Пояс Койпэра
По́яс Ко́йпэра, або пояс Эджварта — Койпэра — вобласьць Сонечнай сыстэмы за арбітай Нэптуна (30 а. а. ад Сонца) прыблізна да адлегласьці 50 а. а. У гэтай вобласьці разьмешчаная вялікая колькасьць плянэтоідаў, самым вядомым (але ня самым буйным) зь якіх зьяўляецца Плютон.
Верхняя мяжа абраная па рэзкім падзеньні колькасьці назіраeмых аб’ектаў. Чыньнік гэтага невядомы, магчыма, прастора «выхайваецца» аб’ектам прыблізна зямной масы.
Аб’екты пояса Койпэра рухаюцца прыблізна ў плоскасьці арбіт плянэт, у адрозьненьне ад аб’ектаў аблокі Аорта, якія, як мяркуецца, разьмеркаваныя ў выглядзе сфэры вакол Сонечнай сыстэмы.
Кэнэт Эджварт у 1949 годзе выказаў здагадку, што за арбітай Нэптуна павінен існаваць пояс невялікіх целаў, крыніца камэт, але доўгі час у гэтым рэгіёне не было вядома ніводнага аб’екта, акрамя Плютона (адкрыты ў 1930 годзе) і яго спадарожніка Харона (адкрыты ў 1978 годзе). Здагадкі аб існаваньні за арбітай Нэптуна шматлікіх малых ледзяных астэроідаў (неадметных у тэлескопы таго часу), неаднаразова выказвалі з 1930 па 1980 год і іншыя астраномы — амэрыканцы Леанард і Ўіпл, уругваец Фэрнандэс. У 1951 годзе Джэрард Койпэр пісаў, што калі ў раёне арбіты Плютона некалі існавалі невялікія целы, то яны павінныя былі зрушыцца ў вельмі аддаленыя вобласьці, а прастора, непасрэдна прылеглая да Плютона, — вольная ад касьмічных цел. Нягледзячы на такі погляд Койпэра, яго імя замацавалася за поясам, існаваньне якога ён адмаўляў. Міжнародны астранамічны зьвяз (МАЗ) рэкамэндуе зваць астэроіды вонкавага пояса проста транснэптунавымі аб’ектамі, гэта значыць разьмешчанымі за арбітай восьмай плянэты — Нэптуна. Такое пазначэньне адпавядае геаграфіі Сонечнай сыстэмы і ніяк не зьвязанае зь якімі-небудзь навуковымі гіпотэзамі мінулых гадоў.
У жніўні 1992 году Дэйвід Джуіт і Джэйн Лу адкрылі першы пасьля Плютона транснэптунавы аб'ект — плянэтоід (15760) 1992 QB1. У сакавіку 1993 году было выяўлена другое нябеснае цела, да 1996 году іх было ўжо 32.
Да 2005 году стала вядома больш 800 аб’ектаў транснэптунавага пояса, якія дзеляцца на наступныя катэгорыі:
- Клясычныя аб’екты маюць прыблізна кругавыя арбіты зь невялікім нахілам, не зьвязаныя з рухам плянэт. Такія аб’екты часам завуць «к’юбівана» ў гонар першага прадстаўніка 1992 QB1.
- Рэзанансныя аб’екты ўтвараюць арбітальны рэзананс з Нэптунам 1:2, 2:3, 2:5, 3:4, 3:5, 4:5 або 4:7. Аб’екты з рэзанансам 2:3 завуцца плютына ў гонар самога яркага прадстаўніка — Плютона.
- Безуважлівыя аб’екты (валацугі) маюць вялікі эксцэнтрысытэт арбіты й могуць у афэліі выдаляцца ад Сонца на некалькі сотняў астранамічных адзінак.
Мяркуецца, што аб’екты пояса Койпэра па складзе ўяўляюць сабой лёд зь невялікімі прымешкамі арганічных рэчываў, гэта значыць блізкія да камэтнага рэчыва.
Сукупная маса насельніцтва пояса Койпэра ў сотні разоў перавышае масу пояса астэроідаў, аднак, як мяркуецца, істотна саступае масе аблокі Аорта.
Найбуйнейшыя аб’екты пояса Койпэра
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]| Нумар | Назва | Экватарыяльны дыямэтар (км) |
Вялікая паўвось, а. а. |
Пэрыгелій, а. а. |
Афелій, а. а. |
Адкрыты | Зацемкі |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 136199 | Эрыс | 2300-2500 | 67,71 | 37,81 | 97,61 | 2005 | |
| 134340 | Плютон | 2320 | 39,48 | 29,6 | 49,3 | 1930 | [1] |
| Санта (Santa) = 2003 EL61 | ~1600 | 43,34 | 35,16 | 51,52 | 2005 | ||
| 90337 | Сэдна (Sedna) | 1180-1800 | 502 | 76,0 | 928 | 2003 | [2] |
| 2005 FY9 | 1100-1700 | 45,64 | 38,71 | 52,57 | 2005 | ||
| 90482 | Аркус (Orcus) | ~1600 | 39,45 | 30,8 | 48,1 | 2004 | Плютына |
| 134340 I | Харон | 1270 | 39,48 | 29,6 | 49,3 | 1978 | [1] |
| 50000 | Квавар (Quaoar) | 1260±190 | 43,4 | 41,9 | 44,9 | 2002 | |
| 20000 | Варуна (Varuna) | 936±300 | 43,07 | 40,9 | 45,3 | 2002 | |
| 55637 | 2002 UX25 | ~910 | 42,56 | 36,5 | 48,7 | 2002 | |
| 55565 | 2002 AW197 | 890±120 | 47,47 | 41,3 | 53,7 | 2002 | |
| 28978 | Іксіён (Ixion) | <822 | 39,49 | 30,0 | 49,1 | 2001 | Плютына |
Зацемкі:
- Плютон і Харон утвараюць падвойную сыстэму.
- Ня ўсе дасьледнікі ўключаюць Сэдну ў пояс Койпэра, шматлікія лічаць яе аб’ектам аблокі Аорта.
Глядзіце таксама
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пояс Койпэра — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Сьпіс транснэптунавых аб’ектаў, які штодня абнаўляецца
- Ледзяныя сатэліты Сонца. Вокруг Света. №2 (2785)
 | |
Зьвязаныя артыкулы: астранамічны аб’ект, зорка, плянэта, карлікавая плянэта, малыя целы і плянэтная сыстэма Глядзіце таксама сьпіс астэроідаў, сьпіс пэрыядычных камэтаў |