Летувіская кірыліца
Летувіская кірыліца (першасна: жамойцка-летувіская кірыліца; лет. Абецеле летувишка) — кірылічная азбука летувіскае мовы.
Выкарыстоўваецца здаўна. Сярод творцаў азбукі можна назваць:
- Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі,
- Л. Івінскі,
- Й. Крэчынскі,
- Філіп Фёдаравіч Фартунатаў,
- В. Мілер,
- Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі,
- Й. Грабаўскас і інш.
Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутарковае мовы азбуку[1].
У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмойцкае мове[1][2][3]. На аснове тае азбукі былі выдадзеныя ў 1864 годзе летувіскі буквар «Абецеле жемайтишкай лѣтувишка»[4].
а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ (знак апострофа)
Па словах С. П. Мікуцкага[5], 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для летувіскага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых гукаў і двухгукавых спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні:
ė — е̂,
для доўгага y — и̂,
для доўгіх o, uo, ua — о̂,
для двагукаў ei, ij, ie — ѣ,
j перад o, uo — і, и,
u у двагуках au, eu, iau — ў.
Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: эйн’ (эйна), атʼіоти.
У азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку апострафа), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ».
Ставаральнікі «Абецеле жемайтишкай лѣтувишка» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталі ўвагі пры перадачы летувіскае мовы на доўгія насавыя гукі, таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» або «у»[1].
36-знакавая азбука І. Крэчынскага[6], у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, мела ў сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», «ѳэта» і «ѵжыца»:
а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ
Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Діевишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году[7]:
а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е іе і́е г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в
Сьпіс кнігаў летувіскае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў XIX ст.:
- Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский)
- Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский)
- J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский)
- Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский)
- "Діевишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский)
- Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский)
- J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас)
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б в G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004 (лет.)
- ^ Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985
- ^ Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 (лет.)
- ^ Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864
- ^ Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31 (лет.)
- ^ Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3
- ^ Діевишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. С.40
| |||||||||||||||||