Лібэралізм

Лібэралі́зм (ад лац. liber: свабодны, liberalis: датычны свабоды) — філязофская, эканамічная і палітычная ідэалёгія, галоўнай вартасьцю якой ёсьць свабода чалавека распараджацца сваёй асобай і ўласнасьцю. Лібэралы падтрымліваюць шырокі спэктар меркаваньняў і поглядаў у залежнасьці ад іхнага разуменьня гэтых прынцыпаў, але ў цэлым яны падтрымліваюць грамадзянскія правы, дэмакратыю, сэкулярызм, расавую і плоцевую роўнасьць, інтэрнацыяналізм і свабоду слова, друку, рэлігіі і рынку^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6].

Лібэралізм стаў рухавіком вызваленьня ад догмаў фэўдалізму і абсалютызму, якія апраўдвалі несвабоду і прыгнёт грамадзтва з боку палітычнае, эканамічнае і рэлігійнае эліты. Ён стаў выразным рухам за часам эпохі Асьветніцтва, калі стаў папулярным сярод заходніх філёзафаў і эканамістаў. Лібэралізм імкнецца замяніць нормы спадчынных прывілеяў, дзяржаўнай рэлігіі, абсалютнай манархіі, боскага права каралёў і традыцыйнага кансэрватызму праз прадстаўнічую дэмакратыю і вяршэнства закона. Лібэралы таксама прасунулі пашырэньне свабодных рынкаў замест меркантыльнай палітыцы, накіраванай на стварэньне і падтрыманьне каралеўскіх манаполіяў і іншыя бар’еры ў гандлі. Філёзафу Джону Локу часьцяком прыпісваюць вылучэньне лібэралізму як асобнай традыцыі, бо, ён сьцьвярджаў, што кожны чалавек мае натуральнае права на жыцьцё, свабоду і ўласнасьць, а ўрады не павінны парушаць гэтыя правы, заснаваныя на сацыяльным кантракце. У той час як брытанская лібэральная традыцыя падкрэсьлівае пашырэньне дэмакратыі, францускі лібэралізм канцэнтраваўся на скасаваньні аўтарытарызму і зьвязаны з нацыянальна-дзяржаўным будаўніцтвам.

Лідэры Славутай рэвалюцыі 1688 году^[7], амэрыканскай рэвалюцыі 1776 году і францускай рэвалюцыі 1789 году выкарыстоўвалі лібэральную філязофію, каб апраўдаць узброенае зьвяржэньне манархічнай тыраніі. Лібэралізм пачаў хутка распаўсюджвацца, асабліва пасьля францускай рэвалюцыі. XIX стагодьдзе адзначана стварэньнем лібэральных урадаў у краінах Эўропы і Паўднёвай Амэрыцы, а таксама ў ЗША^[8]. На працягу XIX і пачатку XX стагодзьдзя лібэралізм дасягнуў Асманскую імпэрыю і Блізкі Ўсход, дзе паўплываў на пэрыяды рэформаў вядомыя як Танзымат і Аль-Нагда, а таксама на ўздым сэкулярызму, канстытуцыяналізму і нацыяналізму. Да 1920 году галоўным ідэалягічным супернікам клясычнага лібэралізму быў кансэрватызм, але затым лібэралізм сутыкнуўся з сур’ёзнымі ідэалягічнымі выклікамі з боку новых праціўнікаў, як то фашызм і камунізм. Тым ня менш, у XX стагодзьдзі лібэральныя ідэі значна пашырыліся, а іншыя ідэалягічныя кірункі зазналі пэўны заняпад.

У цэнтры палітычнае філязофіі лібэралізму знаходзяцца чалавек, якому павінна быць дадзеная максымальная магчымая свабоды, а таксама прынцып неагрэсіі. Індывідуальная свабода разумеецца ў лібэралізьме як асноўная норма і база грамадзкіх адносінаў, згодна зь якой павінна быць вызначаная і роля дзяржавы. Паўнамоцтвы дзяржавы не павінны абмяжоўваць асабістую свабоду грамадзян, дзяржава павінна ўмешвацца ў адносіны паміж людзьмі толькі дзеля абароны іхняй свабоды і закону. Рэгуляцыя эканомікі, гэтаксама як і сацыяльныя ільготы павінны быць зьведзеныя да мінімуму. Асоба павінна атрымаць як максымум свабоды, так і максымум адказнасьці.

Лібэралізм зьяўляецца супрацьлегласьцю таталітарызму і лічыцца перадумовай пабудовы сучаснай плюралістычнай дэмакратыі. У адрозьненьне ад анархізму, лібэралізм лічыць дзяржаву неабходным інстытутам дзеля абароны свабоды і ўласнасьці, а таксама рашуча выступае за рынкавыя прынцыпы ў эканоміцы.

Сучасныя дактрыны лібэралізму

Крыніцы

^ Nader Hashemi (2009). «Islam, Secularism, and Liberal Democracy: Toward a Democratic Theory for Muslim Societies». Oxford University Press. ISBN 978-0-19-971751-4.
^ Kathleen G. Donohue (19 December 2003). «Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer (New Studies in American Intellectual and Cultural History)». Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-7426-0.
^ «The Economist, Volume 341, Issues 7995–7997». The Economist.
^ Sehldon S. Wolin (2004). «Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought». Princeton University Press. ISBN 978-0-691-11977-9.
^ Edwin Brown Firmage; Bernard G. Weiss; John Woodland Welch (1990). «Religion and Law: Biblical-Judaic and Islamic Perspectives». Eisenbrauns. ISBN 978-0-931464-39-3.
^ Lalor, John Joseph (1883). «Cyclopædia of Political Science, Political Economy, and of the Political History of the United States». Nabu Press.
^ Steven Pincus (2009). «1688: The First Modern Revolution». Yale University Press. ISBN 0-300-15605-7
^ Milan Zafirovski (2007). «Liberal Modernity and Its Adversaries: Freedom, Liberalism and Anti-Liberalism in the 21st Century». Brill. — С. 237. — ISBN 9004160523.

Вонкавыя спасылкі

Трэці Шлях — беларуская лібэральная супольнасьць.

[1] Nader Hashemi (2009). «Islam, Secularism, and Liberal Democracy: Toward a Democratic Theory for Muslim Societies». Oxford University Press. ISBN 978-0-19-971751-4.

[2] Kathleen G. Donohue (19 December 2003). «Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer (New Studies in American Intellectual and Cultural History)». Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-7426-0.

[3] «The Economist, Volume 341, Issues 7995–7997». The Economist.

[4] Sehldon S. Wolin (2004). «Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought». Princeton University Press. ISBN 978-0-691-11977-9.

[5] Edwin Brown Firmage; Bernard G. Weiss; John Woodland Welch (1990). «Religion and Law: Biblical-Judaic and Islamic Perspectives». Eisenbrauns. ISBN 978-0-931464-39-3.

[6] Lalor, John Joseph (1883). «Cyclopædia of Political Science, Political Economy, and of the Political History of the United States». Nabu Press.

[7] Steven Pincus (2009). «1688: The First Modern Revolution». Yale University Press. ISBN 0-300-15605-7

[8] Milan Zafirovski (2007). «Liberal Modernity and Its Adversaries: Freedom, Liberalism and Anti-Liberalism in the 21st Century». Brill. — С. 237. — ISBN 9004160523.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]