Леаніды ня вернуцца да Зямлі

	Леаніды ня вернуцца да зямлі; Нельга забыць
Жанр:	раман
Аўтар:	Уладзімер Караткевіч
Мова арыгіналу:	беларуская
Год напісаньня:	15 лютага 1962
Публікацыя:	1962
Асобнае выданьне:	1982
Выдавецтва:	Мн.: Маст. літ.

«Леані́ды ня ве́рнуцца да Зямлі́» («Не́льга забы́ць») — раман Уладзімера Караткевіча, складзены з пралёгу, які ўяўляе сабой асобную скончаную гісторыю, і з 33 разьдзелаў. У яго ўключаныя вершы, напісаныя быццам бы галоўным героем Андрэем Грынкевічам. Сам пісьменьнік вызначыў раман як «амаль што сэнтымэнтальны».

Раман быў надрукаваны ўпершыню ў часопісе «Полымя» ў нумарах 5, 6. Плянавалася выданьне кнігі «Леаніды ня вернуцца да Зямлі», куды павінны былі ўвайсьці аднайменны раман і аповесьць «Дзікае паляваньне караля Стаха», аднак Караткевіча абвінавацілі ў абстрактным гуманізьме, і восеньню 1963 году набор кнігі быў рассыпаны. Асобным кніжным выданьнем на беларускай мове раман пад назвай «Нельга забыць» выйшаў у 1982 годзе.

Рукапіс раману захоўваецца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музэі літаратуры і мастацтва, пад назвай «Няма забыцьця», з паметай на адвароце першай старонкі: «Пачаў у верасьні 60 г».

Раман прысьвечаны памяці сябра Караткевіча Гераніма Стулпана.

Сюжэт

Пралёг

Падчас паўстаньня Кастуся Каліноўскага кіраўнік атраду інсургентаў Усяслаў Грынкевіч узяты ў палон і асуджаны на сьмерць. Але яго жонка атрымлівае ад Мураўёва памілаваньне для мужа — замену сьмяротнага пакараньня на пажыцьцёвую катаргу. Для таго, каб вызваліць мужа, ёй трэба перабрацца на іншы бераг ракі. Але рака ўсхадзілася, немагчыма пераплыць на пароме, бо зьнясе, і афіцэр Пора-Леановіч адмаўляе жанчыне ў дапамозе. Расейскі капітан Юры Гораў дапамагае Грынкевічавай трапіць на іншы бок ракі, але яна ўсё адно спазьняецца на 10 хвілінаў. Аказваецца, калі інсургентам даюць такое памілаваньне, у турму пасылаюць пасланца перадаць, каб сьпяшаліся з выкананьнем прысуду, і калі памілаваньне прыходзіць, мілаваць ужо няма каго. Калі Гораў даведваецца пра гэта, ён выклікае Пора-Леановіча на дуэль і забівае яго. Жонка Грынкевіча вырашае дабіцца справядлівасьці, яе высылаюць у Сыбір.

Асноўная частка

Праўнук Грынкевіча Андрэй, трыццацігадовы паэт, вучыцца ў Маскве, але ў яго творчасьці не хапае палёту. Андрэй лічыць, што ён ніколі ня зможа пакахаць, ён ня можа забыць старой раны: дзесяць гадоў таму загінула ў аўтамабільнай аварыі яго маладая жонка — Алёна Століч. Але аднойчы ён прыходзіць на лекцыю па тэорыі мастацтва, якую чытае Ірына Горава, яе думкі здраджваюць яму. Андрэй улюбляецца ў выкладчыцу. Але Горава замужам, Андрэй вельмі пакутуе ад нявызначанасьці іх адносінаў. Знайшоўшы каханьне ён пачынае пісаць цудоўныя глыбокія вершы, яго паэзія набывае тое, чаго так не хапала. Горава то прызнаецца яму ў каханьні, то становіцца да яго халоднай, яна нават спрабуе зьвесьці Андрэя са сваёй сяброўкай — прыгожай і разумнай мастачкай Ганнай. У адзін зь вечароў Андрэй вырашае скончыць жыцьцё самагубствам, але празь некалькі гадзін, паразмаўляўшы са сваім сябрам Янісам Вайвадсам, разумее, што гэта агідная баязьлівасьць. Урэшце, Горава вырашае кінуць мужа і быць з Андрэем, але пасьля складанай апэрацыі на сэрцы яна памірае.

Дадатковыя зьвесткі

Пралёг раману друкаваўся як апавяданьне «Паром на бурнай рацэ».
Па матывах пралёгу раману Аляксеем Дударавым была напісана п’еса «Вераб’іная ноч», якая ідзе ў Драматычным тэатры беларускай арміі.
Існуе музычны гурт «Нельга забыць», які быў створаны напрыканцы 2009-га адмыслова пад праграму «Леаніды не вернуцца да зямлі…», паводле аднайменнага твора Ўладзімера Караткевіча. Праграма «Леаніды…» уяўляе сабой адлюстраваньне паэтычных вобразаў, якімі прасякнуты раман. Вершы — гэта творы галоўнага героя, 30-гадовага пісьменьніка, які дзякуючы сапраўднаму каханьню адчуў, што жывы, але прадчуваньне, што яны ніколі не будуць разам забівае яго, таму ўсё напісана на нэрве, трагічна і ўзьнёсла.

Літаратура

Караткевіч У. Нельга забыць/ У. Караткевіч. — Мн.: Маст. Літ., 1982. — 335 с.