Мустафа Кемаль Ататурк: розьніца паміж вэрсіямі
Няма апісаньня зьменаў |
крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Mustafa_Kemal_Atatürk?oldid=848175113 |
||
Радок 31: | Радок 31: | ||
|узнагароды = |
|узнагароды = |
||
}} |
}} |
||
'''Мустафа́ Кема́ль Атату́рк''' ({{мова-tr|Mustafa Kemal Atatürk}}; 19 траўня 1881, [[Тэсалёнікі]], [[Асманская імпэрыя]] — 10 лістапада 1938, [[Стамбул]], [[Турэччына]]) — турэцкі палітык, генэрал, заснавальнік і першы прэзыдэнт (1923—1938) [[ |
'''Мустафа́ Кема́ль Атату́рк''' ({{мова-tr|Mustafa Kemal Atatürk}}; 19 траўня 1881, [[Тэсалёнікі]], [[Асманская імпэрыя]] — 10 лістапада 1938, [[Стамбул]], [[Турэччына]]) — турэцкі палітык, генэрал, заснавальнік і першы прэзыдэнт (1923—1938) [[Турэччына|Турэцкае Рэспублікі]]. |
||
Ататурк стаў вядомы дзякуючы ягонай ролі ў перамозе ў [[Галіпальская кампанія|Галіпальскай кампаніі]] падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. Пасьля паразы Асманскай імпэрыі ў сусьветнай вайне і наступнага падзелу дзяржавы, ён ачоліў турэцкі нацыянальны рух, які супраціўляўся падзелам мацерыковай частцы Турэччыны супраць дзяржаваў [[Антанта|Антанты]]. Ататурк стаў ля вытокаў стварэньня часовага ўраду ў цяперашняй сталіцы Турэччыны [[Анкара|Анкары]], ён разграміў войскі, пасланыя саюзьнікамі, і, такім чынам, выйшаў пераможцам у вайне Турэччыны за незалежнасьць. Ататурк скасаваў канчаткова разбураную ў выніку [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнае вайны]] [[Асманская імпэрыя|Асманскую імпэрыю]], што прайснавала да таго ўжо 6 стагодзьдзяў, абвесьціў рэспубліку. |
|||
Ататурк скасаваў канчаткова разбураную ў выніку [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнае вайны]] [[Асманская імпэрыя|Асманскую імпэрыю]], што прайснавала да таго ўжо 6 стагодзьдзяў, абвесьціў рэспубліку, ажыцьцявіў шматлікія радыкальныя палітычныя, сацыяльныя, эканамічныя і культурныя рэформы. Ён дамогся пераводу турэцкае мовы з арабскай пісьменнасьці на лацінку, забараніў традыцыйную вопратку. |
|||
Як прэзыдэнт новастворанай Турэцкае Рэспублікі Ататурк ініцыяваў строгую праграму палітычных, эканамічных і культурных рэформаў з канчатковай мэтай стварэньня сучаснай, прагрэсіўнай і сьвецкай нацыянальнай дзяржавы. Ён зрабіў пачатковую адукацыю абавязковай і бясплатнай, адкрываючы тысячы новых школаў па ўсёй краіне. Ён дамогся пераводу турэцкае мовы з арабскай пісьменнасьці на [[лацінскі альфабэт|лацінку]], забараніў традыцыйную вопратку. Турэцкія жанчыны атрымалі роўныя грамадзянскія і палітычныя правы падчас прэзыдэнцтва Ататурка, чым апярэдзіў шматлікія заходнія краіны. У прыватнасьці, жанчыны атрымалі права голасу на мясцовых выбарах 3 красавіка 1930 году. |
|||
Ягоны ўрад праводзіў палітыку [[туркізацыя|туркізацыі]] краіны, спрабуючы стварыць аднастайную і адзіную нацыю<ref>Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). ''«Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey»''. New York: Columbia University Press. — С. 167. — {{ISBN|9780231700528}}</ref><ref>Toktas, Sule (2005). [https://www.academia.edu/761586/Citizenship_and_minorities_a_historical_overview_of_Turkeys_Jewish_minority ''«Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority»'']. Journal of Historical Sociology. 18 (4).</ref><ref>Jongerden, edited by Joost; Verheij, Jelle. ''«Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915»''. Leiden: Brill. — С. 300. — {{ISBN|978-90-04-22518-3}}.