Эвэрэст

	Эвэрэст
Найвышэйшы пункт
Вышыня	8848 м н. у. м.
Адносная вышыня	8848,86 м н. у. м.
Ізаляцыя	40 008 км н. у. м.
Геаграфія
Месцазнаходжаньне	Тыбэцкая аўтаномная акруга
Кантынэнт	Эўразія
Краіны	Нэпал,; Кітай
Горная сыстэма	Гімалаі
Узыходжаньне
Першае ўзыходжаньне	29 траўня 1953; Тэнцынг Норгэм; Эдмунд Гілары
Клясычны маршрут	Паўднёвы склон (Нэпал)
	Эвэрэст на мапе Нэпалу Эвэрэст
	Эвэрэст у Вікісховішчы

Эвэрэ́ст (Джамалу́нгма) — самая высокая гара на Зямлі (8844—8850 м — па розных крыніцах), знаходзіцца ў Гімалаях на мяжы Нэпалу і Кітаю. Адкрыта і першы раз вымерана ў 1852 годзе. Складаецца з гранітаў, гнейсаў і вапнякоў. Утварае вялікі масіў пакрыты з трох бакоў ледавікамі (самыя даўгія Кхумбу і Ронгбук — каля 17 км). Мясцовымі жыхарамі гара лічыцца домам багоў.

Назва

Эвэрэст да 1865 году мела назву Вышыня XV, якую ёй дала індыйская Тапаграфічная служба. Па-тыбэцку мае назву Джамалунгма ці Багіня Маці Зямлі, па-нэпальску Сагарматха (Маці Багоў).

Вышыня

У 1849 годзе адбылося першае вымярэньне гары з дапамогай тэадаліта, з адлегласьці каля 150 км. Пасьля сканчэньня вылічэньняў у 1852 годзе, было даказана, што Вяршыня XV (такую назву меў Эвэрэст у той час), зьяўляецца самай высокай на сьвеце. У 1856 годзе Каралеўскае геаграфічнае таварыства абвясьціла што Вяршыня XV мае вышыню 29 002 футы, ці 8845 мэтраў і дало гары назву Эвэрэст у гонар галоўнага брытанскага геадэзіста Індыі сэра Джорджа Эвэрэста.

У 1955 годзе былі зроблены новыя вымярэньні і цяпер абвешчаная вышыня склала 8848 мэтраў. Афіцыйна, у новых атлясах вышыня гары складае 8850 мэтраў абвешчаная ў 1988 годзе, яна была вызначана з дапамогай спадарожніка сыстэмы GPS Брэдфардам Вашбурнам, які выкарыстаў для гэтага прыбор GPS усталяваны на вяршыні амэрыканскай альпінісцкай экспэдыцыяй. Але гэты вынік быў удакладнены ў 1992 годзе, калі нямецкая альпінісцкая экспэдыцыя ўсталявала на вяршыні спэцыяльную прызму, якая паслужыла для выкананьня лазэрных вымярэньняў, і які даў вынік 8846 мэтраў.

Вымярэньні праведзеныя кітайцамі ў траўні 2005 году, дазволілі вызначыць, што на 9 кастрычніка 2005 году вышыня Эвэрэсту склала 8844,43 м (з дакладнасьцю 0,21 м). Гэты вынік, па перакананьнях кітайцаў, вольны ад памылак зьвязаных са сьнегам які ўкрывае гару. Кітайцы вызначылі вышыню гары на падставе досыць спрэчнага памеру глыбіні лёду і сьнегу які прысутнічае на вяршыні гары. Але трэба заўважыць, што скалы пад лёдам схільныя да эрозіі — гэта азначае што вышыня гары можа з часам мяняцца.

Гісторыя пакарэньня

Пачаткам доўгай гісторыі пакарэньня Эвэрэсту можна лічыць 1904 год, калі сэр Фрэнсіс Юнгхусбанд атрымлівае ад Далайламы згоду на першую брытанскую экспэдыцыю ў Гімалаі. У 1913 годзе Джон Ноэл у адзеньні будыйскага мніха перасякае Тыбэт для высьвятленьня мажлівасьці дасягненьня Эвэрэсту, але ён быў выкрыты і быў вымушаны пакінуць Тыбэт.

