Задар
| Задар | |||||
| харв. Zadar | |||||
| |||||
| |||||
| Дата заснаваньня: | ІХ стагодзьдзе да н.э. | ||||
| Краіна: | Харватыя | ||||
| Жупанія: | Задарская жупанія | ||||
| Кіраўнік: | Божыдар Калмэта[d] | ||||
| Плошча: |
| ||||
| Насельніцтва: | 70 779 чал. | ||||
| Часавы пас: | UTC+1 | ||||
| летні час: | UTC+2 | ||||
| Тэлефонны код: | 23 | ||||
| Паштовы індэкс: | 23000 | ||||
| Нумарны знак: | ZD | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 44°06′51″ пн. ш. 15°13′40″ у. д. / 44.11417° пн. ш. 15.22778° у. д.Каардынаты: 44°06′51″ пн. ш. 15°13′40″ у. д. / 44.11417° пн. ш. 15.22778° у. д. | ||||
Задар на мапе Харватыі   Задар | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
| http://www.grad-zadar.hr/ | |||||
За́дар (па-харвацку: Zadar) — горад на захадзе Харватыі, ўзьбярэжжы Адрыятыкі. Задар ёсьць цэнтрам Задарскай жупаніі і месьціцца ў гістарычным рэгіёне Далмацыі. Уласна горад займае плошчу ў 25 км², маючы насельніцтва ў 75 тысяч чалавек паводле стану на 2011 год. Гэта другі паводле велічыні горад у рэгіёне Далмацыя і пяты паводле велічыні ў краіне. Дзякуючы сваёй багатай спадчыне, Задар сёньня ёсьць адным з самых папулярных харвацкіх турыстычных напрамкаў, званым «забаўляльным цэнтрам Адрыятыкі». У сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО быў уключаны ўмацаваны цэнтар гораду як частка вэнэцыянскіх абарончых збудаваньняў, паўсталых паміж XV і XVII стагодзьдзямі[1].
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Тэрыторыя сучаснага Задару прасочвае свае самыя раньнія сьведчаньні чалавечага жыцьця з позьняга каменнага веку, у той час як шматлікія паселішчы навокал датуюцца яшчэ нэалітам. Фактычна Задар паўстаў у IX стагодзьдзі да н. э. як паселішча ілірыйскага племя лібурнаў. Першапачатковай назвай места ёсьць Ядэр. У 59 годзе да н. э. ён быў перайменаваны ў Ядэру, калі стаў рымскім местам. За часам рымскага панаваньня Задар набыў рысы традыцыйнага старажытнарымскага гораду зь існай сеткай дарог, грамадзкай плошчай (форумам) і ўзвышаным капітоліюмам з храмам.
_01.jpg)
Пасьля падзеньня Заходняй Рымскай імпэрыі ў 476 годзе і разбурэньня Саляны аварамі і харватамі ў 614 годзе Задар стаў сталіцай бізантыйскага рэгіёну Далмацыі. У пачатку IX стагодзьдзя Задар ненадоўга перайшоў пад уладу франкаў, але паводле Ніцэформскага міру вярнуўся ва ўлоньне Бізантыі ў 812 годзе. Першыя харвацкія кіраўнікі атрымалі кантроль над горадам у X стагодзьдзі. У 998 годзе Задар прысягнуў на вернасьць вэнэцыянскаму дожу П’етра Арсэолё II і стаў васалам Вэнэцыянскай рэспублікі. У 1186 годзе места трапіла пад ахову вугорскага і харвацкага караля Бэлы III.
У 1202 годзе вэнэцыянцы з дапамогай крыжакоў адваявалі і разрабавалі Задар. Вугоршчына аднавіла кантроль над горадам у 1358 годзе, калі ён быў аддадзены каралю Вугоршчыны Людвіку I. У 1409 годзе кароль Ладзіслаў I прадаў Задар вэнэцыянцам. Калі Асманская імпэрыя глыбока прасунулася на Балканскі паўвостраў, Задар у пачатку XVI стагодзьдзя стаў важным пунктам, празь які дзееўся вэнэцыянскі гандаль на Адрыятыцы, маючы статус адміністрацыйнага цэнтра вэнэцыянскіх тэрыторыяў у Далмацыі і культурага цэнтра. Гэта спрыяла квітненьню ў горадзе мастацтва і літаратуры, а паміж XV і XVII стагодзьдзямі Задар трапіў пад уплыў Адраджэньня, а важнымі дзеячамі італьянскага Адраджэньня ў рэгіёне сталіся Джорджа Вэнтура і Джаваньні Франчэска Фартуніё, якія склалі першую італьянскую граматыку. Сярод выбітных харватаў таго часу варта вылучыць Пэтара Зораніча, Брнэ Крнарутыча, Юрая Баракавіча і Шымэ Будыніча, якія пісалі на харвацкай мове.