</ref>. За часам Ататурк этнічныя меншасьці былі вымушаныя размаўляць па-турэцку ў публічным асяродзьдзі<ref>Kieser, Hans-Lukas, ed. (2006). [https://books.google.com/books?id=VKVSHjjUT2UC ''«Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities»'']. London: Tauris. — С. 45. — {{ISBN|9781845111410}}.</ref>, нетурэцкія тапонімы і прозьвішчы меншасьцяў павінны былі быць зьменены турэцкімі адпаведнікамі<ref>Öktem, Kerem (2008). [http://ejts.revues.org/index2243.html ''«The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey»'']. European Journal of Turkish Studies.</ref><ref>Aslan, Senem. [http://ejts.revues.org/index4142.html ''«Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey»'']. European Journal of Turkish Studies.</ref>. Парлямэнт Турэччыны ў 1934 годзе зацьвердзіў прысваеньне Кемалю прозьвішча Ататурк, што перакладаецца з турэцкай мовы як «Бацька туркаў», у знак прызнаньня той ролі, якую ён згуляў у стварэньні сучаснай Турэцкай Рэспублікі<ref>[http://www.isteataturk.com/haber/print.php?haberno=19 ''«Mustafa Kemal Atatürk'ün Nüfus Hüviyet Cüzdanı. (24.11.1934)»'']. Isteataturk.com</ref>. |
|||
== Біяграфія == |
== Біяграфія == |
||
Радок 39: | Радок 43: | ||
Памёр 10 лістапада 1938 году ад цырозу печані, спрычыненага застарэлым [[алькагалізм]]ам. У Турэччыне склаўся [[культ асобы]] Ататурка, які збольшага нагадвае культ асобы [[Уладзімер Ленін|Леніна]] ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. |
Памёр 10 лістапада 1938 году ад цырозу печані, спрычыненага застарэлым [[алькагалізм]]ам. У Турэччыне склаўся [[культ асобы]] Ататурка, які збольшага нагадвае культ асобы [[Уладзімер Ленін|Леніна]] ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. |
||
== Крыніцы == |
|||
{{Крыніцы}} |
|||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
Вэрсія ад 15:45, 1 ліпеня 2018
Мустафа Кемаль Ататурк | |
Файл:Emblem of the President of Turkey.svg 1-ы Прэзыдэнт Турэцкае рэспублікі | |
---|---|
29 кастрычніка 1923 — 10 лістапада 1938 | |
Папярэднік: | пасада заснаваная |
Наступнік: | Ісмэт Інёню |
Асабістыя зьвесткі | |
Нарадзіўся: |
19 траўня 1881 Тэсалёнікі, Асманская імпэрыя |
Памёр: |
10 лістапада 1938 (57 гадоў) Стамбул, Турэччына |
Партыя: | Рэспубліканская народная партыя |
Сужэнец: | Латыфэ Ушаклагіль |
Дзеці: | Сабіга Гёкчэн[d], Юлькю Адатэпэ[d], Абдурахім Тунджак[d], Афэт Інан[d], Зэхра Айлін[d], Рукіе Эркін[d], Нэбіле Ірдэлп[d] і Сыгыртмач Мустафа[d] |
Бацька: | Алі Рыза-эфэндзі |
Маці: | Зюбэйдэ-ханым |
Адукацыя: | |
Узнагароды: | |
Мустафа́ Кема́ль Атату́рк (па-турэцку: Mustafa Kemal Atatürk; 19 траўня 1881, Тэсалёнікі, Асманская імпэрыя — 10 лістапада 1938, Стамбул, Турэччына) — турэцкі палітык, генэрал, заснавальнік і першы прэзыдэнт (1923—1938) Турэцкае Рэспублікі.
Ататурк стаў вядомы дзякуючы ягонай ролі ў перамозе ў Галіпальскай кампаніі падчас Першай сусьветнай вайны. Пасьля паразы Асманскай імпэрыі ў сусьветнай вайне і наступнага падзелу дзяржавы, ён ачоліў турэцкі нацыянальны рух, які супраціўляўся падзелам мацерыковай частцы Турэччыны супраць дзяржаваў Антанты. Ататурк стаў ля вытокаў стварэньня часовага ўраду ў цяперашняй сталіцы Турэччыны Анкары, ён разграміў войскі, пасланыя саюзьнікамі, і, такім чынам, выйшаў пераможцам у вайне Турэччыны за незалежнасьць. Ататурк скасаваў канчаткова разбураную ў выніку Першае сусьветнае вайны Асманскую імпэрыю, што прайснавала да таго ўжо 6 стагодзьдзяў, абвесьціў рэспубліку.