У 1921 годзе рушыла першая брытанская экспэдыцыя ў складзе Чарлза Кенэта Ховард-Буры (кіраўнік), Джорджа Малоры, Гая Балака, Воластоўна, Гаральда Рыбурна, Аляксандра Келаса (памёр пад час экспэдыцыі ад сардэчнага прыступу), Герона, Ўілера, Моршхеда. Экспэдыцыя высьвятляла шляхі, якія маглі весьці на вяршыню, адначасова была скорана гара Чанг Ла (6990 м);
Годам пазьней (1922) рушыла другая брытанская экспэдыцыя ў складзе Чарлза Бруса (кіраўнік), Г. Малары, Джорджа Фінча, Лонгстафа, Страта, Краўфорда, Моршхеда, Джэфры Бруса, Ноэля, Ўэйкфільда, Сомэрвела, Морыса, Нортана, Бура Гуркха, Дасно і дзевяці мясцовых жыхароў. Сямёра шэрпаў гіне ў лавіне. Скораная вышыня 8326 м.
1924 — трэцяя брытанская экспэдыцыя — Чарлз Брус (кіраўнік), Эдвард Фэлікс Нортан, Малары, Сомэрвел, Одэл, Эндру Ірвін, Бітхам, Хазард, Г. Брус, Нарбу Джышы, Лхапха Чэдзі, Хінгстан (доктар), Ноэл. Генэрал Чарлз Брус захварэў малярыяй — кіраўніцтва прыняў Э. Ф. Нортан. База ў даліне Ронгбук. Пад час узыходжаньня гіне Джордж Малары, Эндру Ірвін і два шэрпы. Экспэдыцыя дасягнула вышыні 8600 м.
- У траўні 1999 году амэрыканскі альпініст Конрад Анкер знайшоў на вышыні 8230 м недалёка ад вяршыні рэшткі Джорджа Малары.
1933 — чарговая брытанская экспэдыцыя — Х’Ю Рутледж — кіраўнік, дасягнула 8572 м.
1935 — брытанская экспэдыцыя — Эрык Шыптан — кіраўнік.
1936 — брытанская экспэдыцыя — Х’Ю Рутледж — кіраўнік.
1938 — брытанская экспэдыцыя — Гаральд Цілман — кіраўнік, дасягнула вышыні 8326 м.
1947 — канадзец Эрл Дэнман і два шэрпы скарылі Чанг Ла.
1949 — Нэпал адчыняе межы для замежных альпіністаў.
1950 — брытанска-амэрыканская экспэдыцыя пад кіраўніцтвам Эрыка Шыптана скарыла Айс Фол (лёдаспад Кхумбу).
1951 — датчанін Клаўс Бэкер-Ларсэн і чатыры шэрпы скарылі Чанг Ла.
1952 — швайцарская экспэдыцыя — Эдуард Выс-Дынынт (кіраўнік), Райманд Ламбэрт і шэрп Тэнцынг Норгэй уздымаюцца на вышыню 8560 м.
1952 — другая швайцарская экспэдыцыя — Габрыель Шывалей (кіраўнік), гіне Мінгма Дар’е. Дасягнута 8100 м.
1953 — брытанская экспэдыцыя з боку Нэпалу — Джон Хёрт (кіраўнік), новазэляндзец Эдмунд Гілары, Томас Дункан Боўрдылан, Чарлз Эванс, Тэнцынг Норгэй — шэрп з Дарджылінгу і яшчэ 26 шэрпаў. 29 траўня 1953 году Гілары і Тэнцынг узыйшлі на Эвэрэст.
1965 — Хаванг Гомбу як першы шэрп-альпініст паўтарыў скарэньне Эвэрэсту.
Травень 1975 году — першыя жанчыны на вяршыні — Джунко Табэй зь Японіі з паўднёвага ўсходу і тыбэтка Пхантог з паўночнага бока.
1978 — першая эўрапейка на вяршыні Эвэрэсту — Ванда Руткевіч.
1980 — першае зімняе ўзыходжаньне на Эвэрэст (і першы васьмітысячнік скораны зімой) — Лешак Ціхі і Кшыштаф Вяліцкі, кіраўнік экспэдыцыі — Анджэй Завада.

Экалягічны стан

Колькасьць турыстаў, якія наведваюць гору з боку Нэпалу ў 2000—2003 гадах, вылічалася сотнямі тысячаў. Аб’ём сьмецьця, якое накапілася на схілах гары, настолькі вялікі, што Эвэрэст называюць «самам высакагорным сьметнікам у сьвеце». У 2007 годзе толькі кітайскі ўчастак самай высокай вяршыні сьвету наведалі 40 тыс. турыстаў. Паводле падлікаў эколягаў, пасьля іх засталося 120 тон сьмецьця — у сярэднім па 3 кг на кожнага. У траўні 2008 году сіламі Тыбэцкага аўтаномнага рэгіянальнага бюро па ахове навакольнага асяродзьдзя ў рэгіёне было сабрана 8 т адходаў. У 2007 годзе Нэпальская авіякампанія Yeti Airlines сабрала 17 тон сьмецьця ў аколіцы вёскі Люкла, якая зьяўляецца перавалачным пунктам для альпіністаў, якія ідуць да асноўнага лягеру на Эвэрэсьце. Для таго, каб прыбраць такую колькасьць піўных бутэлек, плястыкавых пакетаў і алюмініевых банак, кіслародных балёнаў, вяровак і зламаных лесьвіц, патрабавалася каля двух месяцаў. Таксама вельмі актуальным зьяўляецца пытаньне захаваньня целаў загінуўшых альпіністаў, асабліва для мясцовых жыхароў — шэрпаў.

Літаратура

На расейскай мове

Ионгхезбенд Фрэнсис. Борьба за Эверест, М-Л., Госиздат, 1930.
Джон Хант. Восхождение на Эверест (журн.вариант), 1956. (Об экспедиции Хиллари 1953 года)
Уилфрид Нойс. «Южное седло» (Эверест). М., Мысль, 1975 г.
Фриц Рудольф. «Джомолунгма и её дети», М, Радуга, 1983. (Об Эвересте и доброй сотне вершин Гималаев).
Reinhold Messner. Everest: Expedition to the Ultimate (Эверест: экспедиция к пределу), New York/London, 1979.
Reinhold Messner. Everest Solo (англ. издание The Crystal Horizon: Everest — The First Solo Ascent, 1980).
Месснер Райнхольд. Хрустальный горизонт, М., 1990. (О первом одиночном восхождении на Эверест без кислорода и в период муссонов).
Эверест-82, Москва, 1983 (материалы первой советской экспедиции) [1].
"Эверест, юго-западная стена", Ленинград, 1983 (о первой советской экспедиции)[2].
"Эверест-82; Восхождение советских альпинистов на высочайшую вершину мира", М., ФиС, 1984 [3].
Кононов Ю. "Победа над Эверестом" (Первая советская экспедиция на Эверест), Киев, 1985.
Kielkowski Jan, Mount Everest massif, EXPLO, 2000. (Окрестности Эвереста).
Поппи Брайт. Сбой системы (System Freeze), сборник The Devil You Know, 2003.

Вонкавыя спасылкі

Эвэрэст — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў