Lockheed Martin F-22 Raptor

F-22 Raptor
	;
Краіна-вытворца:	ЗША
Гісторыя:
Гісторыя вытворчасьці:
Вытворца:	Lockheed Martin Aeronautics
Гады вытворчасьці:	1997—2011
Памеры:
даўжыня, м:	18,90
Размах крылаў, м:	13,56
Вышыня, м:	5,09
Плошча крылаў, м²:	78,04
Маса:
Пусты, кг:	19 700
Нармалёвая, кг:	30 206
Максымальная, кг:	38 000
Рухавікі:
Характарыстыкі:
Практычная столь, м:	~20 000
Узбраеньне:

F-22 «Раптар» (па-ангельску: F-22 Raptor) — шматмэтавы зьнішчальнік пятага пакаленьня, распрацаваны кампаніямі Lockheed Martin, Boeing і General Dynamics для замены F-15 Eagle. F-22 на сёньняшні дзень зьяўляецца адзіным зьнішчальнікам пятага пакаленьня на ўзбраеньні і самым дарагім зьнішчальнікам у сьвеце.

Гісторыя

Пачатак прац над зьнішчальнікам пятага пакаленьня

У 1981 годзе ВПС ЗША сфармавалі патрабаваньне да новага рэактыўнага зьнішчальніка заваёвы перавагі ў паветры — перадавому франтавому зьнішчальніку (ATF), які павінен быў замяніць F-15 Eagle. Новы зьнішчальнік павінен быў складацца з усе найноўшыя распрацоўкі, уключаючы перадавую авіёніку, новыя рухавікі зь лічбавым кіраваньнем, а таксама павінен быць малапрыкметным для радараў і шматфункцыянальным па ўжываньні.

У ліпені 1986 году было абвешчана пра пачатак конкурсу на праект зьнішчальніка пятага пакаленьня. У кастрычніку таго ж году былі адабраны дзьве каманды — Lockheed/Boeing/General Dynamics і Northrop/McDonnell Douglas, якія на працягу 50 месяцаў павінны былі стварыць новы зьнішчальнік. Да 1990 году кожная каманда пабудавала па два прататыпа самалётаў — YF-22 і YF-23. На распрацоўку самалётаў ATF да канца 80-х гадоў былі выдаткаваны велізарныя сродкі, таму кампаніям прыйшлося адмовіцца ад РЛС бакавога агляду, оптыка-лакацыённай станцыі і сыстэмы папярэджаньня пра ракетны напад (на самалётах F-22 усталёўваецца сыстэма AN/ALR-94). Патрабаваньні да самалёта былі зьніжаныя, каб пазьбегнуць павелічэньня кошту праграмы распрацоўкі, а затым і сэрыйных самалётаў.^[1]

23 красавіка 1991 году ВПС ЗША абвясьцілі групу кампаній Lockheed/Boeing/General Dynamics пераможцамі ў конкурсе на зьнішчальнік пятага пакаленьня.

Праграма ATF і F-22 Raptor

Першая перадсэрыйная машына паднялася ў паветра 7 верасьня 1997 году. У параўнаньні з дасьведчаным узорам, F-22 абсталёўваўся больш магутнымі рухавікамі (15876 кгс супраць 13900 на прататыпе) з кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі, плянэр самалёта быў часткова зьменены: зьмянілася форма крыла, рулёў вышыні, насавога абцякальніка, ліхтар кабіны пілёта быў перамешчаны наперад.

Сэрыйная вытворчасьць самалёта пачалася ў 2001 годзе. 14 студзеня 2003 году першы F-22 паступіў на ваенную базу «Нэліс», разьмешчаную ў пустэльні Нэвада. Да 2004 году быў пабудаваны ў агульнай складанасьці 51 самалёт. У 2006 годзе на новыя зьнішчальнікі ўпершыню цалкам перайшла баявая частка — 27-я эскадрыльля тактычных зьнішчальнікаў, якая дысьлякуецца на авіябазе Лэнглі.^[2]

У 2006 годзе плянавалася закупіць 384 самалёта для абсталяваньня сямі эскадрыльляў баявога дзяжурства, у 2008 годзе плян закупу скараціўся да 188 самалётаў, 127 зь якіх былі ўжо пабудаваны. Эканамічны крызіс і велізарны кошт самалёта прымусілі ўрад ЗША адмовіцца ад закупаў дадзенага самалёта і зрабіць упор на праграму F-35.