Пасьля заняпаду Вэнэцыі ў 1797 годзе Задар апынуўся пад уладай Аўстрыі, якая панавала ў рэгіёне да 1918 году, за выключэньнем пэрыяду кароткатэрміновага францускага панаваньня паміж 1805 і 1813 гадамі, усё яшчэ застаючыся сталіцай Далмацыі. За францускім часам у Задары друкавалася першая газэта на харвацкай мове «Краглскі далматын» з 1806 па 1810 гады. На працягу XIX стагодзьдзя Задар функцыянаваў як цэнтар харвацкага руху за культурнае і нацыянальнае адраджэньне ў кантэксьце ўзмацненьня палярызацыі і палітызацыі этнічных ідэнтычнасьцяў паміж харватамі і далмацінскімі італьянцамі.
Згодна з Рапальскім дагаворам 1920 году Задар быў уключаны ў склад Каралеўства Італіі. Падчас Другой сусьветнай вайны горад бамбардаваўся хаўрусьнікамі, а па вайне адбылася масавая дэпартацыя італьянцаў у Італію, бо ў 1947 годзе горад афіцыйна ўвайшоў у склад Югаславіі. З кастрычніка 1991 па студзень 1993 году ўзброеныя сілы Харватыі трымалі абарону ад нападу сэрбскіх войскаў, якія мелі на мэце захапіць горад. На той час сэрбы складалі каля 14% насельніцтва места[2]. Напады на горад працягваліся да канца вайны ў 1995 годзе.
Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Задар пачаў разьвівацца як горад у рымскія часы. Пры Юліюсе Цэзару і імпэратару Аўгусту горад быў умацаваны, то бок былі пабудаваныя гарадзкія сьцены зь вежамі і брамамі. Таксама паўсталі амфітэатар і могілкі. З тых часоў часткова яшчэ захаваўся вадаправод, які забясьпечваў горад пітной вадой. Унутры старажытнага гораду рос ужо сярэднявечны горад, у якім зьявіўся шэраг цэркваў і манастыроў.
У Сярэднявеччы Задар цалкам набыў свой сёньняшні гарадзкі выгляд. У першай палове XVI стагодзьдзя Вэнэцыя ўмацавала горад новай сыстэмай абарончых сьценаў з боку, зьвернутым да мацерыка. На працягу стагодзьдзя горад архітэктурна багацеў за кошт забудовы ў стылі Адраджэньня. Тым жа часам былі таксама пабудаваны абарончыя канструкцыі, якія былі цалкам зьнішчаныя ў 1873 годзе. Адная з чатырох старых брамаў, вядомая як Порта Марына, складаецца яшчэ з рымскай аркі, а другая брама, Порта дзі Тэрафэрма, была распрацаваная ў XVI стагодзьдзі архітэктарам Мікеле Санмікелі, які паходзіў з Вэроны. Падчас бамбаваньняў Другой сусьветнае вайны былі зьнішчаны цэлыя кварталы, але некаторыя збудаваньні захаваліся.
Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Да існых славутасьцяў гораду адносяцца:
- Рымскі форум. Найбуйнейшы форум на ўсходнім баку Адрыятыкі[3]. Ён быў закладзены першым рымскім імпэратарам Аўгустам, пра што сьведчаць надпісы на ім;
- Царква Сьвятога Доната. Манумэнтальная царква акруглае пабудовай IX стагодзьдзя ў дараманскім стылі;
- Задарская катэдра. Катэдра ёсьць самай вялікай і галоўнай базылікай гораду, пабудаванай ў XII—XIII стагодзьдзях у раманскім стылі;
- Царква Сьвятога Кршэвана. Манумэнтальны раманскі храм вельмі тонкіх прапорцыяў і вытанчаных арнамэнтаў;
- Царква Сьвятога Ільлі;
- Царква Сьвятога Франье. Гатычны будынак царквы і месца, дзе быў складзены Задарскі мір 1358 году;
- Царква Найсьвяцейшай Панны Марыі. Царква належыць кляштару бэнэдыктынкаў, закладзенага ў 1066 годзе мясцовай шляхцянкай;
- Цытадэля;
- Вялікі арсэнал.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ «Venetian Works of Defence between 15th and 17th centuries: Stato da Terra». UNESCO World Heritage.
- ^ «Zadar». Hrvatska enciklopedija.
- ^ «Episcopal complex and Roman forum in Zadar». Zadar Region Tourist Board.