Перайсьці да зьместу

Райніс

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Я. Райніс»)
Ян Райніс
лат. Jānis Rainis
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні Ян(іс) Пліекшанс
Псэўданімы Rainis, Jānis Jasēns Plikšis, Pēterpilietis, Petrapilietis, Bezdarbis, Jasietis, Henricus Lettus
Нарадзіўся 11 верасьня 1865
Варславаны, Курляндзкая губэрня, Расейская імпэрыя (цяпер Дунаўская воласьць, Екабпілскі край, Латвія)
Памёр 12 верасьня 1929 (64 гады)
Маёры, Юрмала, Латвія
Пахаваны
Сужэнец Аспазія[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці паэт, драматург, перакладчык, палітычны дзеяч
Мова латыская
Значныя творы «Залаты конь» (1910), «Ветрык, вей» (1913)
Узнагароды
Ордэн Трох Зорак 1-й ступені
Ордэн Трох Зорак 1-й ступені
Творы на сайце Knihi.com

Ян Ра́йніс (лат. Rainis) — псэўданім; сапраўднае імя й прозьвішча Я́ніс Плі́екшанс, (лат. Jānis Pliekšāns; 11 верасьня [ст. ст. 30 жніўня] 1865, хутар Варславаны, Курляндзкая губэрня, Расейская імпэрыя — 12 верасьня 1929, Юрмала, Латвія) — латыскі паэт, драматург, грамадзкі дзяяч, народны паэт Латвійскай ССР (1940).

Нарадзіўся 11 верасьня 1865 году ў сям’і арандатара маёнткаў Крыш’янаса Пліекшанса. Вучыўся ў Дзьвінску, у нямецкай школе (цяпер Дзьвінская 6-я школа імя Райніса). У 1884—1888 гадах вучыўся ў Пецярбурскім унівэрсытэце. У 1889—91 гг. працаваў у Віленскім судзе. У 1891—1895 працаваў рэдактарам дэмакратычнай газэты «Dienas lapa» («Штодзённы лісток»). Першыя вершы апублікаваў у 1895 годзе.

У чэрвені 1897 году за ўдзел у рэвалюцыйным руху быў арыштаваны, у Рыскай губэрнскай турме скончыў пераклад на латыскую мову «Фаўста». У сьнежні 1897 сасланы ў Пскоў, у 1899 — у горад Слабадской Вяцкай губэрні. Вярнуўся ў 1903 годзе, у 1905 нелегальна эміграваў у Швайцарыю.

3 1920 году ў Латвіі. У 1920 годзе Райніс ад Латвійскай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі быў абраны ў Канстытуцыйны сход Латвійскай Рэспублікі. Зьяўляўся адным з аўтараў латвійскай канстытуцыі[1]. З 1921 дырэктар Нацыянальнага тэатру ў Рызе. У 1921 годзе пры ягонай падтрымцы створаны Беларускі аддзел пры Міністэрстве асьветы Латвіі[2]. Абараняў у сэйме інтарэсы беларусаў Латвіі[2]. Садзейнічаў адкрыцьцю беларускіх гімназіяў у Дзьвінску й Люцыне[2]. 28 лютага 1925 году першым з латыскіх дзеячоў культуры быў узнагароджаны вышэйшай узнагародай краіны — Ордэнам Трох зорак I ступені. Ведаў беларускую мову й беларускія народныя песьні[2]. У лістападзе 1926 году ўдзельнічаў у рабоце міжнароднай Акадэмічнай канфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу й азбукі, якая праходзіла ў Менску[3]. У 1926—28 міністар асьветы. Арганізатар (1929) і першы старшыня Таварыства культурнай сувязі з народамі СССР.

Быў жанаты з латвійскай паэтэсай Аспазіяй. Памёр 12 верасьня 1929 году ў Юрмале, пахаваны ў Рызе.

Друкаваўся з 1887 году. Бунтарскі настрой, вера ў перамогу дабра й прыгажосьці ў ягоных п’есах «Паўідэаліст» (1904), «Агонь і ноч» (1905), «Залаты конь» (1910), «Ветрык, вей» (1913), трагедыі «Ільля Мурамец» (1922). Аўтар зборнікаў вершаў «Далёкія водгукі ў сінім вечары» (1903), «Пасеў буры» (1905), «Новая сіла» (1907), «Тыя, што не забываюць» (1911), «Канец і пачатак» (1912), філязофскай паэмы «Ave sol!» (1910).

У творчасьці Яна Райніса арганічна спалучаюцца вобразная мэтафарычная форма з глыбокай філязофскай сымболікай, рэалізм з тонкім лірызмам, фальклёрныя матывы[2].

  • 1897 — Ё. Гётэ. Фаўст (пераклад на латыскую мову)
  • 1903 — Tālas noskaņas zilā vakarā
  • 1905 — Vētras sēja
  • 1907 — Uguns un nakts
  • 1909 — Zelta zirgs (tulkots "The Golden Horse" 2012)
  • 1909 — Klusā grāmata
  • 1910 — Ave sol!
  • 1911 — Tie, kas neaizmirst
  • 1911 — Indulis un Ārija
  • 1912 — Gals un sākums
  • 1912 — G.E. Lesings "Natans Gudrais"
  • 1913 — Pūt, vējiņi!
  • 1916 — Daugava. Sērdieņu dziesma
  • 1917 — Krauklītis
  • 1919 — Jāzeps un viņa brāļi
  • 1919 — Spēlēju, dancoju
  • 1922 — Iļja Muromietis
  • 1927 — Mīla stiprāka par nāvi

Беларускія пераклады

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Гірт з Воўчага логу. — Мн., 1930.
  • Выбранае / Склаў А.Вольскі. — Мн.: Дзяржвыд БССР.Рэд.мастац.літ., 1956.
  • Ветрык, вей!: народная песня ў 5 актах / Ян Райніс. — Мн.: Беларусь, 1965. — 174, [1] с.
  • Агонь і ноч / Пер.з латыш. мовы В. Сёмухі: Даўняя песня ў новым гучанні. — Мн.: Юнацтва, 1988.
  • Выбранае: З латыш. / Уклад.,прадм.і камент. М. Абалы. — Мн.: Маст.літ., 1993. — 463 с. — (Скарбы сусвет.літ.).

У Менску й Ерэване ў гонар Райніса названыя вуліцы. Імя Райніса носіць кратэр на Мэркурыі.

  1. ^ «Izstrīdētā» Latvijas Satversme — Latvijas Avīze(недаступная спасылка) (лат.)
  2. ^ а б в г д Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4 С.271
  3. ^ Марат Гаравы (16 лістапада 2013) Адкрылася выстава “Ян Райніс і беларуская культура”. Новы часПраверана 13 кастрычніка 2014 г.

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]