21 студзеня 2009 году група кангрэсмэнаў ЗША накіравалі прэзыдэнту Бараку Абаме ліст, у якім даклалі пра распаўсюджаньне ЗРК С-200/300 па ўсім сьвеце, як галоўным аргумэнце за працяг вытворчасьці зьнішчальнікаў F-22 Raptor.^[3]

6 красавіка 2009 году, у рамках публікацыі праекту бюджэту Пэнтагону на 2010 год, міністар абароны ЗША Робэрт Гэйтс паведаміў пра пляны завяршэньня вытворчасьці зьнішчальнікаў F-22 у 2011 годзе на ўхваленай раней Кангрэсам ЗША колькасьці ў 187 машын. У ліпені таго ж году Кангрэс адмовіўся ад павелічэньня закупаў дадзенага зьнішчальніка ад 2010 году на карысьць павелічэньня выдаткаў па праграме распрацоўкі шматмэтавага зьнішчальніка F-35.

13 сьнежня 2011 году зборачны цэх карпарацыі Lockheed Martin у Марыэта, штат Джорджыя пакінуў апошні сэрыйны зьнішчальнік F-22A з бартавым нумарам 10-4195. Ён стаў 195-м F-22A выпушчаным з 1997 году і 2 траўня 2012 году стаў апошнім, 187-м сэрыйным зьнішчальнікам перададзеным ВПС ЗША.

Канструкцыя

У аснову праектаваньня самалёта пакладзены прынцып забесьпячэньня падвышанай выжывальнасьці за кошт рэалізацыі прынцыпу «First look — first kill» (першы выявіў — першы паразіў мэту). Для гэтага шырока скарыстаны тэхналёгіі зьніжэньня прыкметнасьці («Стэлс тэхналёгіі»). Важным, характэрным для зьнішчальнікаў 5-га пакаленьня канструктыўным рашэньнем, якія зьніжаюць прыкметнасьць самалёта, зьяўляецца месцаваньне штатнага ўзбраеньня ва ўнутраных адсеках. F-22 мае і вонкавыя падвескі, але ўсталёўка на іх боекамплекта пагаршае малапрыкметнасьць. Мэтай дадзенага канструктарскага рашэньня было падвышэньне ўнівэрсальнасьці самалёта.

Плянэр

У канструкцыі планэра самалёта дзель палімэрных кампазыцыённых матэрыялаў складае ня менш 40% (па розных зьвестках 40-60%), а таксама шырока ўжыты радыёпаглынальныя матэрыялы (кромкі крылаў напрыклад).

Контуры шчылін, якія ўтвараюцца ў месцах злучэньня ліхтара кабіны з фюзеляжам, створкі адсекаў шасі і ўзбраеньня маюць пілападобную форму, што таксама забясьпечвае эфэктыўнае расьсейваньне электрамагнітнай энэргіі і прадухіляе яе прамое адлюстраваньне ў кірунку прыёмаперадаючай антэны РЛС суперніка. Крыло — ромбападобнае, вэртыкальны стабілізатар V-вобразнай формы.

Праектаваньне самалёта вялося з улікам патрабаваньняў баявой жывучасьці. Па цэлым шэрагу дадзеных^[4]^[5], жывучасьць канструкцыі плянэра вырашана ў дачыненьні да аскепкава-фугаснага запальнага (АФЗ) снараду, які складае аснову боекамплекта расейскіх 30-мм авіяцыйных гармат.

Рухавікі

F-22 абсталяваны двума турбарэактыўнымі двухконтурнымі рухавікамі з фарсажнымі камэрамі Pratt & Whitney F119-PW-100 зь цягай 15876 кгс, і абсталяванымі кіраваным у вэртыкальнай плоскасьці вэктарам цягі. Дадзеныя рухавікі маюць бесфарсажную цягу каля 11000 кгс і дазваляюць самалёту зьдзяйсьняць палёт на звышгукавой хуткасьці без выкарыстаньня фарсажу, што зьяўляецца важнай тактычнай перавагай.

Соплы рухавікоў маюць плоскую форму, якая зьніжае прыкметнасьць самалёта ў інфрачырвоным дыяпазоне. У канструкцыі соплавых прыладаў ужыты радыёпаглынальны матэрыял на аснове керамікі, які зьмяншае радыёлякацыйную прыкметнасьць самалёта.

Бартавое абсталяваньне

Кіраваньне F-22 Raptor ажыцьцяўляецца пры дапамозе двух адказаўстойлівых бартавых ЭВМ, званых CIP — Common Integrated Processor. У кожнай зь іх — 66 модуляў, асновай кожнага модуля зьяўляецца 32-разрадны RISC-працэсар i960.

Бартавая РЛС

F-22 абсталяваны РЛС AN/APG-77 з актыўнай фазаванай антэнай. Антэна такога тыпу складаецца з 1500 прыёмна-выпраменьваючых элемэнтаў. Асноўнай вартасьцю такой антэны зьяўляецца электроннае кіраваньне галоўным пялёсткам дыяграмы скіраванасьці (аналяг сканаваньня прамянём) — няма патрэбы ў мэханічным сканаваньні, што спрашчае канструкцыю і павышае надзейнасьць працы. Далёкасьць выяўленьня буйной аэрадынамічнай мэты тыпу зьнішчальнік (ЭПР> 3 м ²) да 270—300 км, крылатая ракета (0,1-0,5 м ²) — да 150 км, наземныя мэты — да 70 км.^[6].

Каналы перадачы зьвестак

Самалёт абсталяваны інтэграванай сыстэмай сувязі, навігацыі і ідэнтыфікацыі, першапачаткова распрацаванай кампаніяй TRW. У яе склад уваходзіць сыстэма радыёлакацыйнага апазнаваньня — «свой-чужы», а таксама абароненыя і перашкодаўстойлівасьць каналы IFDL і Link-16 JTIDS.

На самалёце рэалізаваная схема як прыёму, так і перадачы дадзеных па канале IFDL паміж іншымі F-22, тады як канал Link-16 JTIDS па меркаваньнях паляпшэньня радыёлакацыйнай малапрыкметнасьці рэалізаваны толькі для прыёму дадзеных.

Узбраеньне

F-22 узброены 20-мілімэтровай гарматай M61A2 Vulcan, ракетамі клясы паветра-паветра: шасьцю AIM-120C AMRAAM і дзьвюма AIM-9M Sidewinder.

А таксама карэктуючыміся бомбамі JDAM і кіраванымі высокадакладнымі авіябомбамі клясу SDB (Small Diameter Bomb) GBU-39.

Зьнішчальнік здольны ажыцьцяўляць пускі ракет і скід бомбаў з унутраных адсекаў на звышгукавых хуткасьцях.^[7]

Крыніцы

^ Advanced tactical fighter to F-22 raptor: origins of the 21st century air … by David C. Aronstein, Michael J. Hirschberg, стр. 108
^ F-22 excels at establishing air dominance
^ Новости@Mail.Ru: Обаме сообщили о распространении российских «смертоносных систем ПВО»
^ Live fire testing of the F-22. Washington D.C.: National Academy Press, 1995, pp. 45-46, 95
^ Aviation Week, 1993, N 22, May 31, 1993
^ F-22
^ F-22, пуск ракеты на звышгукавай хуткасьці

Вонкавыя спасылкі

Lockheed Martin F-22 Raptor — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Advanced tactical fighter to F-22 raptor: origins of the 21st century air … by David C. Aronstein, Michael J. Hirschberg, стр. 108

[2] F-22 excels at establishing air dominance

[3] Новости@Mail.Ru: Обаме сообщили о распространении российских «смертоносных систем ПВО»

[4] Live fire testing of the F-22. Washington D.C.: National Academy Press, 1995, pp. 45-46, 95

[5] Aviation Week, 1993, N 22, May 31, 1993

[6] F-22

[7] F-22, пуск ракеты на звышгукавай хуткасьці

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]