Як прэзыдэнт новастворанай Турэцкае Рэспублікі Ататурк ініцыяваў строгую праграму палітычных, эканамічных і культурных рэформаў з канчатковай мэтай стварэньня сучаснай, прагрэсіўнай і сьвецкай нацыянальнай дзяржавы. Ён зрабіў пачатковую адукацыю абавязковай і бясплатнай, адкрываючы тысячы новых школаў па ўсёй краіне. Ён дамогся пераводу турэцкае мовы з арабскай пісьменнасьці на лацінку, забараніў традыцыйную вопратку. Турэцкія жанчыны атрымалі роўныя грамадзянскія і палітычныя правы падчас прэзыдэнцтва Ататурка, чым апярэдзіў шматлікія заходнія краіны. У прыватнасьці, жанчыны атрымалі права голасу на мясцовых выбарах 3 красавіка 1930 году.
Ягоны ўрад праводзіў палітыку туркізацыі краіны, спрабуючы стварыць аднастайную і адзіную нацыю[1][2][3]. За часам Ататурк этнічныя меншасьці былі вымушаныя размаўляць па-турэцку ў публічным асяродзьдзі[4], нетурэцкія тапонімы і прозьвішчы меншасьцяў павінны былі быць зьменены турэцкімі адпаведнікамі[5][6]. Парлямэнт Турэччыны ў 1934 годзе зацьвердзіў прысваеньне Кемалю прозьвішча Ататурк, што перакладаецца з турэцкай мовы як «Бацька туркаў», у знак прызнаньня той ролі, якую ён згуляў у стварэньні сучаснай Турэцкай Рэспублікі[7].
Біяграфія
Мустафа Кемаль нарадзіўся ў Салёніках (цяпер у Грэцыі) у 1881 годзе (пазьней абраў сабе датай нараджэньня дзень пачатку барацьбы за незалежнасьць Турэччыны — 19 траўня). У 1911 годзе ўдзельнічаў у вайне з італьянцамі ў Лібіі, у 1913 — у Другой Балканскай вайне. Праявіў сябе падчас Першае сусьветнае вайны. Пасьля капітуляцыі Турэччыны ў кастрычніку 1918 Кемаль стаў адным з правадыроў партыі, што выступала за захаваньне Турэччыны ў яе сёньняшніх межах. Разам зь некалькімі паплечнікамі арганізаваў рух «Нацыянальная сіла» (па-турэцку: Kuva-i Milliye), што змагаўся з грэкамі і іншымі акупацыйнымі войскамі Антанты. У 1920 Кемаля абралі кіраўніком Нацыянальнага сходу. У 1923 пасьля вываду войскаў Антанты ён заснаваў Турэцкую Рэспубліку і быў абраны яе першым прэзыдэнтам (пераабіраўся ў 1927, 1931 і 1935).
Памёр 10 лістапада 1938 году ад цырозу печані, спрычыненага застарэлым алькагалізмам. У Турэччыне склаўся культ асобы Ататурка, які збольшага нагадвае культ асобы Леніна ў СССР.
Крыніцы
- ^ Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). «Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey». New York: Columbia University Press. — С. 167. — ISBN 9780231700528
- ^ Toktas, Sule (2005). «Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority». Journal of Historical Sociology. 18 (4).
- ^ Jongerden, edited by Joost; Verheij, Jelle. «Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915». Leiden: Brill. — С. 300. — ISBN 978-90-04-22518-3.
- ^ Kieser, Hans-Lukas, ed. (2006). «Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities». London: Tauris. — С. 45. — ISBN 9781845111410.
- ^ Öktem, Kerem (2008). «The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey». European Journal of Turkish Studies.
- ^ Aslan, Senem. «Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey». European Journal of Turkish Studies.
- ^ «Mustafa Kemal Atatürk'ün Nüfus Hüviyet Cüzdanı. (24.11.1934)». Isteataturk.com
Вонкавыя спасылкі
Мустафа Кемаль Ататурк — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў