Літвакі
Літвакі́ (на ідышы: ליטװאַק — лі́твак, лі́твяк або літвэ́к) — тэрытарыяльна-лінгвістычная падгрупа ашкенаскіх жыдоў і гістарычна зьвязаная зь імі артадаксальная плынь у юдаізме.
Мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Літвакі як тэрытарыяльна-лінгвістычная падгрупа ашкенаскіх жыдоў зьяўляюцца носьбітамі паўночна-ўсходняга, ці літоўскага (на ідышы: ליטװיש, лі́твіш), дыялекту мовы ідыш. Гэты дыялект быў гістарычна распаўсюджаны на тэрыторыі большае часткі сучаснае Беларусі, Летувы, Латвіі, у некаторых прылеглых раёнах сучасных Расеі й Польшчы. З часоў Рэчы Паспалітае, у сувязі з унутраным тэрытарыяльным дзяленьнем польска-літоўскае дзяржавы, гэты арэал распаўсюджаньня паўночна-ўсходняга дыялекту ідыш у жыдоўскіх крыніцах адпаведна называецца «Літвой» (на ідышы: ליטע, лі́тэ), а ягоная гістарычная сталіца й цэнтар жыдоўскае культуры ў рэгіёне, Вільня — «Літоўскім Ерусалімам» (ашкенаская арамэйская ירושלים דליטא, ерушола́йім д’лі́то).
Традыцыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Як этналінгвістычная падгрупа, жыды-літвакі апроч уласнага дыялекту ідышу і адпаведнага яму вымаўленьня старажытнажыдоўскае й арамейскае моваў, валодаюць таксама некаторымі адметнымі асаблівасьцямі традыцыйнае кухні і рысаў характару, якія ім прыпісваюць.
У паўночных абласьцёх арэалу пражываньня ашкенаскіх жыдоў (гэта значыць у жыдоўскай Літве, гл. вышэй) хасыдызм у пэрыяд свайго росквіту не атрымаў шырокага распаўсюджаньня, галоўным чынам дзякуючы ўплыву Віленскага гаону, прыхільнікаў якога ў проціпастаўленьні прыхільнікам хасыдызму звалі міснагдым («пратэстуючыя»). Пасьля літвакамі сталі зваць усіх міснагдым (пасьлядоўнікаў Віленскага Гаону, праціўнікаў хасыдызму) без залежнасьці ад іхнага месцаваньня й абшчыннага паходжаньня.
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Зь сярэдзіны XIX ст. пасьлядоўнікамі Віленскага Гаону была разьвітая ўласная сыстэма рэлігійнае адукацыі, цэнтрамі якой сталі ешывы Міру, Валожыну і Панявежу, якія звалі звычайна ешывамі (ці ешыботамі) літоўскага толку ці кірункі. Ужо напачатку ХХ ст. філіялы гэтых навучальных установаў пачалі зьяўляцца ў Амэрыцы, а пасьля разбурэньня традыцыйных цэнтраў рэлігійнае адукацыі літоўскіх жыдоў і самі ешывы былі ўзноўленыя ў ЗША (штатах Нью-Ёрк і Нью-Джэрзі) і Ізраілі (Ерусалім і Бнэй-Брак). Гэтыя ешывы аб’ядноўвае традыцыйная літоўская мэтодыка вывучэньня Торы, распрацаваная ў канцы XIX — пачатку ХХ стагодзьдзяў.
Апрача ўласна літоўскае плыні ў артадаксальным юдаізьме, сярод літвакоў атрымалі значнае распаўсюджаньне й хасыдзкія дынастыі спэцыфічна літвацкага паходжаньня — Хабад (любавіцкага й нежынскага толку) і Каралінская-Столінская, а таксама некаторыя іншыя.
Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Dov Levin, Adam Teller, The Litvaks: A Short History of the Jews of Lithuania, Berghahn Books, 2001.
- Alvydas Nikžentaitis, Stefan Schreiner, Darius Staliūnas, Leonidas Donskis, The Vanished World of Lithuanian Jews, Rodopi, 2004.
- Dovid Katz, Lithuanian Jewish Culture. Вільня: Baltos lankos, 2004.
