Гарадніца (Горадня)

Вонкавыя выявы
	Макет Гарадніцы

Гістарычны раён
Гарадніца
Вуліца Ажэшкі, цэнтар Гарадніцы
Краіна	Беларусь
Горад	Горадня
Каардынаты	53°41′10.92″ пн. ш. 23°50′9.01″ у. д. / 53.6863667° пн. ш. 23.8358361° у. д. / 53.6863667; 23.8358361Каардынаты: 53°41′10.92″ пн. ш. 23°50′9.01″ у. д. / 53.6863667° пн. ш. 23.8358361° у. д. / 53.6863667; 23.8358361
Архітэктурны стыль	барока, клясыцызм
Першае згадваньне	XVIII ст.
Будаваньне	XVIII—XIX
Статус	мікрараён
Гарадніца на мапе Беларусі Гарадніца
Гарадніца на Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Гарадніца.

Гарадніца — гістарычны раён Горадні, які стаў часткай гораду ў 18 стагодзьдзі, калі гарадзенскім старастам стаў Антоні Тызэнгаўз. Сёньня займае тэрыторыю гарадзкога парка імя Жана Эмануэля Жылібэра, плошчу Антонія Тызэнгаўза і навакольныя вуліцы.

Гісторыя

Гарадніца — гістарычны раён Горадні, створаны па ініцыятыве Антонія Тызэнгаўза ў 1765—1785 у вёсцы Гарадніца (зараз цэнтральная частка гораду), з мэтаю стварэньня новага культурна-прамысловага цэнтра на 1500 жыхароў (архітэктар І. Мёзэр (1765—1774), Дж. Сака (1774—1785)).

У 1765 надворны падскарбі літоўскі і староста гарадзенскі Антоні Тызэнгаўз, па даручэньню караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага прыняў кіраваньне Гарадзенскімі каралеўскімі эканоміямі. У пэрыяд з 1765 па 1785, у Горадні, Тызэнгаўз перабудаваў прадмесьце Гарадніца і фактычна зрабіў зь яго новы адміністрацыйны, культурны і прамысловы цэнтар, які ўключаў шэраг будынкаў разнастайнага прызначэньня.

Замена дробнай рамеснай вытворчасьці на мануфактуры спрыяла павышэньню фінансавай стабільнасьці Гарадзенскай эканоміі, што дазваляла запрашаць вядомых навукоўцаў з розных краін Эўропы. Большая частка Гарадніцы была разбураная падчас першай і другой сусьветных войнаў або падчас рэканструкцый гораду.

Комплекс

Уключала 85 будынкаў рознага тыпу, якія грунтаваліся вакол пляцовак, вуліц і завулкаў. Пры забудове ўпершыню ў гісторыі градабудаўніцтва Беларусі былі выкарыстаны новыя мэтады праектаваньня і будаўніцтва, выкананы высокі тэмпы будаўнічых прац. Забудова складалася з 3 асобных рэгулярна сплянаваных зон: адміністрацыйна-культурнай, вучэбнай, прамысловай, якія мясьціліся адпаведна ў заходняй, цэнтральнай і ўсходняй частках Гарадніцы.

Тэрыторыя Гарадніцы абмежавана вуліцамі Віленскай, Ажэшкі, 17 Верасьня, Астроўскага, Пушкіна і Міцкевіча. Галоўная пляніровачная восьсю раёна зьяўляецца вуліца Ажэшкі (былая Раскоша, Мураўёўская, Садовая), а кампазыцыйным цэнтрам — плошча Тызэнгаўза (былая Тэатральная, Дварцовая, Вольнасьці).

Адміністрацыйна-культурная зона

Адміністрацыйна-культурная зона — найбольш захаваўшаяся частка забудовы (6 збудаваньняў). У яе ўваходзілі палац Тызэнгаўза, дом віцэ-адміністратара і склад, будынак тэатра, дом лясной адміністрацыі і лямус.

Палац Тызэнгаўза

Дом віцэ-адміністратара

Будынак пабудаваны як дом віцэ-адміністратара. Мае рысы барока і клясыцызму, 2-павярховы, пабудаваны з цагліны, пакрыты вальмавым дахам. Галоўны, заходні і ўсходнія фасады аформленыя шырокімі лапаткамі, філёнгамі і нішамі, па баках раскрапаваныя плоскімі рызалітамі. Верхні паверх аддзелены карнізным поясам і багата дэкараваны. Аконныя праёмы прамавугольныя. Першапачатковая пляноўка і строй інтэр’ераў не захаваліся. Сёньня ў будынку месьціцца Гарадзенскі дзяржаўны архіў.

