Алена Пчолка
Алена Пчолка (часам Пчілка; па-ўкраінску: Олена Пчілка, сапраўднае імя: Ольга Петрівна Косач; 29 чэрвеня 1849, Гадзяч, Палтаўская губэрня, Расейская імпэрыя — 4 кастрычніка 1930, Кіеў, УССР) — украінская пісьменьніца, мецэнатка, перакладніца, этнографка, фальклярыстка, публіцыстка, грамадзкая дзяячка, выдаўца, фэміністка, чаліца-карэспандэнтка Ўсеўкраінскай акадэміі навук (1925); маці паэткі Лесі Ўкраінкі, сястра прафэсара Міхаіла Драгаманава[1].
| Алена Пчолка | |
| Олена Пчілка | |
 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Імя пры нараджэньні | Ольга Петрівна Косач |
| Псэўданімы | Олена Пчілка |
| Нарадзілася | 29 чэрвеня 1849 Гадзяч, Палтаўская губэрня |
| Памерла | 4 кастрычніка 1930 Кіеў |
| Пахаваная | Кіеў, Байкавыя могілкі |
| Род | Драгаманавых |
| Бацькі | Пётр Акімавіч Драгаманаў[d] Dragomanova Elizaveta Ivanivna[d] |
| Сужэнец | Пётр Антонавіч Косач[d] |
| Дзеці | Леся Ўкраінка, Міхаіл Пятровіч Косач[d], Ізідора Пятроўна Косач-Барысава[d], Вольга Пятроўна Косач-Крывінюк[d], Мікалай Пятровіч Косач[d] і Аксана Пятроўна Косач-Шыманоўская[d] |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | Пісьменьніца, перакладніца, выдаўца, этнографка |
| Гады творчасьці | 1876-1930 |
| Мова | Украінская |
| Дэбют | 1876 |
| Значныя творы | Український народний орнамент (1876), Товаришки (1887), Оповідання (1930) |
Жыцьцяпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Нарадзілася 17 (29) чэрвеня 1849 году ў мястэчку Гадзяч Палтаўскай губэрні ў сям'і беднага памешчыка, двараніна Пятра Якімавіча Драгаманава. Алена Пчолка паходзіла з знакамітага роду Драгаманавых, вядомага яшчэ з часоў Гетманшчыны. Ейныя продкі былі на дыпляматычнай службе ў Багдана Хмяльніцкага, дзядзька, дзекабрыст Якаў Драгаманаў, загінуў у высылцы ў Сыбіру, бацька Вольгі Пятроўны меў юрыдычную адукацыю, цікавіўся літаратурай, пісаў вершы, апавяданьні, зьбіраў народную творчасьць[2].
З дванаццаці гадоў Вольга Драгаманава вучылася ў Кіеўскай школе-інтэрнаце для шляхетных паненак. Улетку 1868 году разам з мужам Пятром Антонавічам Косачам выехала на Валынь, на месца службы мужа, у места Наваград-Валынскі, дзе вывучала этнаграфію, запісвала песьні, абрады, народныя звычаі, зьбірала ўзоры народнай вышыўкі. 25 лютага 1871 г. тут нарадзілася іх дачка Ларыса, якая ўвайшла ва ўкраінскую і сусьветную літаратуру як Леся Ўкраінка. Сям’я Косачаў выхавала двух сыноў і чатырох дачок[3].
У 1890-я гады жыла ў Кіеве на вуліцы Марыінска-Благавешчанскай, 97[4].
У 1903 годзе на адкрыцьці помніка Івану Катлярэўскаму ў Палтаве Алена Пчолка была адзінай прадстаўніцай падрасейскай Украіны, якая выступіла па-ўкраінску, парушыўшы тым самым катэгарычную забарону, накладзеную царскімі ўладамі[5].
У 1905 г. Алена Пчолка была ў ліку чатырох дэлегатаў украінскай інтэлігенцыі ў Пецярбургу на беспасьпяховых перамовах з царскім прэм'ер-міністрам графам Сяргеем Вітэ, каб дамагчыся адмены даўняй забароны на ўкраінскамоўнае кнігадрукаваньне і школьнае навучаньне[6].
У 1906—1914 - выдаўца часопісу «Рідны край» з дадаткам «Молода Україна» (1908—1914), «Газети Гадяцького земства» (1917—1919)[7].
Адначасова прымала актыўны ўдзел у жаночым руху, у 1887 годзе разам з Натальляй Кобрынскай выдала ў Львове альманах «Перший вінок»[8].
Памерла ў Кіеве 4 кастрычніка 1930 году. Пахаваная ў Кіеве на Байкавых могілках побач з мужам, дачкой і сынам[9].
Псэўданім[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Алена Пчолка — гэта псэўданім, які будучая пісьменьніца выбрала сабе яшчэ ў маладосьці. Як прыгадвала дачка пісьменьніцы Ізідора Косач-Барысава: "Маладыя бацькі жылі ў Зьвягелі на Валыні, дзе (маці) Вольгу часам звалі Аленай, і мама вельмі любіла зьбіраць этнаграфічны матэрыял (вышыванкі, тканіны). Бацька распавядаў, што яна працавала як пчала. І ўсё жыцьцё маці любіла пчол - ёй падабаліся гэтыя казуркі як сымбаль нялёгкай працы для публікі. Мая маці, дзе б ні жыла, заўсёды заводзіла пчальнік, хаця б 3-4 вульлі, не дзеля нейкай там карысьці, проста любіла назіраць за той мэтазгоднай мітусьнёй жамярынаў і вельмі букалічным выглядам вульляў"[10].
Творчасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Свой творчы шлях пачала з перакладаў паэтычных твораў Пушкіна і Лермантава. У 1876 г. у Кіеве выйшла ейная кніга «Український народний орнамент», якая прынесла Алене Пчолцы славу першай знаўцы гэтага віду народнай творчасьці ва Ўкраіне. У 1880 г. на ўласныя сродкі выдала «Спеўнікі» Сьцяпана Руданскага, а праз год выйшаў ейны зборнік перакладаў з твораў Мікалая Гогаля, Аляксандра Пушкіна і Міхаіла Лермантава «Українським дітям» (1881). У 1883 г. пачала друкаваць вершы і апавяданьні ў львоўскім часопісе «Зоря» — першы зборнік вершаў «Думки-мережанки» (1886)[11].
Нацыянальна-сацыяльныя матывы складалі асноўны зьмест твораў Алены Пчолкі, у якіх яна выступала супраць дэнацыяналізацыі, русіфікацыі, супраць нацыянальна-палітычнага прыгнёту, супраць чужой школы зь ейнымі чэрствасьцю і фармалізмам, паказала, як нацыянальна сьвядомая ўкраінская моладзь у часы глухой рэакцыі шукала шляхі вызваленьня для свайго народу[12].
Акрамя таго, яна напісала шэраг публіцыстычных, літаратурна-крытычных артыкулаў і ўспамінаў: «Михайло Старицький» (1904), «Марко Кропивницький яко артист і автор» (1910), «Євген Гребінка і його час» (1912), «Микола Лисенко» (1913), «Спогади про Михайла Драгоманова» (1926), «Автобіографія» (1930)[13].
Вялікія заслугі Алены Пчолкі ў галіне дасьледаваньня ўкраінскага фальклёру і этнаграфіі. Навуковае значэньне маюць працы: «Українські узори» (1912 і 1927), «Про легенди й пісні», «Українське селянське малювання на стінах» та інше. Збірка творів: «Оповідання», I—III (1907, 1909, 1911) та «Оповідання» (з автобіографією, 1930)[14].
Творы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Да найболш папулярных твораў Алены Пчолкі належаць:
• Товаришки (1887)
• Світло добра і любові (1888)
• Соловйовий спів (1889)
• За правдою (1889)
• Артишоки (1907)
• Півтора оселедця (1908)
•Сужена не огужена (п'єса, 1881)
• Світова річ (п'єса, 1908).
Алена Пчолка займае важнае месца ва ўкраінскай дзіцячай літаратуры. Акрамя шматлікіх вершаў, казак, апавяданьняў, яна напісала шмат п’есаў для дзяцей:
• Весняний ранок Тарасовий (1914)
• Казка Зеленого гаю
• Зелений гай
• Щасливий день Тарасика Кравченка (1920)
• Киселик, Скарб, Мир миром (1921)
• Кобзареві діти.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Одарченко, П. Видатна діячка української культури кінця XIX — початку XX століття: (до 150-річчя від дня народж. Олени Пчілки) / П. Одарченко // Народна творчість та етнографія. — 1999. — № 2–3. — С. 3–15.
- ^ Чернов, Анатолій (25 липня 2009). Зірка українського відродження. day.kyiv.ua. Газета "День", https://day.kyiv.ua/uk/article/istoriya-i-ya/zirka-ukrayinskogo-vidrodzhennya
- ^ Янишин Б. М. Пчілка Олена // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2012. — Т. 9: Прил — С. — С. 69.
- ^ Віра Агеєва, Ірина Борисюк, Оксана Пашко, Олена Пелешенко, Ольга Полюхович, Оксана Щур. Бунтарки: нові жінки і модерна нація. — Київ, 2020, С. 61.
- ^ Оксана Костянтинівська (06 Жовтня 2020). Тролі й Олена Пчілка:. Україна Молода, https://umoloda.kyiv.ua/number/3645/164/150677
- ^ Оксана Костянтинівська (06 Жовтня 2020). Тролі й Олена Пчілка:. Україна Молода, https://umoloda.kyiv.ua/number/3645/164/150677
- ^ Віра Агеєва, Ірина Борисюк, Оксана Пашко, Олена Пелешенко, Ольга Полюхович, Оксана Щур. Бунтарки: нові жінки і модерна нація. — Київ, 2020, С. 63.
- ^ Миронець І. Олена Пчілка // Життя і Революція. — Ч. 1–2. — К., 1931.
- ^ Янишин Б. М. Пчілка Олена // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2012. — Т. 9: Прил — С. — С. 69.
- ^ Наталія Пушкар, Чому вона звалася Пчілкою, 17 липня 2019, ГОЛОС УКРАЇНИ, http://www.golos.com.ua/article/319472
- ^ Любов Дражевська. Так жила Олена Пчілка // Рідна Україна. — 2005. — 22 верес.
- ^ Пчілка, Олена. Викинуті українці / О. Пчілка ; редактор-упорядник, передмова, примітки В. Архипов. — Київ: МАУП, 2006. — 352 с.
- ^ Чернов, Анатолій (25 липня 2009). Зірка українського відродження. day.kyiv.ua. Газета "День", https://day.kyiv.ua/uk/article/istoriya-i-ya/zirka-ukrayinskogo-vidrodzhennya
- ^ Янишин Б. М. Пчілка Олена // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2012. — Т. 9: Прил — С. — С. 69.