчаны пад хатні арышт з прычыны благога здароўя.

Пасьля абраньня ў 2003 годзе прэзыдэнтам Нэстара Кіршнэра Відэлю болей не ўважаюць за законнага прэзыдэнта Аргентыны; ягоныя партрэты былі зьнятыя з усіх публічных месцаў. У 2005 годзе Вярхоўны Суд Аргентыны ануляваў два законы аб амністыі, якія гарантавалі мілітарысцкім афіцэрам абарону ад судовага перасьледу^[6]. 6 верасьня 2006 году памілаваньне, дадзенае Відэлю і яшчэ двум чальцам ягонага ўраду (экс-міністру эканомікі Хазэ Альфрэда Марцінэзу і экс-міністру ўнутраных справаў Альбане Харгіндэгую) Менэмам, было абвешчанае неканстытуцыйным^[7]; 25 красавіка 2007 году фэдэральны суд скасаваў дзеяньне прэзыдэнцкага памілаваньня для Хорхэ Відэлі і былога адмірала Эміліё Масэры і аднавіў разгляд справы па выстаўленых абвінавачаньнях^[6]. 30 кастрычніка 2008 году Хорхэ ізноў быў арыштаваны і зьмешчаны ў ваенную турму.

2 ліпеня 2010 году распачаты судовы працэс за катаваньні й забойствы ў 1976 годзе 31 зьняволенага, якія загінулі ў часе кіраваньня Відэлы^[8]^[9]. 22 сьнежня 2010 году прызнаны вінаватым, асуджаны да пажыцьцёвага зьняволеньня^[10].

У ліпені 2012 году аргентынскі суд вынес яшчэ адзін прысуд: 50 гадоў турмы за сыстэматычнае выкраданьне малалетніх дзяцей сваіх палітычных апанэнтаў^[11].

Крыніцы і заўвагі

^ https://tn.com.ar/politica/2021/11/05/murio-alicia-hartridge-la-esposa-de-jorge-rafael-videla/
^ ^а ^б Военно-исторический календарь (рас.) World. Bigler.ru (24 сакавіка 2008). Праверана 10 ліпеня 2010 г.
^ ^а ^б Хорхе Видела (рас.). Avalia perubique (24 сакавіка 2008). Праверана 10 ліпеня 2010 г.
^ https://web.archive.org/web/20130319190055/http://untreaty.un.org/cod/riaa/cases/vol_XXI/53-264.pdf
^ Americas 'Dirty war' arrest (анг.) World. BBC News (10 чэрвеня 1998). Праверана 10 ліпеня 2010 г.
^ ^а ^б Argentine court overturns "Dirty War" pardon (анг.) World. Reuters (25 красавіка 2007). Праверана 10 ліпеня 2010 г.
^ Argentine junta pardons revoked (анг.) Americas. BBC News (6 верасьня 2006). Праверана 10 ліпеня 2010 г.
^ Аргентына судзіць свайго былога лідэра Навіны. Радыё «Свабода» (2 ліпеня 2010). Праверана 10 ліпеня 2010 г.
^ Trial of former Argentine president Jorge Videla begins (анг.) Americas. WikiNews (3 ліпеня 2010). Праверана 10 ліпеня 2010 г.
^ Аргентынскага экс-дыктатара асудзілі на пажыцьцёвае зьняволеньне Навіны. Радыё «Свабода» (22 сьнежня 2010). Праверана 25 сьнежня 2010 г.
^ Былы дыктатар атрымаў 50 гадоў турмы Сьвет. Наша Ніва (6 ліпеня 2012). Праверана 6 ліпеня 2012 г.

Вонкавыя спасылкі

Галерэя desaparecidos (зьніклых бяз зьвестак) (анг.) Праверана 10 ліпеня 2010 г.

Папярэднік Ізабэль Пэрон	Прэзыдэнт Аргентыны 1976—1981	Наступнік Рабэрта Віёла

[_856ccf84a37c1379-1] ttps://tn.com.ar/politica/2021/11/05/murio-alicia-hartridge-la-esposa-de-jorge-rafael-videla/

[bigler-2] а ^б Военно-исторический календарь (рас.) World. Bigler.ru (24 сакавіка 2008). Праверана 10 ліпеня 2010 г.

[avalia-3] а ^б Хорхе Видела (рас.). Avalia perubique (24 сакавіка 2008). Праверана 10 ліпеня 2010 г.

[4] ttps://web.archive.org/web/20130319190055/http://untreaty.un.org/cod/riaa/cases/vol_XXI/53-264.pdf

[arrest-5] Americas 'Dirty war' arrest (анг.) World. BBC News (10 чэрвеня 1998). Праверана 10 ліпеня 2010 г.

[overturn-6] а ^б Argentine court overturns "Dirty War" pardon (анг.) World. Reuters (25 красавіка 2007). Праверана 10 ліпеня 2010 г.

[revoke-7] Argentine junta pardons revoked (анг.) Americas. BBC News (6 верасьня 2006). Праверана 10 ліпеня 2010 г.

[svaboda-8] Аргентына судзіць свайго былога лідэра Навіны. Радыё «Свабода» (2 ліпеня 2010). Праверана 10 ліпеня 2010 г.

[wikinews-9] Trial of former Argentine president Jorge Videla begins (анг.) Americas. WikiNews (3 ліпеня 2010). Праверана 10 ліпеня 2010 г.

[10] Аргентынскага экс-дыктатара асудзілі на пажыцьцёвае зьняволеньне Навіны. Радыё «Свабода» (22 сьнежня 2010). Праверана 25 сьнежня 2010 г.

[11] Былы дыктатар атрымаў 50 гадоў турмы Сьвет. Наша Ніва (6 ліпеня 2012). Праверана 6 ліпеня 2012 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]