Тэатар

Дом лясной адміністрацыі

Будынак двухпавярховы з мансардай, прамавугольны ў пляне. Вальмавы дах з мансардамі на тарцовых фасадах зьяўляецца асноўным элемэнтам кампазыцыі. Цэнтральныя часткі падоўжных фасадаў вылучаны неглыбокімі рызалітамі. Сьцены атынкаваныя, завершаныя карнізам. Паверхі падзелены цягай. Вокны прамавугольныя. Унутраная пляніроўка калідорная, пакоі разьмешчаны па перымэтры будынка.^[1]

На падрыхтаваным каля 1780 году пляне Гарадніцы будынак знаходзіўся на задворках тэатральнай (Крывой) афіцыны ў паўночнай частцы забудовы і меў выконваць фунцыю стаеннай афіцыны. На пляне будынак № 654 быў названы «oficyną drzewniczowską», таму гісторык беларускай архітэктуры А. Д. Квітніцкая аскрэсьліла яе «будынакам лясной адміністрацыі».^[2]

Лямус

Вучэбная зона

У вучэбную зону ўваходзілі батанічны сад (сёньня на яго месцы парк імя Жылібэра), будынак мэдыцынскай школы.

Батанічны сад

Медыцынская школа

Для школы быў пабудаваны каменны сімэтрычны будынак у стылі позьняга барока. Цэнтральная 3-павярховая частка завершаная вальмавым дахам. Галоўны фасад раскрапаваны на вуглах 2 вялікімі кантаванымі эркерамі, якія раней былі накрытыя стуленымі ўвагнутымі купаламі. Фасады ўпрыгожаныя ордэрнай плястыкай, 2 ніжніх паверху эркераў аб’яднаныя пілястрамі. Да асноўнага аб’ёму па баках прымыкаюць 1-павярховыя прыбудовы. Пляніроўка калідорная, у цэнтральнай частцы з аднабаковым, у прыбудовах з двухбаковым разьмяшчэньнем памяшканьняў. Будынак часткова перабудаваны ў канцы 19 ст.

Існавала школа ў 1775—1781. Яе кіраўніком быў францускі прыродазнавец, хірург, анатом Жан Эмануэль Жылібэр. Пры школе існавалі шпіталь, анатамічны кабінэт, заалягічны музэй, бібліятэка, батанічны сад, заалягічны парк. У школе праводзіўся пачатковы курс мед. навучаньня, сумешчаны з вывучэньнем агульнаадукацыйных прадметаў.

У шматлікіх літаратурных крыніцах атрымала распаўсюджваньне і сустракаецца другое значэньне школы — акадэмія. У 1781 перакладзеная ў Вільню, дзе на яе базе створаны медыцынскі факультэт унівэрсытэта.

Прамысловая зона

Прамысловая зона складалася з будынкаў мануфактур: суконных, зброевых, фарбавальных і інш. (не захаваліся) і 20 тыпавых жылых дамоў (захаваўся толькі адзін).

Глядзіце таксама

Крывая афіцына

Крыніцы

^ склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — ISBN 978-985-6828-35-8
^ Будынак лясной адміністрацыі на Гарадніцы (плошчы Тызэнгаза 4б) (абноўлена)

Літаратура

T. Korzon, Dzieje wewnętrzne Polski za Stanisława Augusta, t. 2, Krakow-Warszawa 1897, s. 245—258. t. 4, Krakow-Warszawa,1897, s. 250—286.
Е. Квитницкая, Строительство Тизенгауза в Гродно, «Архитектурное насьледзтво», 1958, № 11, с. 21-42.
В. Калнин, Городница — городской ансамбль XVIII в., «Стрoительство и архитектура Белоруссии», 1988, № 4, с. 34-36.
Расейскі дзяржаўны ваенна-гістарычны архіў, Ф. 846 воп. 16 спр. 21872, 21873.

[сьпіс-1] склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — ISBN 978-985-6828-35-8

[a63-2] Будынак лясной адміністрацыі на Гарадніцы (плошчы Тызэнгаза 4б) (абноўлена)

[1]

[2]